Nəzakət səLİmova

1.4.Elektron sənəd dövriyyəsinin tətbiqi 
 
İyirminci əsrin ortalarından başlayaraq İKT-nin 
inkişafı özünü bütün sahələrdə göstərməyə başladı. Artıq 
bu texnologiyalar dövlət idarəçiliyinin bütün sahələrində, 
o cümlədən qanunvericilik, icra və məhkəmə - hüquq 
sistemində tətbiq olunmağa başladı. Dövlət orqanlarında, 
bütün idarə və müəssisələrdə informasiyaların emalı, 

---

22 
yazışmaların aparılması və sənədlərin hazırlanması pros-
sesində bu texnologiyalar sürətlə inkişaf etməyə baş-
ladı.1970-ci illərdən başlayan bu texnologiyalar 2000–ci 
illərdə özünün ən yüksək inkişaf səviyyəsinə çataraq, 
müasir şəraitdə “elektron hökümət”, “elektron məhkəmə”, 
”elektron cinayət” və s. kimi terminlər cəmiyyət həyatının 
müxtəlif sahələrini əhatə etməyə başlamışdı. Hazırda 
Azərbaycan Respublikası prezidentinin, Milli Məclisin, 
Nazirlər Kabinetinin, Ali Məhkəmənin, Baş Prokurorlu-
ğun, Daxili İşlər Nazirliyinin, habelə digər mərkəzi və 
yerli icra hakimiyyəti orqanlarının və yerli özünü idarə-
etmə orqanlarının hər birinin müstəqil saytları mövcuddur. 
Qeyd olunan orqanların saytlarında müasir İKT-nin son 
naliyyətlərindən istifadə edilməklə elektron formada bütün 
informasiyalar, zəruri təşkilati-sərəncamverici və inzibati-
təsərrüfat xarakterli sənədlər müvafiq qaydada şifrələn-
məklə hazırlanır və saxlanılır.
 
Hazırlanmış sənədlərin, işgüzar məktubların qarşı lazı-
mi ünvana daha tez və sürətli çatdırılmasında informasiya 
texnologiyalarının məhsulu olan elektron məktublardan 
istifadə olunmağa başladı.
Elektron məktublar - məlumatların informasiya tex-
nologiyaları vasitəsi ilə müvafiq ünvanlara ötürülməsidir. 
Elektron sənəd - informasiya sahəsində istifadə 
üçün elektron formada təqdim olunan və elektron imza ilə 
təsdiq olunan sənəd növüdür. Bu tip sənədlər Azərbaycan 
Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş hal-
lar istisna olmaqla, bütün fəaliyyət sahələrində heç br 
məhdudiyyət qoyulmadan tətbiq oluna bilər.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əli-
yevin ”Elektron imza və elektron sənəd haqqında” 9 mart 

---

23 
2004-cü il tarixli fərmanında elektron sənədə dair tələblər, 
elektron sənədin quruluşu, təqdimat forması, elektron 
sənədin tətbiq edilmə qaydası, sənəd dövriyyəsinin təşkili, 
elektron sənədin göndərilməsi qaydası, habelə bu sənədlə-
rin saxlanması və mühafizəsinin konkret hüquqi mexa-
nizmləri müəyyən olunmuşdur. Fərmanda qeyd edildiyi 
kimi, ”Elektron sənəd vasitəsilə rəsmi və qeyri-rəsmi ya-
zışmalar, hüquqi məsuliyyət və öhdəliklər doğuran sənəd 
və informasiya mübadiləsi aparıla bilər.
Elektron sənədlər hazırlanarkən aşağıdakı göstəri-
lən tələblərə əməl edilməlidir: 
- texniki və proqram vasitələrinin köməyi ilə yara-
dılmalı, saxlanılmalı, emal edilməli, ötürülməli və qəbul 
edilməlidir; 
- bu qanunun 22-ci maddəsində müəyyən edilmiş 
quruluşa malik olmalıdır; 
- identikləşdirməyə imkan verən rekvizitlərə malik 
olmalıdır; 
- texniki və proqram vasitələrinin köməyi ilə əyani 
qavranılan (vizual) şəkildə təqdim olunmalıdır
2
. 
 
Yuxarıda göstərilən fərmana uyğun olaraq elektron 
sənədin qurluşu etibarı ilə aşağıdakı kimi tərtib olunur və 
təqdimat formalarına uyğun şəkildə təsnifləşdirilir: 
“- Elektron sənəd ümumi və xüsusi hissələrdən iba-
rət quruluşa malikdir. 
- Elektron sənədin məzmunu və ünvanlandığı şəxs 
barədə məlumatlar onun ümumi hissəsində qeyd edilir. 
2
Bax: “Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu” 30 iyun 2004 
– cü il, N 7, maddə 402.)

---

24 
- Elektron sənədə əlavə edilən elektron imza (im-
zalar) və vaxt göstəricisi (göstəriciləri) elektron sənədin 
xüsusi hissəsində qeyd olunur.” 
Elektron sənəd daxili və xarıcı təqdimat forma-
larına malikdir: 
- Elektron sənədin verilənlər daşıyıcısında yazılmış 
şəkli onun daxili təqdimat formasıdir. 
- Elektron sənədin verilənlər daşıyıcısından fərqli 
digər maddi obyektdə (displeydə, kağızda və s.) əyani 
qavranılan (vizual) şəkildə əks etdirilməsi onun xarici 
təqdimat formasıdir.” 
Fərmanda həmçinin sənədin əsli və surəti, onun 
təsdiq edilmə qaydaları da öz əksini tapıb:
“-Elektron sənədin əsli yalnız daxili təqdimat 
formasında ola bilər. 
- Elektron sənədin daxili təqdimat formasında bir-
biri ilə eyni olan bütün nüsxələri əsl hesab edilir və 
bərabər hüquqi qüvvəyə malikdir. 
- Elektron sənədin elektron formada surəti ola 
bilməz. 
- Eyni şəxs tərəfindən kağız daşıyıcıda və elektron 
formada tərtib edilmiş eyni məzmunlu sənədin hər biri 
müstəqildir və bərabər hüquqi qüvvəyə malikdir. Bu hal-
da, kağız daşıyıcıdakı sənəd elektron sənədin surəti sayıl-
mır. 
Həmçinin həmin fərmanda Elektron sənədin surəti 
və onun təsdiq edilmə qaydası müəyyən edilmişdir:
“ Elektron sənədin surəti onun kağız daşıyıcıda əks 
edilmiş xarici təqdimat formasının Azərbaycan Respubli-
kasının qanunvericiliyində müəyyən olunmuş qaydada təs-
diq edilməsi ilə hazırlanır.
 

---

25 
- Elektron sənədin kağız daşıyıcıdakı nüsxəsində 
onun müvafiq elektron sənədin surəti olması qeyd edil-
məlidir. 
- Elektron sənədin kağız daşıyıcıdan başqa digər 
maddi obyektdəki və ya kağız daşıyıcıdakı, lakin müvafiq 
qaydada təsdiq edilməmiş nüsxəsi onun surəti sayılmır. 
- Elektron sənədin əsli və bu qanunun 25.1-ci mad-
dəsinin tələblərinə cavab verən kağız daşıyıcı üzərindəki 
surəti eyni hüquqi qüvvəyə malikdir.”