N. Z. Haciyeva
Yüklə 11,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qısa föJ
qırğ.*ta:ğ>tau *sağ>sou alt. o .s 'a ğ ı z '; ağın-dan o .r u 'a z a r '; o ğ lu 'o n u n o ğ lu '-d an qaq. o:lu 'o ğ u l'; doğn , doğnı -dan do.ru 'd o ğ r u ' və s. Qısa föJ Sözün əvvəlində ulu türkdəki qısa [ö] səsinin qalması (saxlanması) Azərbaycan, türk, türkmən, uyğur, qaraçay- balkar, qaqauz, qaraim, qazax, qaraqalpaq, qumuq, noqay, tuva, xakas, şor və yakut dillərində müşahidə edilir: *Öİ- 'ö lm ə k ', qəd.-türk. öl-, yakut. öl-, türkm. öl-, türk, öl-, özb. öl-, qum. öl-, noq. öl-, azərb. öl-, uyğ. öl-, q.-balk. öl-, xak. öl-, tuv. öl-; * k ö r'g ö r m ə k ', qəd.-türk. kör-, yakut. kör-, noq. kör-, alt. kör-, qazax, kör-, uyğ. kö(r)-, xak. kör-, özb. kör-, q.-qalp. kör-, q.- balk. kör-, türkm. qör-, türk, gör-, azərb. gör; *söz, qəd.-türk. söz, yakut. ös, qum. söz, özb. söz, alt. sös, qazax, söz, noq. söz, uyğ. söz, türk, sö z, azərb. sö z, xak. sös, tuv. sös, q.-qalp. söz; *köz 'g ö z ', qəd.-türk. k ö z, noq. kö z, uyğ. k ö z, alt. kös, q.-balk. köz, xak. kö s, qar. kö z, türkm. qöz, türk, k ö z, azərb. k ö z, qum. qöz. ö>ü. Bu keçid tatar və başqırd dillərində səciyyəvidir, müq. *köp 'ç o x ', noq. köp, qum. kö p , türkm. köp, alt. köp, qazax, kö p , q.-qalp. k ö p özb. k ö p və tat. küp, başq. küp; * ö ç ' q is a s ', alt. öç, qum. öç, özb. öç, noq. öş, türkm. öç, türk. öç, azərb. öc və tat. йщ, başq. üs; *kör- 'g ö r m ə k ', qırğ. kör, özb. kör-, noq. kör-, qazax, kör-, q.-qalp. kör-, q.-balk. kör-, alt. kör-, türk, gör-, azərb. kör- və tat. gür-, başq. kür-. Tatar və başqırd dillərində ulu türkdəki [öj səsinin [ü\ səsinə keçərək daralması [daralması ilə sıx bağlıdır. Çuvaş dilində ulu türkdəki [Ö\ səsinin əks olunması çox rəngarəngdir; ö>u, müq.et: * k ö z 'g ö z ' və çuv. ku s'; о>ъ, müq.et: *kök və çuv. к ь к ; ö>i, müq.et: * k ö p ü r'k ö rp ü ' və çuv. 24 kiber; ö>i, müq. *böz 'g i ş ' və çuv.pir. [Fedotov, 1970, s. 32- 33]. ö>o. Knm-tatar dilində [[o] səsinə oxşayan incələşməmiş [ö\ səsinə çevrilmişdir, müq.et: kr.-tat. k o y 'k ə n d ', amma türk, k ö y , kr.-tat. k o z 'g ö z ', amma türk. g ö z 'g ö z ', qırğ. g ö z, kr.-tat. q o l 'g ö l ', amma türk, g ö l 'g ö l ', kr.-tat. o z 'ö z ', amma türk. öz. Belə depalatallaşma qaraim dilinin krım dialektində müşahidə olunur, müq.et: k ö z- dən kr.qar. q o z ' g ö z '. Özbək [mə’ruz qalır. Uzun ö [ö :] Türkmən dilində ulu türkdəki uzun [ö] səsinin saxlanması müşahidə edilir: * k ö :l'g ö l', türkm. qö:l; * k ö :k 'g ö y ', türkm. qö:k; * b ö :l-' b ö lm ə k ', türkm. bö:!-; * k ö :n 'g ö n ', türkm. qö:n; *tö:ş 'd ö ş ', türkm. dö:ş; *sö:k- ' s ö y m ə k ', türkm. sö :k-; * ö : t'ö d ', türkm. ö:t; * ö :l'x a m , ç i y ', türkm. ö:l. ö:>üö. Uzun [ö\ səsinin [üö\ diftonquna çevrilməsi yakut dilində baş verir, müq.et: * k ö : l'g ö l', türkm. q ö :l və yakut tüös: * k ö : k 'g ö y ', türkm. q ö :k və yakut. kü ö x; *sö:k- ' s ö y m ə k ', türkm. sö :k- və yakut. üöx-; *tö:rt 'd ö r d ', türkm. d ö .rt və yakut. tüöt; *ö:z 'ö zə k , m ə r k ə z ', türkm. ö :z 'ö z ü m ü n k ü ' və yakut. ü ö s 'ö z ə k ', 'ə s a s '; * ö :l'x a m , ç i y ', türkm. ö.Vvə yakut. iiöl. Çuvaş dilinin bir sıra sözlərində ulu türkcədəki [səsi [-bva-] birləşməsində əks olunmuşdur, müq.et: * k ö :k 'g ö y ' və çuv. k b v a k , *tö:rt 'd ö r d ' və çuv. tbvadb və s. ö:>ö. Bu keçid türk dillərinin əksəriyyətində baş vermişdir, müq., * k ö : k 'm a v i', 'g ö y ', türk, g ö k , qazax., alt., qırğ. k ö k 'y a ş ıl', özb. kö k, noq. k ö k, qum. q ö k və s.; * k ö :l'g ö l' və qırğ. kö l, noq. köl\ özb köl, qum, köl, alt. kol, "___________________________________ 25 Yüklə 11,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|