Mühazirə "İnformatiKA" elmi VƏ onun vəZİFƏLƏRİ Giriş 1
- qarşıya qoyulan məsələni həll etmək üçün yerinə yetirilməsi vacib olan
Yüklə 5,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
Alqoritm - qarşıya qoyulan məsələni həll etmək üçün yerinə yetirilməsi vacib olan əməliyyatlar ardıcıllığıdır. Ümumiyyətlə, alqoritm-verilmiş məsələnin həlli üçün lazım olan əməliyyatları müəyyən edən və onların hansı ardıcıllıqla yerinə yetirilməsini göstərən formal yazılışdır. Alqoritm sözü IX əsrin məşhur özbək riyaziyyatçısı Məhəmməd İbn Musa əl- Xarəzminin (yəni Xarəzmli Musa oğlu Məhəmməd) adının latın hərflərilə olan “alqoritmi” yazılışıyla bağlıdır. Əl-Xarəzminin yazdığı traktatın XII əsrdə latın dilinə tərcümə olunması sayəsində avropalılar mövqeli (mövqeli say sistemində ədədin yazılışında rəqəmin işarə etdiyi kəmiyyət onun tutduğu mövqedən asılıdır. Yəni eyni bir rəqəmin tutduğu yerdən asılı olaraq həmin rəqəm müxtəlif ədədləri ifadə edir) say sistemi ilə tanış olmuş, onluq say sistemini və onun hesab qaydalarını alqoritm adlandırmışlar. Gündəlik həyatımızda hər hansı bir işi icra edərkən bir sıra qayda və qanunları yerinə yetiririk. Bir misala baxaq. Tutaq ki, biz kofe hazırlamaq istəyirik. Onda biz, ardıcıl olaraq aşağıdakı işləri yerinə yetirməliyik. 1. Suyu qaynadırıq; 2. Qaynar suyu bir stəkana tökürük; 3. Stəkana lazımı qədər kofe tökürük; 4. Lazımı miqdarda şəkər tozu əlavə edib qarışdırırıq; Dörd bənddən ibarət bu hərəkətlər ardıcıllığı kofe hazırlamaq alqoritmidir. Kompyuterin əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri də onun proqramla idarə olunmasıdır. Yəni, istər sadə, istərsə də mürəkkəb məsələni kompyuterin həll etməsi üçün proqram tərtib edilməlidir. Proqram - kompüterın addım-addım yerinə yetirəcəyi təlimatlar və yaxud əmrlər toplusudur. Hər bir proqram tərtib edilərkən müəyyən bir alqoritmdən istifadə edilir. Yəni, proqram hər bir alqoritmi kompüterın başa düşəcəyi formada ifadə edir. Başqa sözlə proqram – kompüterın girişinə verilən informasiyaları çıxış informasiyalarına çevirən, xüsusi şəkildə tərtib olunmuş sonlu sayda ardıcıl əmrlərdən ibarətdir. 3.2. Alqoritmin əsas xassələri Məsələnin kompüterda həlli üçün tərtib edilən alqoritm bir çox şərtləri ödəməlidir. Bu şərtlərə alqoritmin xassələri deyilir. Həmin xassələr aşağıdakılardır: Diskretlik (Latın discrētus "ayrı, ayrılmış)-Alqoritmdəki mərhələlərin hər biri sonlu zaman müddətində yerinə yetirilməlidir; Müəyyənlik-Alqoritmdəki hər bir mərhələnin məzmunu və mərhələlərin yerinə yetirilmə ardıcıllığı müəyyən olmalıdır; Sonluluq-Alqoritm sonlu sayda mərhələlərdən ibarət olmalıdır; Kütləvilik-Aqoritm bir məsələ üçün yox, bir qrup məsələlərə aid olmalıdır; Nəticəlilik-Alqoritmin addımları yerinə yetirildikdən sonra hökmən müəyyən nəticə alınmalıdır. KitabYurdu.az 68 3.3. Alqoritmin təsvir üsulları Alqoritmi mümkün qədər əyani şəkildə göstərmək üçün aşağıdakı təsvir üsullarından istifadə olunur: Adi dillə; Blok-sxemlə; Alqoritmik dillə ((proqram). 3.3.1. Alqoritmin adi dildə təsviri (nəqli). Bu zaman əməliyyatlar, icra olunacaq hərəkətlərin nəqli şəkildə ardıcıl sadalanması kimi verilir. 3.3.2. Alqoritmin blok-sxemlə təsviri. Mürəkkəb alqoritmlərin təsviri zamanı blok-sxemlərdən istifadə olunması daha geniş yayılmışdır, çünki bu halda alqoritmin blok-sxem şəklində təsviri daha əyani olur. Bu zaman, adətən alqoritmin bir addımına bir blok uyğun olur. Lakin bir blokda bir neçə eyni tipli mərhələ və ya bir mərhələ bir neçə blokda təsvir oluna bilər. Bloklar standart işarələr şəklində ifadə olunur və bir-birləri ilə şaquli və ya üfüqi xətlərlə birləşdirilir. Birləşdirici xətlərin uclarında istiqaməti göstərən ox işarəsi qoyulur. Proqramın başlanğıcı və sonu Giriş-çıxış əməliyyatı Hesablama bloku Şərti blok Dövrü blok 3.3.3. Alqoritmik dillə (proqram) təsviri. Alqoritmin proqramlaşdırma dilində təsviri, kompüterin icra edəcəyi hər bir kiçik əməliyyatın müəyyən əmrlərlə göstərilməsindən ibarətdir. Proqramlaşdırma dili vasitəsilə təsvir çox dəqiq olmalıdır, çünki kompüter ancaq ona verilmiş proqramdakı əmrləri icra edə bilir. Çox vaxt proqramı yazmamışdan əvvəl məsələnin həll alqoritminin blok-sxemini qururlar, sonra isə ona uyğun proqram yazılır. Alqoritmin proqramlaşdırma dili KitabYurdu.az 69 vasitəsilə təsviri onun ixtiyari proqramlaşdırma dilində yazılmasının mümkünlüyünü göstərir. 3.4. Alqoritmin tipləri Kompyuterdə müxtəlif tipli məsələləri həll edərkən əsasən üç tipli alqoritmlərdən istifadə olunur: Xətti alqoritmlər Budaqlanan alqoritmlər Dövrü alqoritmlər Xətti alqoritmlər sadə hesablama prosesini ifadə edən bir neçə ardıcıl əməliyyatlardan ibarət olur və onlar yazıldığı ardıcıllıqla da icra olunur. Xətti alqoritmə aid misal şəkil 1-də göstərilmişdir. С:=(А+В)*2 başlanğıc А:=5; В:=10 son С-nin çapı Şəkil 1. Xətti alqoritm Budaqlanan alqoritmlərin tərkibində bir və ya bir neçə məntiq mərhələsi olur. Bu mərhələdə müəyyən kəmiyyətlərin hər hansı bir şərti ödəyib-ödəmədiyi yoxlanılır və ona uyğun olaraq sonrakı gedişin istiqaməti seçilir. Yəni nəzərdə tutulan şərt ödənilirsə, bir istiqamətə, həmin şərt ödənilmirsə, başqa istiqamətə doğru hərəkət edilir. Beləliklə, alqoritmdə budaqlanma baş verir. Budaqlanan alqoritmə aid misal şəkil 2-də göstərilmişdir. KitabYurdu.az 70 Yüklə 5,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|