Mövzu. Qender münaqiŞƏLƏRİNİN İdarəolunmasinin texnologiyasi
Yüklə 204,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan hüquqlara dair beynəlxalq və milli sənədlər
▪ tərəflər təxminən eyni mövqeyə malikdirlər və ya öz mövqeləri arasındakı fərqə heç diqqət yetirmirlər; ▪
son nəticədə bütün problemlər üçün mühüm faydalı qərara dair tam razılığa gəlmək məqsədilə tərəflər mübahisəli məsələləri könüllü və bərabərhüquqlu əsasda mühakirə etmək istəyirlər; ▪
üstünlükləri isə hesablaşırlar. Əməkdaşlığın faydası şübhəsizdir: hər bir tərəf minimal itki ilə maksimum xeyir götürür. Ümumi səyin mükafatı kimi konstruktiv, hamını qane edən nəticə, münaqişədən birgə tapılmış optimal çıxış, həmçinin qarşılıqlı partnyorluq əlaqəsinin möhkəmlənməsi çıxış edir. Münaqişə iştirakçıları arasındakı ziddiyyətin nizama çalınması üzrə qarşılıqlı güzəştlər əsasında razılaşma, öz maraqlarının qismən ödənilməsinə nail olmaq kompromisi kimi müəyyən edilir. Kompromissin üslubu adətən bədxah yola mane olması, münaqişəyə cəlb olunmuş hər bir tərəfin iddialarını qismən də olsa ödəməyə imkan verməsi baxımından daha üstün tutulur. Münaqişə iştirakçıları kompromisə aşağı hallarda müraciət edirlər. ▪
münaqişə subyektləri onun səbəbləri və inkişafı haqqında yaxşı xəbərdardırlar; ▪
səviyyə etibarilə bərabər olan tərəflər üçün hazırki vəziyyəti barışmağın və gücə fasilə verməyin zəruriliyini başa düşürlər; ▪
etməyə meyl göstərirlər; ▪
yaranmış vəziyyəti qiymətləndirən tərəflər münaqişə prosesində baş vermiş dəyişiklikləri nəzərə almaqla öz məqsədlərinə düzəlişlər edirlər; ▪
Ümumiyyətlə, münaqişələri öyrənən alimlərin fikrincə, kompromiss bacarığı – realizm və yüksək ünsiyyət mədəniyyətinin əlamətidir. Amma ehtiyac olmadan ona müraciət etmək, kompromiss qərarları qəbuluna tələsmək və bununla konsensusa (lat. «jonsentio» öz növbəsində birgə, qarşılıqlı inkişaf mənasını verən «con» önşəkilçisinin köməyi ilə «sentire» – hiss etmək, başa düşmək – felindən düzəlib) daha doğrusu birgə duyğu və fikirlərə, qarşılıqı anlaşmaya gətirib çıxara bilən mürəkkəb problemlərin ətraflı müzakirəsini kəsmək deyil. Konsensus – istənilən cəmiyyətin xeyli sayda insanlarının sosial nizamını daha mühüm aspektlərinə dair fəaliyyətlərdə ifadə edilən razılaşmasıdır. Konsensus – demokratiyanın universal prinsipi olub, ziddiyyət və münaqişələri həll etməyə və qarşısını almağa, cəmiyyətdə, kollektivdə, sosial qrup və təbəqələrdə gərginliyi aradan qaldırmağa imkan verir. konsensusun effektlviyi hakimiyyətin, resursun, güzəştin, mükafatın ədalətli və bərabərhüquqlu bölgüsünün iştirakından, cinsindən, sosial vəziyyətindən və ya dinindən asılı olmadan insanların mədəniyyət və şüur səviyyəsindən asılıdır. Bütün dünya dinləri cinsin asılı olmayaraq insanların bərabərliyini elan edir. Onlardan ən cavanı olan islam da insanların bərabərliyi prinsipindən çıxış edir. Qurana görə kişi və qadınlar eyni ruhdan yaradıldıqları səbəbindən bərabərdirlər. Quran kişi və qadınların hüquq bərabərliyini və oxşarlığını elan edir və deyir: «Və burada qadınlar üçün o hüquqlar ədalətlidir ki, həmin hüquqlar kişilərdə də var» (s.4. – a.228). Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, əksər qədim qanunlarda qadınlar qanuni hüquqlardan məhrum idilər. Belə ki, Çində belə bir qayda var idi: «Bütün dünyada qadınlardan daha az dəyərli heç bir şey yoxdur». Hindistanda Manunun qanunu bir neçə maddədə qadınların mövqeyini müəyyən edirdi. 147-ci maddədə deyilirdi: «Qadının öz həyatının heç bir mərhələsində öz istəyi və fikri əsasında, bu hətta daxili ev işlərinə aid olsa da, hərəkət etmək hüququ yoxdur». XVII əsrə kimi Hindistanda ərinin ölümündən sonra qadının yandırılması adəti mövcud olub. Qədim hind sivilizasiyasının əsasında buddizm və brəhmanizm durur. Brəhmanizmin əsas qanunu Manu Şastranın adı ilə məşhur olandır. Bu qanuna görə, cəmiyyət dörd kastaya: brəhmanlar yaxud kahinlər; kşatrilər yaxud döyüşçülər, vayişlər yaxud tacirlər, şudralar yaxud səfillər və qullar. Belə cəmiyyətdə qadınlar murdar və rusvayçılıq hesab edilirdi və bu səbəbdəq qullara aid edilirdi. Yunanıstanda mövcud olan qanuna görə, qadınlar ərə gedənə qədər, öz qəyyumlarının, ərə gedəndən sona öz ərlərinin mülkiyyətinin bir hissəsi idilər. Bəzi mütəfəkkirlərin fikrincə, onların vücudları kimi adları da evdə dustaq edilməlidir. Özünün demorkatik prinsipləri və hüquq bərabərliyi məşhur olan qədim yunan sivilizasiyası, vətəndaş statusunu yalnız azad kişilərə verirdi. Roma hüququ
qadınları, azyaşlı uşaqlarla və dəlilərlə bir sıraya qoyurdu və onları qanuni hüquqlardan məhrum edirdi. «On iki ehkam qanunu» bildirdi ki, hüququn yoxluğuna səbəb öz yaş həddi, dəlilik və qadın cinsinə mənsub olmaq ola bilər. Qədim Roma sivilizasiyasında (b.e. əö 509-cu il) iki təbəqə var idi: aristokratiya və rəiyyət. Qadınların da aid olduğu axırıncılar adi vətəndaş və siyasi hüquqlardan məhrum idilər.(6) Qadın satıla və ya hədiyyə edilə bilən əşya idi. Q.Spenser «Sosiologiya» kitabında yazırdı ki, V əsrdən başlayaraq İngiltərədə kişilər öz arvadlarını satırdılar. XI əsrdə kilsə kişilərə öz arvadını digər kişiyə müəyyən müddətə vermək hüququ verirdi. Onlar bu hüquqdan 1831-ci ilə kimi istifadə ediblər ki, bu ildə bir ingilis öz arvadını 4500 gineyə satıb. Amma məhkəmə bu sövdələhşməni etibarsız saydı, belə ki, hələ 1805-ci ildə arvadlarını satmağı qadağan edən qanun qəbul edilmişdi. Arvopada İntibah dövrünə kimi qanunlar külliyyatı qadınları onların qanuni hüququndan məhrum edirdi. Sonralar isə, məs. Fransanın vətəndaş məcəlləsində «guya» bu vəziyyəti düzəldən maddələr yarandı. Belə ki, bu məcəllənin 215-ci maddəsində deyilirdi: «Qadın ərinin razılığı olmadan məhkəmə iclaslarında iştirak edə bilməz» və s. Fransa inqilabı bərabərlik, daha doğrusu kişilər və qadınlar arasında bərabərlik elan edirdi, amma qadınlar yalnız bəzi hüquqları əldə edə bildilər. Bu proses tədricən inkişaf etdi və 1920-ci ildə Millətlər Liqası qəbul etdiyi Konvensiya ilə nəticələndi. Bu Konvensiyada həm kişilər, həm də qadınlar üçün insana layiq əmək şəraiti təminatının zəruriliyi haqqında danışılırdı. Amma qadınlar eyni əmək müqabilində kişilərin əmək haqqının yalnız yarısını almaqda davam edirdilər. Avropa və Amerikada «qadın inqilabı» məhz qadınları bu asılılıq-dan xilas etmək üçün yarandı. Onların 1942-ci ildə əldə etdikləri bərabərlik qadına öz mülkiyyətinə yalnız birgə deyil, onun şəxsi mülkiyyəti olduğu sübut ediləndən sonra sərəncam verməyə imkan verdi. 1945-ci ildə BMT-nin yaranması vaxtı 51 ölkədən (BMT-nin ilk üzvləri) yalnız 30-da qadınlar kişilərlə bərabər seçki hüququ ilə təmin edildilər və ya onlara dövlət vəzifələri tutmağa icazə verildi.
Kişilər və qadınlar arasında bərabərliyin inkişafında yeni mərhələ 1948-ci ilin dekabrından başladı ki, bu vaxt BMT-nın Baş Assambleyası İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Deklarasiya qəbul etdi. Onun birinci maddəsində göstərilirdi: «Bütün insanlar azad və hüquqları baxımından bərabər doğulurlar…» Ümumi deklarasiya və bir çox digər səylərə baxmayaraq qadınlar cinsi, irqi və digər əlamətlər üzrə ayrı- seçkilikdən əziyyət çəkirdilər. 1950-ci ilin noyabrından Avropa Şurasında insan hüquqları və əsas azadlıqları müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası qəbul edildi, preambulasında qeyd edilirdi ki, onun üzvləri arasında böyük birliyə nail olmaq vasitələrindən biri insan hüquqları və əsas azadlıqlarının təsdiqi və gələcəkdə reallaşmasıdır. Konvensiyanın 14-cü maddəsində göstərilirdi ki, hüquq və azadlıqlardan istifadə «cinsi, irqi, dərinin rəngi, dil, din, siyasi və başqa fikirlər, milli və ya sosial mənşə, milli azlıqlara mənsubiyyət, vəziyyəti, doğum və ya başqa şərait baxımından hər hansı bir əlamətə görə ayrı-seçkilik olmadan təmin edilir». 1952-ci ilin dekabrında BMT qadıqnların siyasi hüquqları haqqında Konvensiya, namizəd irəli sürmək və kişilərlə bərabər ictimai vəzifələr tutmaq hüququnun olduğu bildirilirdi. 1974-cü ilin dekabrında BMT-nın Baş Assambleyası xüsusi şəraitdə və hərbi münaqişələr dövründə qadın və uşaqların müdafiəsinə dair Deklarasiya qəbul edir. Burada əsas azadlıqların və insan ləyaqətinin əvvəlki kimi ciddi surətdə pozulduğu təəssüflə qeyd edilir. 4-cü maddənin birinci bəndində göstərilir ki, əməliyyatların gedişində və ya ərazilərin tutulmasında müharibə edən tərəflərin həyata keçirdikləri bütün represiya formaları, qadın və uşaqlarla… qəddar, qeyri-insani rəftar cinayət sayılır». Bir sıra müasir münaqişələri burada misal göstərmək olar. Qarabağ münaqişəsi dövründə erməni hərbi birləşmələri tərəfindən Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsi nəticəsində ölkəmizdə yeni sosial status – qaçqınlar və məcburi köçkünlər yarandı. Erməni silahlı qüvvələri ilə müharibə zamanı 100-ə yaxın uşaq 442 qadın və 370 yaşlı insan girov götürülmüşdür. Azərbaycan Respublikası hərbi əsir, girov götürülənlər və itkin düşənlərin işi üzrə Dövlət komissiyasının səyləri nəticəsində erməni əsirindən 40 uşaq, 126 qadın və 115 qoca azad olundu. 500 yaxın Azərbaycan vətəndaşı (onlardan 60 uşaq, 316 qadın, 254 qoca) hələ də itkindir. Erməni tərəfindən, hərbi əsir və girov götürülənlərin, o cümlədən qadın və uşaqların hüquqlarının müdafiəsi üzrə beynəlxalq konvensiya və deklorasiyaları köbudcasına pozulmasını təsdiqləyən çox saylı faktlar var.
Yüklə 204,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|