ƏLİ KƏRİM
SEÇİLMİŞ
ƏSƏRLƏRİ
II CİLD
Nəsr əsərləri
Bakı – 2012
Seçilmiş əsərləri
2
Тərtibçi və rеdаktoru:
PАŞА ƏLİОĞLU
filоlоgiya еlmləri nаmizədi
Əli Kərim. Sеçilmiş əsərləri. II cild. (Nəsr əsərləri).
Bakı, “Elm və təhsil”, 2012, 500 səh.
Seçilmiş əsərləri
3
MƏQALƏLƏR
SEVİMLİ NƏĞMƏLƏR
Üstü yasəmən şəkilli göy cildli kitab: «Şeirlər». Biz onu
gözəl bir aləmin qapısı kimi açırıq. Bu kitab ağıllı məsləhətləri,
gözəl əsərləri ilə biz gənc yazıçılara müəllimlik edən sevimli
şairimiz Əhməd Cəmilindir. Kitabdakı əsərlərin çoxu yeni de-
yildir. Lakin biz onları oxuyanda qəlbimizdə təzə duyğular baş
qaldırır. Əzbər bildiyimiz bu lirik nəğmələri nə üçünsə sevinclə
bir oxuyanda, hər gün açılan səhərin, doğan günəşin ömrümüz
boyu gözümüzü yormadığı yadımıza düşür. Bu şeirlərdə gurul-
tu yerinə insan səsi, parıltı yerinə ürəyi qızdıran bir hərarət var-
dır. Onlarda xılt, yerinə düşməmiş kəlmə tapmaq çətindir.
Əhməd Cəmil bu cəhətdən bizim ədəbiyyatımızda nadir
sənətkardır. Yağışdan sonrakı bahar havası kimi şəffaf, ətirli
şeirlər müəllifi olan şairin kəmiyyətcə az yazmasının səbəbi də
budur.
Gulür günəş, gülür çəmən,
Açır bənövşə, yasəmən.
Pıçıldayır axan sular:
– Baharın özgə hüsnü var
Vurulmuşam bahara mən...»
Bir-birinin ötməyə tələsirmiş kimi axan bu şeirin düzülü-
şünə, axıcılığına heyran qalmamaq olarmı? «Kənddə bahar ax-
şamına» yersiz gur işıq salınmadığı üçün bütün rənglər öz ye-
rində qalmışdır. Burada heç bir qeyri-təbii boya yoxdur. Təsvir
olunan gözəllik də vəziyyətdən asılı olaraq bir qədər pərişan və
dalğın verilmişdir. Burada «Sıra dağların fikrə cumması, ağac-
ların duvaq örtmüş gəlin kimi durması, uçan durnanın, sönən
qürubun nağılları andırması» xəyala qərq olmuş bir şair qəlbi-
nin incə müşahidələridir.
Seçilmiş əsərləri
4
Bu şeirlərdə hər şey birdən-birə açıq deyilmir. Şair götür-
düyü mənzərəni, insanı pis valideyn övladını tərifləyən kimi
tərifləmir, əksinə, doğma balasının hüsnünə, kamalına inandığı
və onun səhv edəcəyindən qorxmadığı üçün övladını olduğu ki-
mi bizə təqdim edir, özü çəkilib kənarda durur, övlad danışır,
ona qiyməti biz veririk.
Kitabda müxtəlif vaxtlarda (1931-1957), müxtəlif mövzu-
larda, muxtəlif formalarda yazılmış əsərlər vardır. Hamısının
eyni səviyyədə olduğunu demək düz olmazdı. Lakin hamısı sə-
mimidir. Onlarda sakit-sakit, lakin daima yanan bir alov, ro-
mantik bir işıqda görünən mənzərə, utancaq bir gözəllik vardır.
«...Bax könlüm bir sazdır
istəyirsən al.
Ya onu mehriban ruhunla dindir,
Ya da istəyirsən
Daşdan-daşa çal,
Nə deyim? Özün bil!
Könlüm sənindir!».
Burda həm sevən, həm qayğı çəkən, həm məhəbbət üçün
hər çətinliyə dözən, həm inanan, bütün telləri səmimi hisslər-
dən ibarət olan bir könül sazının bəmini və zilini eşidirik. Bu
çoxtelli ürək sazı illər keçdikcə daha ucadan, daha inamla heç
bir xaric xal vurmadan səslənir.
Əhməd Cəmilin «Can nənə, bir nağıl de», «Nişan üzüyü»,
«Qaçqınlar», «Məni yada salırmı?» və bir sıra gözəl əsərləri əs-
gərlərimizlə Berlinədək getmiş, bəzən təsəlli, bəzən güc ver-
miş, gah güldürmüş, gah ağlatmışdır. Müharibənin dəhşətləri
əleyhinə yazılmış bu əsərlər adamı sözün əsl mənasında sarsı-
dır. Onların haqqında hələ çox yazılmalı, onların təsir qüvvəsi-
nin sirri daha dərindən açılmalıdır. Bu şeirlər həcmcə kiçik-
dirlər. Lakin onların hər biri əhatə dairəsi və təsir qüvvəsi eti-
barilə poemadır. Onları sürətlə oxuyub qurtarsan da hadisələrin
ardı zehnində davam edir, sözaltı mənalar aydınlaşdıqca obraz-
Seçilmiş əsərləri
5
ların yeni cəhətləri açılır, şeir uzanıb poemaya dönür. Həmişə
sənət əsəri belədir: epiloq ona son yox, bəlkə də ikinci bir
başlanğıc olur. Müasir poeziyamızda süjetli və predmetli şeirin
gözəl nümunələrini yaratmış Əhməd Cəmilin «Nişan üzüyü»
əsərini diqqətlə nəzərdən keçirsək, onun həssas novator, zəngin
dilimizin xəzinədarı olduğunu görərik. Əsərdə bütün sözlər öz
yerində, öz vəzifəsindədir; onların işsizi yoxdur.
«Susma, qatil, danış bir-bir
həqiqəti gəl, indi,
Söylə, hansı nişanlı qız, hansı
bədbəxt gəlindi.
Bir üzükçün qılıncınla barmağını
üzdüyün?
O ellərin nakam qızı yaşayırmı
de bu gün?
Yoxsa çoxdan qarlar onu ağ kəfənə
bürümüş,
Nəm torpaqda o gənc qızın tabutu
da çürümüş?».
Bu sətirlərdə sözlər gözə görünməyən, amma möhkəm
olan sapa düzülmüş mərcan kimidir; onların birini qoparsan o
birilər də açılıb töküləcəkdir. Bu əsərlərə kompozisiya cəhət-
dən fikir versək onların əsas məsələdən başlayıb necə gərgin
etdiyini görərik. Odur ki, istər-istəməz dramatik əsərlər yada
düşür.
«Nişan üzüyü»ndə bədbəxt olmuş nakam qızın taleyindən
təsirlənmiş əsgərlərin ürək çırpıntısı, düşüncəsi görün neçə va-
sitə ilə açılmış, romantik bir yüksəkliyə qaldırılmışdır.
«...Şam əriyir ocaq sönür,
hamı dalğın, hamı lal...
Buz bağlamış pəncərədən baxır
solğun bir xəyal,
O tanıcaq üzüyünü ala gözləri dolur,
Dostları ilə paylaş: |