Microsoft Word Vaqif kitab son son ?sas 1 doc
Yüklə 7,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
M.P.Vaqif və müasirlik
486 almadan onlara, sualları ünvanlayır. Öz reportajları daha maraqlı alınması üçün daha həssas məqama dönə- dönə toxunurlar, uşaqların üz görüntüləri açıq şəkildə yayımlanır, onlarla bağlı daha dəqiq məlumatlar ötrülür. BMT Uşaq Fondunun Uşaqlarla Müsahibə Aparılmasına dair Təlimatında deyilir ki:"Hər hansı uşağa heç bir zərər vurmayın; uşağı təhlükədə qoymaqla və ya uşağın alçaldılmasını göstərməklə və yaxud travmatik hallar nəticəsində uşağın ağrısını və dərdini təzələməklə mədəni dəyərlərə subyektiv, qeyri-həssas olan suallara, münasibətlərə və ya şərhlərə yol verməyin. Müsahibə aparılması üçün uşaqların seçilməsində cinsinə, irqinə, yaşına, dininə, statusuna, təhsil səviyyəsinə və ya fiziki bacarıqlarına görə ayrı-seçkilik etməyin. Uydurmaya yol verilməməsi: uşaqların keçmişinin tərkib hissəsi olmayan əhvalatı danışmasını və ya hərəkətə yol verməsini onlardan xahiş etməyin". BMT-nin bu təlimatı zaman -zaman Azərbaycan mediasında kobud formada pozulur. Qubada on yaşlı Nurayın qəyyumluq məsələsi ilə bağlı məhkəmə qərarından sonra icraçılarının qanuna zidd hərəkətlərinin mediada işıqlandırılması məsələsini örnək göstərək. Məhkəmə prosesində qanun pozuntusu baş vermişdi . Telefonla çəkilən proses qısa müddətdə sosial şəbəkələrdə sürətlə yayıldı . Demək olar ki, bütün media qurumları çalışırdı ki, məsələ ilə bağlı daha çox informasiya yaysın. İP toplamaq üçün aralarında güclü rəqabət gedirdi. "Qafqazİnfo"-nun müxbiri Nuraya ünvanladığı suallar böyüklərin belə kifaəyət qədər çətinliklə cavablandıracağı suallar idi. Müxbir soruşur: "Nuray sən atandan qorxduğun üçün onunla qalmaq istəmirsən ?" Sanki atasından qorxduğunu şüuraltı uşağın beyninə yeridir. Nurayın üz görüntüsü bütün KİV orqanları tərəfindən yayımlanmışdı. Məktəbdə yaxud gələcək həyatında hansı situasiyaların baş verə bilməsi nəzərə alınmamışdı. Xaladan atanın əleyhinə uşağın yanında müsahibə alınması və s. amillər jurnalist etikasına zidd idi. Ola bilərdi ki, mövcud sütuasiyada münaqişəli tərəflər bir-birlərini kəskin şəkildə ittiham etsinlər. Lakin belə məqamları işıqlandıran jurnalist uşaq kontekstini unutmamalıdır. BJF-nin rəyinə əsasən, bütün jurnalistlər və media peşəkarları nəinki yüksək etika və peşə normalarına riayət etməli, eləcə də müstəqil jurnalistikanın həyata keçirilməsi üçün fəaliyyət sahəsi daxilində Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya və onun müddəaları barədə məlumatların mümkün dərəcədə geniş şəkildə yayılmasını dəstəkləməlidirlər. BJF-nin qənaətinə görə, media təşkilatları uşaqların hüquqlarının pozulmasını və uşaqların texniki təhlükəsizliyi, şəxsi həyatının toxunulmazlığı, fiziki təhlükəsizliyi, təhsili, sağlamlığı və sosial rifahı ilə əlaqədar məsələləri və bütün istismar formalarını araşdırmalar və ictimai müzakirə üzrə mühüm məsələlər kimi hesab etməlidirlər. Bununla yanaşı, media nəinki uşaqların vəziyyətini yalnız hadisə kimi nəzərdən keçirməli və bu baxımdan xəbər hazırlamalı, eləcə də «həmin hadisələrin baş verməsinə səbəb ola bilən və ya səbəb olan proses haqda davamlı surətdə xəbər verməlidirlər (1, s. 37).
Ədəbiyyat 1. Uşaqların hüquqları və jurnalistika praktikası- hüquqlara əsaslanan perspektiv: BMT Uşaq Fondu - Dublin Texnologiya İnstitutu 2007 , 84s 2. Azərbaycan Respublikasın Konstitusiyası 2017 , 47s
VƏLİ JALƏ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şşərqşünaslıq İnstitutu
ERKƏN ƏRƏB TARİXŞÜNASLIĞINDA SÜNNİ-ŞİƏ TARİXİ ƏNƏNƏSİNİN AYRILMAMASI Açar sözlər: ərəb tarixşünaslığı, sünni-şiə ənənəsi, vahid müsəlman ümməti, ideoloji, dini, siyasi baxışlar, siyasi proseslər, tarixi ədəbiyyatın təsnifatı
About not separation of the Sunni- shiite historical traditionin an early Arab historiography The article has devoted to a question of not dissociation sunni-shiite historical traditions. There the review of formation of Islam as religions is given hire. It is told about the events which have led to split in Muslim Ummah. Special attention is paid to classification of Shiite historical tradition. In article it is told about creativity of the Arab scientists who have made a contribution to development of the Arab historical literature.
Keywords: Arab historiography, sunni-shiite tradition, unit Muslim Ummah, ideological, religiousviews, politicalprocesses, classification of histoticalliterature
Tarixçi araşdırmaçıların payına çoxlu kiçik və böyük kəşflər düşür. Külli miqdarda hələ işlənməmiş materialla bağlı olan azsaylı orta əsrlər tarixini tədqiq edən tarixçilərdə bu kəşflərin ehtimalı daha artıqdır. M.P.Vaqif və müasirlik
487 Yaxın Şərq tədqiqatçıları üçün orta əsrlər tarixi daha çox maraq doğurur. Neçə minilliklər bizdən uzaq olan orta əsrlər tarixini öyrənərkən, buhadisə və faktlarınşaxəli dünyasına daxil olaraq tədqiqatçının önündə cəmiyyət fəaliyyətinin yeni, hələ kəşf olunmayan şaxələri açılır. Bu şaxələrin uzunmüddətli, çox səy və zəhmət tələb edən tədqiqi alimləri növbəti araşdırmalara sövq edir. İş prosesi zamanı daha ciddi və obyektiv təhlil tələb edənproblemlər ortaya çıxır. Bu cür problemlərdən biri erkən Abbasi dövrü müəlliflərinin yaradıcılığında sünni-şiə tarixi ənənələrinin ayrılmamasıdır. Problemin məğzini dərk etmək üçün islamın din kimi formalaşma dövrünə, vahid ümmətin parçalanmasına və iki sünni və şiə cərəyanlarının əmələ gəlməsinə gətirən hadisələrə nəzər yetirmək lazımdır. Əksər mənbələrin şahidliyinə görə Məhəmməd peyğəmbər özündən sonra varis qoymamışdır, buna görə onun vəfatından sonra vahid müsəlman ümmətində qızğın mübahisələr başlamış, dünyəvi və ruhani hakimiyyət məsələsi barəsində peyğəmbərin fəaliyyəti dövründə fikir ayrılığı yaranmışdır (1, s. 16; 2, s. 10). Qeyd etmək lazımdır ki, Məhəmməd peyğəmbərin fəaliyyəti dövründə hakimiyyət məsələsi müzakirə obyekti olmamışdır. Hakimiyyət tamamilə Allaha məxsus idi. Dünyəvi hakimiyyət rəiyyətin Quran və sünnət qaydaları ilə yaşaması üçün Allah tərəfindən insanlara göndərilən bir ənam idi. Dünyada baş verən bütün hadisələr onların əhəmiyyətindən asılı olmayaraq ruhani dairəsinə aid idi. Hakimiyyət dünyəvi və ruhani cəhətdən ayrılmırdı. Bununla belə, hakimiyyət xüsusi sakral səciyyə daşıyırdı. Məhəmməd peyğəmbər nəinki Allah-təalanın qərarlarını yerinə yetirir, həmçinin Onunla insanlar arasında vasitəçi idi. Buna görə peyğəmbərin əməlləri və söylədikləri müqəddəs hesab edilir, onun şəxsiyyəti isə bütün müsəlman ümməti üçün təqlid nümunəsi idi. Lakin peyğəmbərin ölümündən sonra ilahi vəhvlərin olmadığı halda hakimiyyət məsələsi son dərəcə kəskinləşdi. Hakimiyyət uğrunda inadlı mübarizə rəqabət aparan tərəflərin dini-siyasi düşüncələrini inkişaf etdirən kəskin mübahisələrlə qüvvətlənirdi. Bu dini-siyasi düşüncələrin öz növbəsində formalaşan ərəb tarixşünaslığında öz əksini tapırdı Hakimiyyətə cəhd öz əvvəlki imtiyazları uğrunda mübarizə aparan qəbilə əyanlarının qruplaşmasının, islam uğrunda xidmətlərinə görə dövlətdə hakim mövqeləri tutmağa çalışan, yeni formalaşan müsəlman yuxarı təbəqəsinin sayəsində hərbi nailiyyətlər və sərvətlərbir neçə qruplaşmanın maraqlarını toqquşdurdu (1, s. 18). Müsəlman icmasında hələdə hakimiyyətin onun cəngavər, şücaəti ilə seçilən layiqli nüfuzlu nümayəndəsinə (mürəvva), dini imtiyazları olan və peyğəmbərə ruhən yaxın olan şəxsə qəbilə prinsipinə əsasən keçməsi saxlanılırdı. Bununla belə, müsəlman ümmətinin bu və ya digər nümayəndəsinin xeyrinə dəlillər nəzərə alınırdı. Bundan başqa, hakimiyyətin qan qohumluğuna, yəni sülalə varisliyinə əsasən keçməsi mövcud idi. Hakimiyyətin sülalə varisliyinə ötürülməsi ideyasını ilk dəfə Osmanın hakimiyyəti zamanı islamı qəbul edən Yəmən yəhudisiAbdallahbinSaba (İbn as-Sauda) Töratata istinad edərək o hər bir peyğəmbərin dini varisi (vasi)olduğunu bildirir. Onun fikrincə, Əli Məhəmməd peyğəmbərin vəsiyyətinə görə onun varisi idi. “Məhəmməd peyğəmbərlərin ən yaxşısı olduğuna görə Əli də varislərdən ən yaxşısı idi (3, s. 207-208; 5, s. 8). Qəbilə sisteminin dağılması zamanı mübarizə daha kəskin və qərəzli xarakter alır. Bu mübarizə 565-cı ildə xəlifə Osmanın vəfatından sonra güclənir. Bu hadisə köhnə qəbilə əyanları və yeni formalaşan müsəlman yuxarı təbəqəsinin arasında çoxdan qızışan münaqişəni ortaya çıxartdı.Bu mübarizənin dəlillərindən biri kimi Əməvilər sülaləsinin nümayəndəsi ƏbuSüfyanMüaviyənin başçılığı ilə qəbilə zadəganları Osmanın qanıqisasını irəlisürmüşdü.O, xəlifənin ölümündə Əlini əlbir olmasında günahlandırdı. Beləliklə, hakimiyyət uğrunda mübarizə zamanı Məhəmməd peyğəmbərin yaxın qohumu Əlinin tərəfdarlarının gələcəkdə xüsusi siyasi cərəyan olan şiəliyin yaranmasına gətirən siyasi qruplaşma formalaşmağa başladı. Bu qruplaşmanı Əlinin xilafətə olan hüquqları daha layiqli olduğunu hesab edən qohumları, ev adamları və yaxınları təşkil edirdi. Möminlərin qalan hissəsi özünü Quranın və peyğəmbər sünnəsinin və onun silahdaşlarının tərəfdarları elan etdi. Öz imanlarının həqiqiliyinin sübutu kimi onlar Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra müsəlman ümmətinin 79 icmaya bölünməsi və onlardan yalnız birinin cənnətə düşməsi haqqında olan peyğəmbər hədisini göstərirdi. Bu yeganə icma “əhl əs-sunnava-l cəmaə-dir” (sünnə və həmrəylik əhli) (8, s. 13; 5, s. 29-30). Deməli, Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından 30 il sonra müsəlman ümmətinin daxilində sülalə çərçivəsindən çıxan və müsəlman aləminin gələcək taleyinə böyük təsir edən parçalanma baş verdi. Ərəb cəmiyyətində baş ve,rən proseslər təbii ki, onun proqressiv, açıqfikirli nümayəndələrinin ideoloji, dini və elmi düşüncələrini formalaşdıraraq onlara təsir edirdi. Hər bir siyasi proses, hadisə, fakt ərəb tarixçisi üçün maraq doğurur, onun qiymətinə məruz qalır. Belə ki, siyasi, elmi, dini fikirlərin formalaşması zamanı tədricən ərəb tarixşünaslığı təkmilləşir.
Yüklə 7,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|