Nəsr əsərləri
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
Seçilmiş əsərləri
Doğrudan da əgər yalnız «Sevastopol hekayələri»ni diq- qətlə oxusaq, Tolstoyun bütün böyüklüyünü görə bilərik. Yazıçının hekayə, povest və romanlarını, dahiyanə «Hərb və sülh» roman-epopeyasını oxuduqca inanırsan ki, psixoloji təhlil sahəsində böyük uğurlar qazanan Tolstoy bir yerdə dur- mur, özünün «qəlb dialektikası»nı, təsvir metodunu təkmilləş- dirir. Tolstoy ömrü boyu yeni-yeni kəşflər edir. Məsələn, onu sələflərinin əsərlərindəki portretlər qane etmir. Bu portretlər, hətta «Zəmanəmizin qəhrəmanı»ndakı daha mükəmməl, daha canlı hesab etdiyi portret də ona statik təsir bağışlayırdı. Tolstoy həqiqi mənada hərəkətdə olan portret yaratmaq istəyirdi. Onu üzün ifadəsi, gözlərin parıltısı, təbəssüm maraq- landırırdı. O istəyirdi ki, qəhrəmanın portreti «qəlbin dialekti- kası»nı əks etdirsin. Tolstoyun ifadələri get-gedə genişlənir, sintaksisi mürək- kəbləşir; cümlələrində feli bağlama tərkibləri, təkrarlar, «nəqə- ratlar» artır, onların hərəkəti həyat çayının aşıb-daşan məcrası kimi güclü və nahamar olur. Əsl novator kimi o, ənənəni inkar etməyərək özünə mane olan hər şeyi kənara atır, frazadakı «hər cür qəşəngliyi», zərifliyi, ifadə ahəngdarlığını... açıqcasına və qeydsiz-şərtsiz rədd edir. Tolstoyun irsi dünyanın mənəvi xəzinəsinə daxil ol- muşdur. Qorki, A.Tolstoy, Şoloxov, Fadeyev, Qladkov, Fedin, Paustovski Tolstoyun təcrübəsindən öyrənmişlər. Qərbdə Lui Araqon, Marden dü Qar, Andre Stil, Ernest Heminquey, Re- mark, Kronin, Folkner, Böll, Marina Mayerova, Sadovyanu və bir çox başqaları ondan öyrənmişlər. Tolstoyun kitabları oxucular və yazıçılar üçün stolüstü kitaba çevrilmişdir. Lakin Tolstoyun öz əleyhdarları da var. Məsələn, Fransız ekzistensializminin sələfi, insan ləyaqətinin inkar edildiyi «Qəlp pul kəsənlər» romanının müəllifi modernist Andre Jid
Seçilmiş əsərləri
böyük romançı Marten dü Qarı «təsvirin... məntiqi axını»nda qınayaraq yazırlı: «Tolstoydakı bu üsul artıq mənim xoşuma gəlmir». Sonra fikrini inkişaf etdirərək yazır ki, Tolstoydakı ən uğurlu yerlər belə ona «solğun gəlir, çünki bütün tərəflərdən bir bərabərdə işıqlandırılır». Andre Jidə «Tolstoy məktəbi» yox, «Prust məktəbi» yaxındır. «Prust məktəbi»nin, onun məşhur «İtirilmiş vaxtın sorağında» romanının mahiyyəti nədən ibarətdir? Prust illərlə, öz otağının kip bağlı qapı və pəncərələri ar- xasında tənha yaşayırdı ki, ətraf mühit onun «mücərrədləş- dirilmiş» fikrinə mane olmasın, Prust tənhalığın ləzzətini təbliğ edirdi. Onun gənc qəhrəmanı özünütəhlil ilə məşğuldur. Bu psixoanaliz psixopatologiyaya çevrilir. O, tamamilə düşüncələ- rə dalır. Ətraf mühit onun uçün mövcudluğunu itirir. O özünün gizlində qalmış yarımdərk olunan «həyəcanları» ilə məşğuldur. Andre Jid nəzərdən qaçırmışdı ki, Tolstoy hələ gəncliyin- də, «Ötən günün əhvalatı»nda özünütəhlillə məşğul olmuşdu və bu onda daha yaxşı alınırdı. Lakin böyük yazıçı—realistin in- tuisiya və idrakı onu bu yoldan çəkindirdi. Əkər Andre Jid Tolstoyun «Ötən günün əhvalatı»nı oxu- saydı, yəqin ki, bunu böyük rus yazıçısının bütün əsərlərindən üstün tutardı. Ekzistensialistlər və modernistlər Tolstoyu nə qədər tən- qid etsələr də onun yaradıcılığı bütün dünya yazıçıları üçün bö- yük realizm, bədii sənətkarlıq məktəbi olmuşdur və olacaqdır. Tolstoyun dünya ədəbiyyatına təsiri çox böyükdür. Marten dü Qar, Lui Araqon, Ernest Heminquey və bir çox başqaları bu ba- rədə dəfələrlə yazmışlar. Bu və ya digər dərəcədə Tolstoydan təsirlənməyən, ondan öyrənməyən yazıçı tapmaq çox çətindir. Tolstoyun rus ədəbiyyatına və SSRİ xalqları ədəbiyyatına təsiri ayrıca bir mövzudur. Aydındır ki, o bizə xüsusilə doğma və yaxındır. Seçilmiş əsərləri
Azərbaycanda Lev Tolstoyun əsərləri hələ yazıçının sağ- lığında geniş yayılmışdı. İnqilabaqədərki Azərbayçan səhnə- sində L.Tolstoyun «Maarifin bəhrələri» və «Cəhalətin hökm- ranlığı» pyesləri səhnəyə qoyulmuşdu. Lev Tolstoyun əsərlərinin tərcüməsi üzərində ən görkəmli Azərbaycan yazıçıları çalışmışlar. Onun yaradıcılığı Azərbay- canda yazıçılar, maarifçilər, inqilabçılar tərəfindən geniş təbliğ edilib. Burada da Tolstoy uğrunda mübarizə gedirdi. Mütərəq- qi, inqilabi əhval-ruhiyyəli tənqidçilər Tolstoyu «müqavimət- sizlik» tərənnümçüsü kimi təbliğ etmək istəyən burjua liberal ədəbiyyatşünaslığına qarşı mübarizə aparırdılar. Böyük rus yazıçısının yaradıcılığının güclü cəhətlərinə gölgə salmaq, xalq üçün daha qiymətli və vacib olanları kütlələrdən gizlətmək cə- hətləri nəticəsiz qaldı! Tolstoy—realistin, Tolstoy – humanistin əsərləri kütlələr arasında geniş yayılır, ürəkləri fəth edir. Oktyabr inqilabından sonra Azərbaycanda Tolstoyun de- mək olar ki, bütün əsərləri tərcümə olunub nəşr edilmişdir. Onun ədəbi irsi Azərbaycan nəsrinə səmərəli təsir göstərmişdir və indi də göstərir. Tolstoy nəsri quru təsvirçilikdən qaçmağa kömək edir, hadisələrin, tarixi keçmişin və müasir həyatın təs- virində dərin psixoloji təhlil qaydaları ilə öyrədir. Qabaqcıl yazıçılarımızdan M.İbrahimov, M.Hüseyn, S.Rəhimov, Ə.Vəliyev, Ə.Məmmədxanlı, Mir Cəlal, S.Rəh- man, İ. Əfəndiyev və başqaları Tolstoydan çox şey öyrənmiş- lər. Onların bəziləri L.Tolstoy haqqında, bu dahi rus yazıçısının həmişəyaşar ədəbi irsinin onlara göstərdiyi müsbət təsir haq- qında dəfələrlə yazmışlar. M.Arif, Ə.Məmmədxanlı, C.Məcnunbəyov, B.Musayev və başqa nasirlərimiz Tolstoy əsərlərinin Azərbaycan dilinə gö- zəl tərcümə nümunələrini yaratmışlar. Tolstoy yaradıcılığı Azərbaycan Dövlət Universitetində, respublikanın ali məktəblərində, Azərbaycan SSR Elmlər Aka- demiyasının Nizami adına Ədəbiyyat institutunda öyrənilir.
Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|