Microsoft Word Vaqif kitab son son ?sas 1 doc
Yüklə 7,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
M.P.Vaqif və müasirlik
6
MOLLA PƏNAH VAQİF VƏ MÜASİRLİK
ƏLİYEVA İFRAT filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Bakı Dövlət Universiteti
MOLLA PƏNAH VAQİF – HƏYATI VƏ MÜHİTİ Açar sözlər: Vaqif, həyat, yaradıcılıq, mühit, Azərbaycan ədəbiyyatı
Molla Panah Vaqif - life and environment Molla Pahah Vagif, who helped promote the development of Azerbaijani literature in the 18th century, was one of the most powerful artists of his nation with his literary and political activity. Vagif's creation opens a new page of our history of poetry. He comes into literature as a great representative of the original and real poem of national poetry. Vagif breaks obsolete traditions of classical poetry, poetry leads to new realist development, creates an optimistic mood in our poetry.
Keywords: Vagif, life, creativity, environment, Azerbaijani literature Şeirimizin ana şairi! Məhəbbət şairi, sona şairi! S.Vurğun
XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının yeni istiqamətdə inkişafına kömək etmiş Molla Pənah Vaqif öz ədəbi və siyasi fəaliyyəti ilə xalqlabağlı olan qüdrətli sənətkarların biri olmuşdur. “Vaqif yaradıcılığı ilə şeir tariximizin yeni səhifəsi açılır. O, ədəbiyyata xəlqi və milli şeirin, ilkin realizmin böyük nümayəndəsi kimi daxil olur. Vaqif klassik şeirin köhnəlmiş ənənələrini qırır, şeiri yeni realist inkişaf yoluna salır, poeziyamızda nikbin əhval-ruhiyyə yaradır” (1, 7). M.P.Vaqifin uşaqlıq və ilk gənclik illəri Qazax mahalında keçmişdir. Vaqif kiçik yaşlarında yaxşı mədrəsə təhsili gördüm, savadlı alim və müəllim Şəfi Əfəndinin yanında dərs almışdı. XVIII əsrin əllinci illərinin sonlarında Qazax mahalında və qonşu Gürcüstan sərhəddində baş verən qarışıqlıq nəticəsində bir neçə kənd Qazaxdan çıxaraq Gəncə və Qarabağ xanlıqlarına köçməyə məcbur olur. Köçən ailələr içərisində Molla Pənah Vaqif də var idi. M.P.Vaqif əvvəlcə Tərtərbasarda sakin olub orada bir məktəb açır, məktəbdarlıqla məşğul olur. “Həmin illərdə o, həm mənəvi, həm də maddi cəhətdən müəyyən sıxıntı keçirir. “Bayram oldu” şeiri də şübhəsiz, Vaqif poeziyasının məhz bu dövrünün məhsuludur” (3). Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim, Bizim evdə dolu çuval da yoxdur. Dügiylə yağ hamı çoxdan tükənmiş, Ət heç ələ düşməz, motal da yoxdur. Allaha bizmişik naşükür bəndə, M.P.Vaqif və müasirlik
7 Bir söz desəm dəxi qoymazlar kəndə. Xalq batıbdır noğla, şəkərə, qəndə, Bizim evdə axta zoğal da yoxdur.
Bizim bu dünyada nə malımız var, Nə də evdə sahibcamalımız var. Vaqif, öyünmə ki, kamalımız var, Allaha şükür ki, kamal da yoxdur. (6) Müəyyən müddətdən sonra Vaqif Qarabağ xanlığının mərkəzi Şuşa şəhərinə köçür. Bu zaman Şuşa Azərbaycanın əsas mədəni mərkəzlərindən biri idi. Vaqif şəhərin Saatlı məhəlləsində məktəb açır, dərs deməklə məşğul olur. Eyni zamanda bir sıra qoşmalar, qəzəl və müxəmməslər də yazır. Bu illərdə şair hələ özünün əsil qiymətini almadığına baxmayaraq, ətrafındakılardan savad və uzaqgörənliyi cəhətdən yüksəkdə durduğunu anlamış və bunu qəzəlində belə ifadə etmişdi: Məkan tutdisə Vaqif, yоx əcəb, bu Şişə dağında, Məqami ləli-gülrəngin miyani-səngi-xaradır. (6, 163) Həmin qəzəldə şair qara günlərin tezliklə sona yetəcəyinə ümid bəsləyirdi və haqlı çıxır.Vaqifin alimlik və şairlik şöhrəti ətrafa yayılaraq xan sarayına İbrahim xana da çatır. Vaqif saraya dəvət edilərək “eşik ağası”, yəni xarici işlər üzrə vəzir təyin edilir. Lakin Vaqif az bir vaxtda öz ağıl və isdedadı nəticəsində sarayda böyük nüfuz qazanır. Təxminən 27 il müddətində ta ömrünün sonunadək Vaqif Qarabağ sarayının ən mötəbər və uzaq görən xadimi olmuş və geniş şöhrət qazanmışdı. “Hər oxuyan Molla Pənah olmaz” məsələsinin xalq arasında yayılması da buna sübutdur. Sarayda Vaqif əsasən xanlığın xarici siyasəti ilə məşğul olurdu. XVIII əsr Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb və ziddiyyətli dövrləri idi. Görkəmli rus şərqşünası V.Bartold yazırdı: “XVIII əsr bütün müsəlman aləmi üçün ən böhranlı əsr idi” (2,150). Həmin böhranlı hal Azərbaycanın timsalında özünü daha bariz şəkildə göstərmişdi. Hələ XVIII əsrin birinci yarısında Azərbaycan xanlıqları Şirvan tabeliyində idilər. 1747-ci ildə Nadir şah öldürüldükdən sonra onun yaratdığı dövlət parçalandı. Nadir şahı əvəz edəcək dövlət siması olmadığını görən Şimali Azərbaycan xanlıqları özlərini müstəqil elan etdilər. Lakin siyasi müstəqillik qazanmaqlarına baxmayaraq bu xanlıqlar bir-birilərinə düşmən münasibət bəsləyirdilər. Bu xanlıqlar özlərini yadelli işğalçıların hücumundan müdafiə etmək iqtidarında deyildilər. “Bu dövrdə Azərbaycanda güclü, nisbətən daha çox müstəqil möhkəm xanlıqlar da var idi. Onlardan biri Fətəli xanın hakim olduğu quba xanlığı, o birisi isə İbrahim xanın hökmranlıq etdiyi Qarabağ xanlığı idi” (3, 58). Məlum olduğu kimi bu iki xanlıq bir-birinə düşmən münasibət bəsləyirdilər. Belə bir ictimai-siyasi şəraitdə Vaqif Qarabağ xanlığının vəziri təyin olunur. Vaqif Qarabağın xarici siyasətinə, sarayın qonşu ölkələr və Azərbaycan xanlıqları ilə yazışmasına rəhbərlik edir. Vaqif Qarabağ sarayında ikən xanlıq mürəkkəb siyasi problemlərlə rastlaşır, çevik və uzaqgörən bir siyasi xət yürütməyə çalışırdı. Bu baxımdan Vaqifin az xidmətləri olmamışdır. Onun müxtəlif qonşu xanlıqların və dövlətlərin nümayəndələri ilə görüşdüyü məlumdur. Vaqif az bir vaxtda öz ağıl və istedadı nəticəsində sarayda böyük nüfuz qazanır və xanlığın bütün daxili və xarici işlərini əlinə alır. Vaqif barədə ilk dəfə diqqətəlayiq məlumat verən müəllimlərdən Mirzə Camal, Mirzə Adıgözəlbəy Qarabağ olmuş, onlar Vaqifin İbrahim xanın yanında böyük nüfuza malik olduğunu, xanın ona “ixtiyari küll” verdiyini qeyd etmişlər. Qarabağ sarayının görkəmli xadimlərindən olan Mirzə Adıgözəlbəy Vaqifin İbrahim xanın “hüzuruna yaxın, qulluğunun nədimi, baş katib və dövlətinin möhkəm bir sütunu kimi nişan verir” (8, 80). XIX əsrin tarixçilərindən Mir Mehdi Xəzani özünün “Tarixi Qarabağ” adlı əsərində Vaqifin saraydakı mövqeyini belə təsvir edir: “Molla Pənah bir sahibi-kamal və müdəbbir və təcrübəkar və şair və xoşgöftar adam idi və özü dəxi İbrahim xanın vəziri və çox motəmidi idi ki, hər ümuri-hökumətdə Molla Pənah Axundun tədbiri və müşavirəsi ilə rəftar elərdi və ona yaxşı inanıb etinad etmişdi ki, övladından artıq onun xatirin mənzur edərdi və ona çox-çox hörmətlər edib ixtiyari-küll vermişdi” (9, 37). Vaqif hər sahədə kamil və qabil şəxsiyyət olmuşdur. Şair Qarabağ xanlığının bütün fəaliyyətinə istiqamət vermiş, hətta Şuşa şəhərinin abadlığı və təmiratı işlərinə də şəxsən rəhbərlik etmişdir. Vaqif Şuşaya köçərkən bu şəhər hələ çox cavan idi. Ona görə də burada tikililərə böyük ehtiyac var idi. Tarixçilərin yazdıqlarına görə İbrahim xan Şuşada abadlıq işləri aparmış, yeni binaların salınmasına, şəhərə arxların çəkilməsində xeyli işlər görmüşdür. Lakin Vaqif saraya gəldikdən sonra bu proses xeyli sürətlənmişdir. Yüklə 7,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|