Mövzu. Qender münaqiŞƏLƏRİNİN İdarəolunmasinin texnologiyasi
Yüklə 204,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
Pekin konfransı həm miqyasına və orada çoxlu sayda ölkələrin təmsil olunması, həm də səmərəliliyi baxımından böyük uğur qazandı. Bu hökumət və QHT nümayəndələrinin toplantısı tarixində ən böyük toplantı idi. Burada 17 min nümayəndə, o cümlədən 189 ölkənin təmsilçiləri iştirak edirdi. Əksər ölkələrin qadınlarının nail olduqları tərəqqiyə bazmayaraq, bu yolda irəliləyiş hələ də yavaş və qarma-qarışıqdır. Qadınların problemləri demək olar ki, hər yerdə ikinci dərəcəlidir. Onlar açıq və ya gizli ayrı-seçkiliklə və marqinalizasiya ilə qarşılaşır, inkişafın nəticələrindən daha az istifadə edir və dünyanın ən kasıb əhalisinin 70%-ni təşkil edirlər. Pekin konfransından sonrakı 5 ildə milli və beynəlxalq səviyyədə qərarları qəbul edən ən yüksək vəzifəli şəxslər arasında qadınların təmsil olunması praktiki olaraq dəyişməyb. Demək olar ki, hər bir ölkədə seçicilərin əksəriyyətinin qadınlar olmasına baxmayaraq, onlar öz ölkələrinin parlamentlərində azlıqda qalmaqda davam edirlər. Belə ki, 1999-cu ildə qanunverici hakimiyyət orqanlarının yalnız 15%-ni onlar təşkil edir, yalnız 10 qadın dövlət və ya hökümət başçısı vəzifəsini tutur, 677 qadın parlamentin yuxarı palatası üzvü vəzifəsini tutur, burada kişilərin sayı isə 5659 nəfərdir. Bu arada şimal ölkələri qadın – parlamentarilərin sayına görə orta 36,4% göstəricisi ilə liderliyi davam edirlər. İsveç və Norveçdə parlametdə 40-44% və hökumətdə 47-50% qadınlar təmsil olunur, gəlirlərdə qadınların payı isə müvafiq olaraq 44,7 və 42,2%-dir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, üç əsas faktor demokratiyanın bərqərar olduğu ölkələrdə hakimiyyətin qanunverici qolunun yuxarı eşalonunda qadın nümayəndəliyinin ümumi artımına kömək edib: 1) şüurlu siyasi iradənin mövcudluğu; 2) partiyadan namizədlərin siyahısında müvafiq olaraq ölkədə cinslərin qarşılıqlı əlaqəsinin uyğunluğunu tələb edən qadınların mövcudluğu; 3) birmandatlı (majoritar) sistemin proporsional nümayəndəliklə əvəzlənməsi. Siyasi iradə və siyasətçilərin real olaraq qurduqları dövlət strukturları qender baxımından həssas olmalı və qender kompleks yanaşmanı praktikaya tətbiq etməlidir. Beləliklə, bərabər hüquq və imkanlar haqqında qanun İslandiyada -1976, Danimarkada – 1978, Norveçdə-1979, İsveçdə-1980, Finlandiyada – 1987-ci ildə qəbul edilib. Qender bərabərliyi haqqında qanun litva, Latviya və Estoniyada 1998-ci ildə qəbul edilib. Niyə qadınların statusunun yaxşılaşdırılmasında tərəqqi həyatın bütün sferalarında reallığa çevrilmir? Alimlər bir sıra faktorlar irəli sürürlər: 1) qadın hərəkatının nisbətən zəifliyi; 2) Pekin konfransının nəzərdə tutduğu və BMT-nin xüsusi və Nyu-York sessiyasının dəstəklədiyi məqsədlərin reallaşması üçün siyasi və dövlət iradəsinin yoxluğu; 3) cinslər arasında bərabərlik ideyasının irəlilməsinin mövcud metod problemi; 4) qadın maraqlarının qabağa çəkilməsi məsələsi üzrə real milli mexanizmin yoxluğu; 5) qərarların qəbulunda iştirak edən qadınların az olması. Demokratik islahatlar kursunu götürən dövlət, cəmiyyətə miras qalmış patriarxal ideyaları, prinsipləri «qanunvericilik normalarını, cinslərin bərabərliyinin ənənəvi nizamlayıcılarını tənqidi baxımdan nəzərdən keçirməyə çalışır. Bunun üçün iqtisadi, siyasi səviyyədə obyektiv ilkin şərait yaranıb, amma ölkədə formalaşan mahiyyətini vətəndaş azadlığı və onların cinsindən asılı olmayaraq bərabər imkanları təşkil edən vətəndaş cəmiyyətində qadın məsələlərinin həlli paradiqmasını bir daha yaratmaq lazımdır». (8) 2004-cü ilin martında qadın hüquqlarına həsr olunmuş və Pekin Fəaliyyət Platformasının qəbulundan keçən 10 ildə görülmüş işi təhlil edən BMT Baş Assambleyasının xüsusi sessiyası keçirildi. Sessiyada qeyd olundu ki, əksər ölkə qadınlarının nail olduqları tərəqqiyə baxmayaraq, cinslərin bərabərliyi uğrunda mübarizə yolunda irəliləyiş yavaş-yavaş gedir. Qadınlar ayrı-seçkiliklə qarşılaşmaqda davam edirlər, inkişafın nəticələrindən daha az istifadə edirlər. 2015-ci ilə kimi əldə olunması nəzərdə tutulan minilliyin səkkiz inkişaf məqsədi arasında BMT qadınların imkan və hüquqlarının genişləndirilməsini, kişi və qadınlar arasında bərabərliyin əldə edilməsinə kömək etməyi ilk yerlərdən birinə qoydu. Tarixdə azərbaycanlı qadınların rolu və yeri qender bərabərliyi baxımından uzun müddət nəzərdən keçirilməyib. Onun cəmiyyətdə yeri yalnız ailə, nəsil artımı və uşaq tərbiyəsi, ailə ocağının qorunub saxlanılması baxımından müəyyən edilirdi. Amma qender bərabərliyinin bu modeli mövcud reallıqla üz-üzə gəldi. Hətta tarixi reallıqda öz həyat fəaliyyətləri ilə vətənə, xalqa xidmətin ən parlaq nümunələrini göstərən və cəmiyyətdə layiqli yer tutan məşhur qadınların adları məlumdur.
Bu xüsusilə XX əsrin 80-ci illərinin sonunda nəzərə çarpmağa başladı ki, bu vaxt qadınlar ölkənin ictimai-siyasi həyatında aktiv iştirak etməyə başladılar. Yenidən demokratik inkişaf yoluna çıxan müstəqil Azərbaycan birinci növbədə dövlətin əsaslarının möhkəmləndirilməsi, ictimai-siyasi stabilliyin qurulması ilə məşğul oldu ki, bu da dövlət quruculuğunda və respublikanın iqtisadi-siyasi həyatında keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb oldu. Məhz bu dövrdən Azərbaycanda ardıcıl siyasi, iqtisadi, sosial və hüquqi islahatlar həyata keçirilməyə başlanır ki, bu da hüquqi dövlətin qurulması və vətəndaş cəmiyyətini formalaşdırmaq üçün əlverişli şərait yaradır. Öz növbəsində məhz formalaşdırmaq üçün əlverişli şərait yaradır. Öz növbəsində məhz vətəndan cəmiyyəti fərdlərin şüurlu surətdə müəyyən edilən hüquq və vəzifələrə, maraq və səylərə, qoyulmuş məqsədlərə nail olmaq üçün seçilmiş vasitə və metodların rasionallığına riayət edilməsinə əsaslanan ictimai həyat təşkili formasından başqa bir şey deyil.
90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda hazırlıq başlayır ki, bu qadın hərəkatının daha da fəallaşdırır. Respublikanın prezidenti H.Əliyevin 1994-cü ildəki göstərişinə görə Milli hazırlıq komitəsi yaradılır, müxtəlif qadın problemləri üzrə konfranslar, görüşlər, debatlar keçirilir. Qadın nümayəndə heyəti beynəlxalq konfransların, simpoziumların işində, qadın statusu haqqında BMT komissiyasının sessiya iclasında, Ümumdünya konfransının fəaliyyət platformasının layihəsinin müzakirəsində (mart, 1995) iştirak edir. 1998-ci ilin yanvarında respublika prezidenti «Qadın məsələləri üzrə Dövlət komitəsinin yaradılması haqqında» fərman, sonra isə «Azərbaycanda qadınların rolunun artırılmasına dair tədbirlər haqqında» sərəncam imzaladı. 1998-ci ilin sentyabrında azərbaycanlı qadınların Birinci qurultayı – müstəqil respublikanın birinci qadın forumu çağırıldı. Qurultayda Pekin fəaliyyət platformasının həyata keçməsinin Birinci mərhələsinin nəticələri yekunlaşdırılır, azərbaycanlı qadınların Milli şurası yaradılır. Qurultaydan sonra Azərbaycanda Platformanın reallaşmasının ikinci mərhələsi başlayır. İşdə əsas istiqamətlər aşağıdakılar idi: respublikada qender mərkəzlərinin, cəmiyyət və birliklərin qurulması, qender tədqiqatlarının aparılması, qender maarifləndirmə kurslarının təşkil edilməsi və s. 2000-ci ilin martında respublika prezidenti «Qadınlara münasibətdə dövlət siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında» daha bir göstəriş verdi. Burada qadınların bütün dövlət strukturlarında rəhbər vəzifələri tutması baxımından kişilərlə bərabər olması xüsusi olaraq qeyd olunur. Fərmanın üçüncü bəndində deyilir: «Ölkədə gedən iqtisadi islahatlar çərçivəsində həyata keçirilən işlərdə qender siyasəti tələblərini rəhbər tutaraq qadınlar üçün kişilərlə bərabər imkanlar yaradılması təmin edilsin». (9) Bu vaxt Nazirlər Kabineti «Qadın problemləri üzrə milli fəaliyyət planı haqqında» qərar qəbul edir. Burada qadın problemləri üzrə dövlət proqramının yaradılmasının zəruriliyi qeyd olunur. Qəbul edilmiş hökumət sənədlərini reallaşdırmaq məqsədilə xarici işlər nazirliyində və Azərbaycanın digər nazirliklər və müəssisələrində qender şöbələri açılır, respublika rayonlarında icra hakimiyyəti başçıları qenderin yayılması üzrə məsul şəxsləri təyin edir. Aparılmış iş nəticəsində respublika seçki orqanlarında və yüksək vəzifələrdə qadın nümayəndəliyini aşağıdakı şəkildə görmək olar: parlament deputatları – 14 nəfər, parlament komissiyası sədrləri – 1 nəfər, rayon icra hakimi başçıları – 3 nəfər, dövlət komitələrinin sədrləri – 1 nəfər, ali məktəblərin rektorları – 1 nəfər, Ali məhkəmənin sədri – 1 nəfər və s. Rəqəmlər bu istiqamətdəki işin təkmilləşdirilməsinin və inkişaf etdirilməsinin zəruri olduğunu göstərir. Azərbaycan qadınlarının II qurultayına ünvanlanmış təbrikində H.Əliyev qeyd edirdi: «Bu qurultay azərbaycanlı qadınların XXI əsrdə ilk qurultayıdır. Mən əminəm ki, bu qurultay özünün cəmiyyət qarşısında məsuliyyətini hiss edərək, qadın hərəkatının inkişafı yolunda yeni mərhələ, qadınlar tərəfindən, daima yeni-yeni uğurların qazanılması üçün stimul olacaq». (10)
MÜZAKİRƏ ÜÇÜN SUALLAR VƏ TAPŞIRIQLAR 1. Münaqişənin vaxtında qabağının alınmasında əsas çətinlikləri və onun inkişafına müdaxilə etmək şərtlərini göstərin. 2. Subyektin idarəetmə fəaliyyətinin hansı növləri özündə münaqişələr idarəetmə prosesini ehtiva edir?
Yüklə 204,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|