Milliy ideologiya



Yüklə 0,58 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/39
tarix26.09.2018
ölçüsü0,58 Mb.
#70538
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   39

 

21 


Eger Adam miftegi obrazlar real jasap, jasaytug`ing`a ha`m og`an ta`sir etiwge boladi dep isense 

onda  ol  dinshil.  Misali  xaywannin`  su`wretin  salip  oni  nayza  menen    shanishsaq,  nege  onin`  o`zi 

shanishpaydi. 

Eger  Adam  oni  fantaziya  jemisi  dep    og`an  g`a`rezsiz  ekenligin  sezse  olar  iskusstvo  obrazina 

aylanadi. 

Sonliqtan  mifologiyaliq  peyzaj  ha`m  syujet  kul`tliq  a`hmiyetke  iye  belgili  dinnin`  sferasin 

kirgiziwge bolmaydi. Sebebi din ta`biyattin` joqari dun`yag`a ha`m ruxqa ha`m qudayliqqa ha`m olarg`a 

tabinadi. 

Ertedegi  grek  mifleri  klassikaliq  ja`miyetke  deyingi  sananin`  u`zliksiz  bo`legi  bolip  so`ylew 

protsessinde payda bolip fol`klorliq janrg`a kiredi. Ol qosiq penen, muzika menen taniwg`a baylanisli. 

Auuel bul dun`yag`a bir qus keltirdin` 

   Jerdegi ju`zin ja`ne menen toltirdin` 

   Keyin sol qusti ashtan o`ltirdin` 

   Kimlerge payanli bolg`an dun`yasan` 

deydi qaraqalpaq fol`klorinda 

2. Miflerdin` tu`rleri 

Mifler so`z benen, pontomimoda, su`wretlerde ko`rinip olar tek aytilmaydi, sa`wlelendiriledi. 

Keynirek rawajlang`an qa`wimlerde miflerdin` qospali tsiklleri ushirasadi. Etnologiyaliq 

 geypara 



zatlardi  ha`m  ta`biyat  qubilislarinan  kelip  shig`iwi  (jer  haqqinda)  kosmotologiyaliq  (ko`k  o`giz) 

etnologiyaliq 

 olardin` keleshegi haqqinda mifler bar. 



Mif grek so`zi (mitnos grekshe skazanie) ruwhiy ma`deniyatliliq ertedegi formalarinin` biri. 

Adamdi  ha`m  dun`yani  jaratiw  haqqinda  kosmotologiyaliq  miften  basqa,  adamdi,  ta`biyatti 

haywandi  qudaylastiriwdag`i  miflerde  jasaydi.  Mifologiya  ja`miyettegi  belgili  bir  normanni  saqlawda, 

da`stu`rlerdi  jetkizip  beriw  siyaqli  funktsiyani  orinlap  a`hmiyetli  ma`deniy  ha`m  sotsialliq  xizmet 

atqarg`an.  Da`stu`rden  shiqqan  ha`r  qiyli  ha`reketler  qaralang`an.  Ma`deniyatti  miflerdin`  qaldiqlari 

(sueverie)  irimdi  qa`dirlew,  pal  ashiw,  qa`dem  jaylarg`a,  tabiniw,  diniy  iskerlerge,  poinsimvollarg`a 

tabiniwda ko`rinedi. 

Ruwhiy do`retpelerde ta`biyattin` adamnin` kelip shig`iwi haqqinda mifler a`hmiyetli orindi tutadi. 

Tariyxiy  rawajlaniwdin`  ertedegi  da`wirinde  mifologiya  ta`biyatti  ha`m  ja`miyetti  tu`siniwdin`  usili 

boldi. 


Mifologiyaliq  maqul  (qudaylar  periler,  ajayiplar)  ta`biyat  ku`shleri  ko`rsetiwshi  edi.  Mifler 

zatlardin` barisi, batirlardin` islerin aldin ala aniqlaydi. 

Mifte simvol u`stemlik etedi. Misali arislan- ku`sh, tu`lki hiyleker, g`arg`a beda (jamanliq). 

Ilim miflerde kosmotologiyanin` kelip shig`iwi sebeplerinin` ko`p  ekenligin ko`rsetip onin` anaw 

yaki  minaw qa`wimlerdin`  xaliqlardi  konkret  turmis  jag`daylarinan  shig`atug`inlig`in  ko`rsetedi. 

Atawda  jasawshilar  dun`yanin`  payda  boliw  qursalliqti  tawdin`  eteginde  jasaytug`inlarimizdi  basqasha 

tu`sinedi.  Atawshilar  o`zinin`  do`geregindegi  sheksiz  ten`izdi  ko`rip  da`slep  barliq  jer  suwdan  turg`an 

ulli  birinshi  ten`iz  keyin  jer  su`n`gip  shiqqan.  Kerisinshe  taw  etegindegiler  baslang`an  da`wirde  jer 

pu`tkilley  jalan`ash  edi  sahra,  edi  ol  suwdin`  astinan  shig`iw  menen,  jawin  menen  o`nimdarli  boldi. 

Polinezeziya  atawlarindag`i  jasawshilardin`  mifi  boyinsha  da`slep  ten`iz,  rif  ha`m  rakovinalar  boldi 

dese, Afrika qa`wimlerinin` mifi boyinsha kewip qalg`an sahra deydi. 

Avstraliyaliqlardin` mifinde ku`n ha`m ay jaratilg`an emes,  al jerdegi maqluqtin` og`an  aylaniwi. 

Olar ku`n hayal ekenligine isenip, ol ot bolip jang`an bas penen aspang`a otli jaling`a aylang`an. 



 

22 


Adamlar  ta`biyat  u`stinen  hu`kimlik  su`riw  ushin  onin`  zailarin  qubilislarinin`  kelip  shig`iwin 

biliw  kerek.  Indoneziyada  jawindi  yamasa  jalinnin`  za`ru`rligi  ushin  koldun  olar  qaydan  shiqqani 

haqqinda miflerdi aytip qollaydi.   

Ko`pshilik  kosmotologiyaliq  mif  ta`biyat  stixiyasin  zaklinanie  (g`arg`awg`a)din`  bo`legi  bolg`an. 

Bizin` eramizdan 312-311 jillarinan burin «Ra qubilislarin biliw ha`m Anopani jen`iw kitabinda dg`slep 

dawillardi,  ha`m  shaqmaq  shaqqan»  jamg`irdi  g`arg`ag`an.  Vaviloniyada  tis  auirg`anda  aq  zat  penen 

aralastirilg`an smolani tiske basadi solardi uzaq zagovor oqilg`an. Onda qalay etip quday aspandi jaratti, 

aspan-jerdi,  jer-da`r`yalardi,  da`r`ya-kanallardi,  kanallar  ilaydi,  ilay-ku`rtlerdi,  qurt  qalay  tasqa  tu`sti. 

Zagovor (dua qurtqa qaratilip) «Seni Ea quday urg`an» dep tamamlaydi. 

Ea`  da`slep  adamlar  qudaylardi  o`zinin`  obrazi  ha`m  uqsasi  etip  tu`sindirgen  burin  olardi 

haywanlar  tu`rinde  tu`sindi.  Geypara  xaliqlardin`  mifinde  jerdi  Mamont  du`zgen,  indeetsler  tasbaqa, 

Afrika qa`wimlerde ulli siir. 

Geypara xaliqlardi ajayip haywan, yarim-drakon, yarim-adamda shiqqan. Onin` denesi aspan asti, 

denesi  jer,  su`yekleri-  taw,  qani  ten`iz  ha`m  da`r`ya,  ko`zi  ku`n  ha`m  ay,  tisi  jartas  ha`m  taslar,  shashi 

tog`ay boldi deydi. 

Avstraliyada  kenguru-  birinshi  baba  og`an  iytler  hu`jim  etken  oni  bolsa  bo`lek  etip  taslag`an. 

Onin` bawri- xolm usturt, terisi-skala, su`yegi tas h.t.b. Arqa Amerikadag`i indeetslerde olardin` to`temi 

it da`wler ta`repinen jaratilip onnan da`r`ya payda bolg`an. 

Orta  a`sirdegi  miflerde  do`retiwshi  quslar  ko`birek  aytiladi.  Ertedegi  Egipette  qus  qudayi  Ra  qus 

obrazinda maskali shig`ip jerdi ha`m  aspandi jaratti. Onin` balasi Gora lashin menen ten`lestiriledi. Al 

Qitaylar ku`ndi altin qoraz benen ten` ko`rdi. 

Arqa  indeetsler  ha`m  sheber  xaliqlar  bu`rkit  ku`nnin`  ottin`,  jasinnin`  iyesi  ha`m  hu`kimdari. 

Shamanlardin` atasi, ja`rdemshisi ha`m mug`a`llimi. 

Qaraqalpaqlarda  a`wel  bu  dun`yag`a    bir  qus  keldi  deydi.  Bayuli 

  dos  bolayiq  ekewmiz. 



Sulayman payg`ambarg`a                      na`siyati. 

Zarastrizmde  qorazg`a  qu`diretligi  oni  ku`n    nuri  dep  esaplaw  ma`nistin`  kul`ti  Axura  Mazda 

masxti jaqti dep esaplawi bar. 

Suw 


 dun`yanin` besigi. Suw ha`m ot adamlardin` kewline u`lken ta`sir etken hesh bir qa`wimde 

suwdi  hu`rmetlemegen  ha`m  barliq  tirishiliktin`  anasi  dep,  onin`  tazalawshi  ha`m  emlewshi  ku`nnin` 

silang`ani  joq.  Suw  joq  bolsa  jer  joq,  jer  joq  bolsa  o`mir  joq  degen  xalqimiz.  Jer  ko`k  o`gizdin`  ko`k 

o`giz ten`izdegi ilaqanin` u`stinde deydi bizde mif bar. 

Ot  ertedegi  adamzattin`  birinshi  siying`ani.  Onda  janiw  protsessi  emes  tiri  na`rse  jalinnin`  iyesin 

ko`rgen. 

Biraz  miflerde  hayal-  do`retiwshi  quday  indeetsler  da`slep  suw  bolg`an,  biraq  taslardin`  anasi  ay 

menen  jasap  turg`anda,  ku`nge  aydag`an,  o`z  hayuanlardi  onnan  keyin  qizdi  jaratqan  onnan  birinshi 

adamzat urpag`i payda bolg`an deydi. 

Matrixatti xanlar haqqinda mifler ko`p bolsa patriarxati ol keyinge su`rilgen. 

3. Elem ha`m adam haqqinda da`slepki afsanalar ha`mde ilimiy haqiyqatlar. 

A`iyemgi  adam  du`n`yanin`  payda  boliwin  adamlarda  yamasa  su`t  emiziwshilerdin`  payda 

boliwi  ha`m  tuwiliwi  menen  baylanistirg`an.  Dun`ya  jaratilmag`an  al  mayekten  shiqqan.  Aspannin` 

do`n`gelek  ko`k  jasil,  kun  ay  adamlarg`a  mayek  siyaqli  ko`rinedi.  Onday  mifler  ko`p  xaliqlarda 

ushirasadi. 




Yüklə 0,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   39




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə