Mövzu Turizm resurslarının öyrənilməsinin elmi-nəzəri əsasları Plan: 1
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
195 Abşeron yarımadasında sahil boyunca təşkil edilən ekzotik turist marşrutlarına Abşeronda yerləşən tarixi – mədəni abidələri də daxil etmək lazımdır. 5. Tarixi-mədəni abidələr. Azərbaycan tarixi-mədəni abidələrlə zəngindir. Respublikamızda ilk insan məskənləri, orta əsr nadir memarlıq abidələri ilə diqqəti cəlb edir. 3. Xəzər sahilində rekreasiya əhəmiyyətinə görə seçilən tarixi memarlıq abidələri təsvirləri əsasən Abşeronda təsadüf edilir. Buradakı Qobustan qayaüstü rəsimlərinə (e. ə. 8-ci minillik), o cümlədən, orta əsr şəhərsalmanın incisi sayılan “İçəri şəhər” abidələr kompleksi, Abşeron kəndlərindəki XIII – XIX əsrlərə aid məscidlər, karvansaralar, Mərdəkandakı dördkünc qala (XIV əsr), Nabrandakı qala (1301 – ci il), Ramanadakı qala (XV əsr), Suraxanıdakı qədim atəşpərəstlərin məbədi “Atəşgah” xalqımızın qədim tarixini əks etdirir. Sahil zonasında Xaçmaz rayonu Şıxlar kəndindəki məscid (XV ə sr), Dəyirmantəpə yaşayış yeri (IV əsr), Şabran kəndindəki şəhər xarabalıqları da rekreantları cəlb edən tarixi – memarlıq abidələrindəndir. Siyəzən rayonundakı Beşbarmaq dağı dini ziyarətgah olaraq yerli əhəmiyyət kəsb edir. Lənkəran – Astara mühüm rekreasiya əhəmiyyəti kəsb edən tarixi – memarlıq abidələri ilə seçilir. Bölgədəki tarixi – memarlıq abidələri əsasən V – XIX əsrə aiddir. Lənkəranda qalan, Hacı Mirzə hamamı, məscid (XVIII əsr), Balaburd kəndində qalan (XIV əsr), 196 Sığın, Divəlona kəndlərində erkən dəmir dövrünə aid qəbirlər rekreasiya əhəmiyyətinə görə diqqəti çəkir. Astara rayonunda orta əsrlərə aid zəngin tarixi – mədəni abidələr qorunub saxlanılmışdır. Buradakı tarixi – memarlıq abidələrinin yaşı 800 – 1000 ilə çatır. Hacı Teymur və Hacı Baxış məscidlərini, Məşədi Abdultalib hamamı, Ərçivan kəndində olan Həmid Abdulla məscidi, XIX əsrə aid hamam, Tülü kəndindəki erkən dəmir dövrünə aid (e. ə. XI – V əsrlər) qədim qəbiristanlıq turistləri özünə cəlb edən maraqlı səyahət yerləridir. Qeyd edək ki, Xəzər sahillərində yerləşən tarixi – memarlıq abidələrin çoxu XII – XV əsrlər aiddir. Digər ölkələrdən fərqli olaraq respublikamızda bu sahədən rekreasiya məqsədləri üçün çox az istifadə edilmişdir. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bizim tarixi – mədəni abidələr bir – birindən uzaq və pərakəndə yayılmışdır. Belə vəziyyət onlardan rekreasiya məqsədilə istifadı üçün çətinləşdirir. Aralıq dənizi sahillərində özünün qədimliyi və orjinallığı ilə seçilən, tarixi – mədəni abidələrlə zəngin ölkələrdən İtaliya, Yunanıstan, İspaniya, Türkiyə və s. qeyd etmək olar. Aralıq dənizi sahillərində roma imperiyası dövründən qalma, antik dövr (Yunanıstan), həmçinin orta əsr abidələri təsadüf olunur. Xəzərsahili abidələr isə Qara dəniz və Aralıq dənizi sahilindəki abidələrinə nisbətən cavan və pərakəndəliyilə seçilir. Məhz buna görə də Xəzərsahili bölgənin tarixi – mədəni abidələrindən digər rekreasiya sərvətləri ilə birgə istifadə etmık daha çox səmərə verərdi. 197 Sahil bölgəsindəki tarixi – mədəni abidələr əhəmiyyətinə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: a) Beynəlxalq əhəmiyyətli abidələr: “İçəri şəhər” abidələr kompleksi, Qobustan qaya təsvirləri; b) Respublika əhəmiyyətli abidələr: qədim yaşayış məskənləri, XV – XIX əsrə aid məscid, karvansara, qala, türbələr, həmçinin qədim qəbirlər və s. c) Yerli əhəmiyyətli abidələrə rayonun tarixində izi olan tarixi – memarlıq abidələri daxildir. d) Tarixi – mədəni abidələrə rayonun əhəmiyyətinə görə dini ziyarətgahları da əlavə etmək olar. Beşbarmaq, Şıx burnundakı Bibi- Heybət piri, həmçinin Abşeron və Lənkəran rayonlarının bir çox yaşayış məntəqələrindəki dini ziyarətgahlar sahil zonasındakı dini abidələrdir. 6. Nəqliyyat infrastrukturu. müasir dövrdə dənizsahili xalq təsərrwfatının inkişafında şəhər – kənd, kənd – rayon mərkəzləri arasında əlaqə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə də regional və şə hərətrafı nəqliyyat sistəmindən rekreasiya məqsədləri üçün geniş istifadə olunur. Nəqliyyat xidmətində uzaq və yaxın məsafə, yolxərci rekreanta xidmətində əsas rol oynayır. Buna görə də hər hansı bir ərazinin rekreasiya potensialından istifadə etmək üçün onun əlverişli nəqliyyat imkanları əsas götürlür. 198 Rekreasiya təsərrüfatı ilə nəqliyyat sistemi arasındakı əsas ə laqələr aşağıdakılardır: a) Inkişaf etmiş nəqliyyat sistemi ərazinin rekreasiya potensialından istifadəni genişləndirir. b) Nəqliyyat sistemi xarici turizm baxımından gəlir və valyuta gətirən bir sahədir. c) Müasır nəqliyyat sistemi insanları səyahətə həvəsləndirən biridir. Rekreasiya təsərrüfatının formalaşmasında avtomobil nəqliyyatı mühüm rol oynayır. Respublikamızda avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 22,4 min km – dən çoxdur. Xəzər sahillərində əsas magistral yolların ümumi uzunluğu 512, bərk örtüklü yolların uzunluğu isə 958 km – dən artıqdır. Əsas magistral yollarından olan Bakı – Yalama (199 km), Bakı – Astara ş ose yolunun uzunluğu isə avtəməbil yollarının texniki vəziyyəti müasır tələblərə tam cavab vermir. Avtomobil nəqliyyatının rekreasiya əhəmiyyətini aşağıdakı qaydada qruplaşdırmaq olar: a) Avtomobil nəqliyyatı rekreantla moterllərdə dincəlməyə getdiyi yerlərin ərazisi ilə yaxından tanış olmağa imkan verir. b) Qrup halında turizm səyahətlərinin təşkilində əsas nəqliyyat vasitəsidir. c) Motel və kempinqlərin genişlənməsi və inlişafına səbəb olur. 199 Apardığımız hesablamalara görə, sahil zonasında turizm və itirahətin 70% - dən çoxu avtomobil nəqliyyatı vasitəsilə həyata keçirilir. Həmçinin sahil zonasında şəhərətrafı qısamüddətli istirahətə gedənlərin 60 – 65% - i bu nəqliyyat növündən istifadə edir. Sahil zonasında avtomobil yolların orta sıxlığı km 2 - ə təşkil edir ki, bunu da 4 balla qiymətləndirmək olar. Dəmiryol nəqliyyatı vaxt itkisinə görə avtəməbil nəqliyyatından 25 – 45 dəqiqə geri qalsa da, sahil zonasında rekreantların 17 – 20% - i bu nəqliyyat vasitəsindən istifadə edir. Abşeronda magistral və şə hər ətrafinda 373 km elektrik dəmiryol xətti 40 dayancaq üzrə sərnişinlər xidmət göstərir. Bu daşımaların 52% - i Bakı – Sabunçu – Sumqayıt istiqamətində, 48% - i digər istiqamətlərdə həyata keçirilir. Mövsüm dövründə bu daşımaların 23 – 28% - i rekreantlara xidmət edir; istirahət günlərində bu rəqəm 52 – 56% - ə çatır. Dəmir yolu sürətinə görə digər nəqliyyat növlərindən geri qalsa da, tariflərin ucuzluğu, təhlükəsizlik baxımından ölkədaxili turizmdə mühüm yer tutur. Respublikamızda xarici turistlərə “AZAL” aviokompaniyası xidmət göstərir. Respublikamızdan dünyanın 30 – dan çox ölkəsinə işgüzar, turizm və digər məqsədlərlə səfərlər təşkil edilir ki, bunların da, demək olar ki, hamısı binə hava limanından həyata keçirilir. Hazırda Naxçıvan və Gəncədə olan hava limanları yenidən qurularaq istifadəyə verilmişdir. Yaxın gələcəkdə Lənkəran və Zaqatalada yeni 200 müasir tələblərə uyğun hava limanının tikilməsi ölkəyə turist axınının artmasında əhəmiyyətli rol oynayacaqdır. Rekreasiya – turizm baxımdan rahatlığı, göstərilən xidmətlərin növ tərkibinin müxtəlifliyi (əyləncə və istirahət üçün geniş imkanların olması) çox vaxt dəniz nəqliyyatını əvəzsiz edir. Keçmişdə dövlətlərarası əsas nəqliyyat vasitələrindən biri sayılan dəniz nəqliyyatı müasir dövrdə kütləvi turizmin “Üzən otel” kimi hər cür komfort şəraiti olan, istifadə etdiyi mühüm bir səyahət növüdür. Dəniz nəqliyyatının turistlərin tələbatına uyğun üstünlükləri aşağıdakılardır: A) Dəniz səyahəti rahatlıq baxımından digər nəqliyyat növləri ilə səyahətdən üstündür; B) Dəniz nəqliyyatı ilə səyahət turistlərə əyləncə, müxtəlf uerləri görmək, flimlərə baxmaq və digər mədəni – kütləvi tədbirlərdə iştirak etmək imkanı qazanırlar; C) Dəniz səyahətinin istirahət və əyləncə imkanlarını avtomobil və aviasiya nəqliyyatının sürətliliyi ilə əlaqələndirmək olar. Dəniz səyahəti daha çox ekzotik gəzintilər üçün əlverişlidir. Qədim İpək yolunun bərpası respublikamızda bu marşrut üzrə turistlərin axınını gücləndirəcəkdir. Hazırda respubilikamıza gəzinti məqsədilə gələn xarici turistlər İpək Yolu üzərində olan əraziləri görməyə daha çox meyl göstərirlər. Bununla yanaşı, Xəzər regionun negt ehtiyatlarının dünyaya aşılması gələcəkdə xarici iş adamlarının Xəzərsahili bölgədə istirahətini təşkil etməyə imkan verir. Bakıdan 201 başqa Lənkəranda müasir dənia limanın tikilməsi xəzər dənizində kurizlərin yaradılması və genişləndirilməsinə imkan verir. 7. Suvenir istehsalı. Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik tarixində nadir sənət abidələri yaratmışdır. Respublikamızda qədim zamanlardan dekorativ sənət növlərinin bir çox sahələri, o cümlədən basma naxışlar, naxıçlı tikmələr, toxuculuq sənəti, metal və daş üzərində oymalar, mis qablar istehsalı, duluşculuq, keramika, zərgərlik, dəri üzərində aşılma və s. sənət növləri inlkişaf etmişdir. Xalçaçılıq ölkəmizin suvenir istehsalında mühüm yer tutur. Respublikamızda xalçaçılıq çox qədim zamanlardan inkişaf etmiş, ev şə raitində və kustar emalatxanalatxanalarda toxunmuşdur. Öz dekorotivliyi ilə seşilən “keçə”, “xəli”, “gəbə”, “palaz”, “kilim” və s. suvenir istehsalında mühüm rolu vardır. Turistlərə hədiyyə kimi kiçik xalçalar da toxunur. Parça üzərində naxışvurma sənəti respublikamızda geniş yayılmışdır. Içəri şəhərdə parça üzərində naxışvurma emalatxanası fəaliyyə göstərir. Bakı şəhərində toxuma və naxışvurma sənəti daha çox inkişaf edib. Şəhərimizdə düzənlənən bir çox beynəlxalq sərgilərdə bu incəsənət növü xarici qonaqlarda maraq doğurur. Suvenir hazırlanmasında mühüm rolu olan dulusçuluq və mis qablar istehsalı Masallı və Astarada və habelə Bakının bir çox kəndlərində inkişaf edib. Lənkəran bölgəsində yayılmış qamışdan hörmələr öz dekorativliyi ilə seçilir. Burada qamışdan həsir, hətta başgeyimi toxunur. 202 Qızıl, gümüş, mis üzərində naxışvurma sənəti respublikamızda hələ qədim zamanlardan inkişaf etmişdir. Zərgərlikdə əsasən kəmər üzərində naxışlar, üzük, sırğa, qolbaq, boyunbağı və s. geniş çeşidi ilə seçilir. Hazırd suvenir istehsalının əsas mərkəzi kimi Bakı, Gəncə, Ordubad, Naxçıvan şəhərləri hesb olunur. Bundan əlavə turistləri cəlb edən gəlincəklər, geyi m nümunələri də kustar şəraitda hazırlanır və respublikqamızda düzənlənən beynəlxalq tədbirlərdə nümayiş etdirilir. Xarici turizmin inkişafında rolu olan milli mətbəximiz öz zənginliyi ilə seçilir. Xalqımızın milli mətbəxində ətdən hazırlanan məhsullar mühüm yer tutur. Azərbaycan milli mətbəxində piti, toyuq ş orbası, toyuq ləvəngisi və s. milli mətbəximizin ləziz yeməklərindən hesab olunur. Sahil zonasında istər suvenir istehsalının, istərsədə milli mətbəximizin xarici və yerli turizmin inkişafında mühüm rol oynayır. Gələcəkdə suvenirlərimizi və milli mətbəximizi təbliğ etmək,onun özünəməxsusluğunu respublikamıza gələn qonaqlara tanıtdırmaq, beynəlxalq səviyyədə təbliğ etmək xarici turizmin inkişafına müsbət təsir göstərərdi. 8. Əmək ehtiyaları və məşğulluq. Xəzərsahili respublikamızın başqa bölgələrinə nisbətən daha sıx və əhalinin yüksək məskunlaşması ilə seçilir. Belə ki, respubliki ərazisinin 3,7%, ə halisinin 30,2% - i (2,4 mln nəfər, şəhər əhalisinin isə 73,5% - i sahil rayonlarının payına düşür. 203 4. Respublika üzrə əhalinin orta sıxlığı 94 nəfərdirsə, sahil bölgəsində bu rəqəm 718, 7 – yə çatır. O cümlədən Abşeron rayonunda hər km 2 - ə 99 (Bakı və Sumqayıt şəhərləri daxil olmaqla), kürdili rayonunda 78,5 nəfərə çatır. Respublikamızın bazar iqtisadiyyatına keşməsi ilə əlaqədar olaraq ölkə əhalisini məşğulluğunun azalması əmək ehtiyatlarından istifadədə bir sira problemlər yaratmışdır. Hazırda respublukamızın əmək bazarlnda artıq işçi qüvvəsi mövcud olduğuna görə kəskin sosial – iqtisadi vəziyyət yaranmışdır. Buraya xalq təsərrüfatında çalışanların sayının azalması, işçi qüvvəsi axının artması, işdən çıxanlarəın sayının içə girənlərin sayından üstün olması, müasir tələblərə cavab verən işçi qüvvəsinin çatışmamazığını da əlavə etməık olar. Sahil zonasında rekreasiya təsərrüfatının inkişafı məşğulluq probleminin həllində mühüm rol oynaya bilər. Belə ki rekreasiya kompleksinin inkişafı və fəaliyyət prosesinin geniçlənməsi həm maddi (tikinti, təchizat, ticarət və s.), həm də xidmətedici sahələrə xeyli işçi qüvvəsinin cəlb edilməsinə səbəb olardı.apardığımız hesablamalar göstərdir ki, müasir tipli sanatoriya və mehmanxanalarda üç yerə bir xidmətçi, istirahət vəturist bazakarında isə dörd yerə bir xidmətçi tələb olunur ki, bu da sahil zonasında 120 min adamın işlə təmin olunması deməkdir. Gələcəkdə tikiləcək rekreasiya müəssələrini də nəzərə alsaq, bu rəqəm 150 minə çatacaqdır. 204 1985 – 1990 – cı illərdə respublikamızın rekreasiya müəssələrində işləyənlərin sayı 100 min nəfərdən çox olmuşdur. Bunların da 70% - i sahil zonasında olan rekreasiya müəssələrinin payına düşür. Rekreasiya təsərrüfatinin inkişafi qadın əməyindən istifadəni də səmərələşdirərdi. Belə ki, bu gün respublikamızda qadınəməyindən istifadəni çox aşağı səviyyədədir. Sahil zonasında ə halinin məşğulluğunun artırılması, əmək ehtiyatından səmərəli istifadə etmək məqsədilə rekreasiya müəssələrini rolunu aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmək olar: a) Sahil zonasında rekreasiya müəssələrini genişləndirməklə yeni iş yerlərinin yaradılması; b) Respublikamızda rekreasiya kompleksinin inkişafı ilə əlaqədar bir çox tədris müəəsələrində turizm işi, mehmanxana və otelçilik fəaliyyəti istiqamətində ixtisaslı kadrların hazırlanması. Bölgədə olan turizm müəssələri hüquqi mənsubiyyətinə görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: 1. Həmkarlar İttifaqının nəzdində olan Nabrandakı 500 yerlik Dostluq, 800 yerlik Xəzər istirahət mərkəzi və müxtəlif müəssələrlə məxsus olan 30 – dan çox istirahət mərkəzləri 2. Kurort – sanatoriya müəssələri. Kurort Səhmdar Cəmiyətinin tabeliyində olan 5680 yerlik Sanatoriya və müalicə müəssələrindən ibarətdir. Qeyd olunan müəssələri ölkədə fəaliyyə göstərən kurort – müalicə müəssisələrini 75% - dən çoxunu təşkil edir. Bunlarin 46,8% - dən çoxunda məcburi köçkünlər yerləşdirilib. 205 3. Özəl təşkilatlara məxsus olan yerləşmə müəssələri və digər turizm obyektləri ölkədə fəaliyyt göüstərən bu növ turizm obyektləri 63% təşkil edir. Özəl təşkilatlara məxsus istirahət və əyləncə müəssələrini əsas hissəsi Abşeron və Yalama, Nabranda cəmlənib ki, bunləardaa qeyd olunan istirahət obyektlərinin 2/3 – nə sahibdir. Xəzər sahilində fəaliyyət göstərən özəl müəssələrə məxsus yerləri ayrı – ayrı inzibatı rayonları üzrə aşağıdakı kimi dəyışır. Abşeronda 7856 yerlik istirahət mərkəzi, 5977 yerlik digər yerləşmə müəssələri, Lənkəranda 6212 yerlik istirahət mərkəai, 400 yerlik sanatoriya, 770 yerlik yerləşmə müəssələri fəaliyyət göstərir . Bu göstərici masallı rayonunda 348 yerlik müalicə müəssəsindən, 2296 yerlik istirahət müəssələrindən ibarətdir. Bu göstərici Xaçmazda 4980 yerlik istirahət mərkəzindən, 1330 yerlik əyləncə müəssisəsi və digər yerləşmə müəssəsindən ibarətdir.statistik rəqəmlərdən göründüyü kimi Xəzərsahili rayonlardan ən şox mənimsənilmiş ə raziləri Abşeron, Xaçmaz, Lənkəran sahillərindədir. Bu da ərazinin turizm ehtiyatı ilə zənginliyi və sosial – iqtisadı inkişaf səviyyəsinin yüksək olması ilə bağlıdır. Xəzərsahili bölgədə əsasən Bakı şhəri ə halisinin qısa və uzun müddətli istirahətinin təşkil olunduğuna görə bu ölkə daxili turizmdən çox istifadə olunan əraziləırdən sayılır ki, bu da Bakı şəhər əhalisinin 45 – 50% - nin tələbatını ödəyir. Xəzərsahili bölgədə 5 turizm rayonu ayrılır ki, bunlar da Yalama – Nabran, Dəvəçi – Giləzi, , Kürdili, Lənkəran aiddir. Bölgədə turizmin inkişafı üçün perspektivli olan sagəılər əsasən istirahət, 206 ekoturizm və ekskursiya məqsədi turizmin inkişafı ilə bağlıdır. Xəzərsahili bölgədə turizmin perpektiv inkişafı aşağıdakı xüsusiyyəti ilə şərtlənir: 1. Bölgənin kurort turizm imkanlarından istifadə etməklə istirahətlə yanaşı, kurort təsərrüfatının inkışaf etdirilməsi; 2. Turizm təsərrüfatında infrastrukur sahələriin yaradilmasi və bu sahəyə kapital qoyuluşunun artirilmasi; 3. Yerləşmə müəssələrinin və digər isatirahət mərkəzlərinin az mənimsənilmiş Kürdili, Dəvəçi – Giləzi turizm rayonlarında inkişafının həvəsləndirilməsi Yerləşmə müəssisələrinin adı Yerləşmə müəssisələrinin sayı Yerlərin sayı Işçilərin sayı Abşeron 52 6930 2430 Xaçmaz 28 3840 571 Dəvəçi 3 266 27 Lənkəran 12 867 143 Astara 6 205 37 Masallı 23 1032 137 Cədvəl 1. Xəzərsahili Yerləşmə müəssisələrinin sayı və ümumi yer tutumu Regionda yerləşmə müəssəsi və turizm obyektlərinin dinamikası göstərir ki, daha çox mənimsənilmiş bölgələr Abşeron, Xaçmaz, Masallı, Lənkərandır. Digər ərazilərdə isə mənimsənilmə səviyəsi aşğı olaraq qalır. Bu daha çox Siyəzən, Dəvəi, Neftçalaya aid etmək olar. Qeyd olunan zəif mənimsənilmə bölgələrdə turizm süənayesini inkişafı üçün geniş ərazi kənd təsərrüfatında istifadə olunmayan 207 torpaq sahələri, nisbətən təmiz çimərlikləri, iqlim elementləri perspektiv inkişafı şərtləndirən amillərdən sayılır. Qeyd olunan ə razilərdə meşə parkları salımaqla turizm sənayesinin inkişafa nail olmaq olar. Bununla yanaşı Xəzər dənizində su idman növlərindən, dağətəyi ə razidə ekoturların təşlkili mümkündür. Ölkənin su regionunda həyata keçirdiyi kənd – yaşıl turizm tədbirləri ekoloji turizm təşkili xəzərsahili bölgədə turizmin uzunmüddətli inkişafını şərtləndirən amillədən sayılır. Xəzər dənizdininb Dəvəçi-Giləzi turizm rayonun ə razisində “dağ-dəniz” turizminin inkişafı üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən layihə hazırlanmışdır. Bu proqramda uyğun olaraq Dəvəçi, Siyəzən rayonlarının ərazisidə müasir tələbələrə cavab kompleks istrahət – kurort kompleksinin tikintisi planlaşdırılır. Burada 20 min yerlik müasir yerləşmə kompleksiləri, qolf meydançası, istirahət, əyləncə, biznes mərləzləri, ekoloji turist marşurutlarının təşkili və s. nəzərdə tutulmuşdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|