Microsoft Word Sosial inkisaf?n t?min edilm?sinin regional aspektl?ri docx

72 
 
-minimum istehlak səbəti, yaşayış minimumu; 
-ehtiyac meyarı; 
-minimum əmək haqqı; 
-əmək pensiyasının baza hissəsi; 
-ailədə adambaşına düşən orta gəlir; 
-əmək pensiyasının orta aylıq məbləğinin orta aylıq əmək haqqı ilə nisbəti və s. 
   stehlak  səbətinə  insanın  sağlamlığını  və  həyat  fəaliyyətini  təmin  etmək  üçün 
tələb  olunan  zəruri  ərzaq,  qeyri-ərzaq  məhsulları  və  xidmətlər  daxildir.”Yaşayış 
minimumu  haqqında”qanunun  3-cü  maddəsinə  əsasən  minimum  istehlak  səbəti 
ə
halinin  əsas  sosial-demoqrafik  qrupları  üzrə,  bir  nəfərin  və  ya  ailənin  xərc 
maddələri üzrə aşağıdakı tərkibdə formalaşdırılır: 
    1.Ərzaq məhsullarının minimum toplusu; 
    2.Fərdi  və  ailəvi  istifadə  olunan  qeyri-ərzaq  mallarının  minimum  toplusu 
(geyim,  ayaqqabı  və  dəftərxan  ləvazimatı,  təsərrüfat,  mədəni-məişət,  sanitariya 
əş
yaları, dərmanlar və s.); 
   3.Xidmətlərin  minimum  toplusu  (mənzil-kommunal,  nəqliyyat,  rabitə,  məişət, 
təhsil, mədəni-maarif, mualicə-istirahət xidmətləri və s.). 
    stehlak  səbətinə  görə  yaşayış  üçün  zəruri  olan  aşağı  həddin  pulla  ifadəsi  təyin 
olunur.Bu  zaman  mal  və  xidmətlərin  real  qiymətləri  əsas  götürülür. stehlak 
səbətinin  pulla  ifadəsi  hökumət  tərəfindən  müəyyənləşdirilir.Bu  zaman  bazarda 
qiymətlərin dəyişməsi nəzərə alınır.Ərzaq mallarına, məcburi ödənclər üzrə qeyri-
ə
rzaq  mallarına  və  xidmətlərə  dair  qiymətlər  əsas  götürülür. stehlak  səbəti 
haqqında Azərbaycan hökümətinin də bir sıra qərarları olmuşdur. 
   Yaşayış  minimumu  minimum  istehlak  səbətinin  dəyəri  və  icbari  ödənişlərin 
cəmindən ibarət sosial normadır.Yaşayış minimumu sosial norma olaraq çox geniş 
təbiq dairəsinə malikdir.Yaşayış minimumundan əsasən aşağıdakı məqsədlər  üçün 
istifadə olunur: 
   1.Aztəminatlı  ailələrə  ünvanlı  dövlət  sosial  yardımının  göstərilməsi  sisteminin 
formalaşdırılmasında və tətbiqində; 

---

73 
 
   2.Aztəminatlı  ailələrin  rifahının  yüksəldilməsi  konsepsiyasının  və  Dövlət 
proqramlarının hazırlanmasında; 
   3.Əhalinin həyat səviyyəsinin qiymətləndirilməsində və proqnozlaşdırılmasında; 
  4.Fiziki  şəxslərin  gəlirlərinin  vergiyə  və  icbari  ödənişlərə  cəlb  edilməyən 
həddinin əsaslandırılmasında; 
   5.Əhalinin  pul  gəlirlərinin  və  əmanətlərinin  indeksləşdirilməsi  üzrə  tədbirlərin 
işlənib hazırlanmasında və həyata keçirilməsində; 
   6.Dövlət  büdcəsinin,  yerli  büdcələrin,  büdcədənkənar  dövlət  fondlarının, 
qanunvericiliklə tənzimlənən qiymət və tariflərin formalaşdırılmasında. 
   Göründüyü  kimi,  yaşayış  minimumu  böyük  nəzəri  və  praktiki  əhəmiyyətə 
malikdir və o, sosial-iqtisadi həyatın ən müxtəlif sahələrinə nüfuz edir. 
   Yaşayış  minimunun  məyyən  edilməsi  üçün  əhalinin  əsas  soial-demoqrafik 
qrupları üzrə istehlak səbətinə daxil olan ərzaq məhsulları, qeyri ərzaq malları və 
xidmətlər  orta  bazar  qiymətləri  ilə,  icbari  ödənişlər  isə  normalaşmış  faktiki 
məsrəflər əsasında hesablanır. 
    Əhalinin  əsas  sosial-demoqrafik  qrupları  üzrə  yaşayış  minimumu  ildə  birdə 
yenidən hesablanır və dövlət büdcəsi ilə birgə təsdiq edilir.2014 cü il üçün yaşayış 
minimumu  ölkə  üzrə  125  manat,  əmək  qabiliyyətli  əhali  üçün  136 
manat,pensiyaçılar  üçün  103  manat,  uşaqlar  üçün  103  manat  müəyyən 
edilmişdir.[10] 
    Yaşayış  minimumu  əmək  haqqının  minimum  məbləğinin,  pensiyaların  baza 
hissəsinin,  müavinətlərin,  təqaüdlərin,  digər  ödənişlərin  və  ünvanlı  dövlət  sosial 
yardımının  təyin  edilməsi  məqsədi  ilə  ehtiyac  meyarının  müəyyən  edilməsinin 
ə
sasını  təşkil  edir.Mülkiyyət  formasından  asılı  olmayaraq  müəssisə,  idarə  və 
təşkilatlar  ixtisassız  əməklə  məşğul  olan  işçilərinə  əmək  haqqını  minimum  əmək 
haqqı məbləğindən az olmayaraq ödınilməlidir. 
   Qeyd  etmək  lazımdır  ki,Azərbaycan  dövləti  minimum  əmək  haqqı  və 
pensiyaların  baza  hissəsinin,ehtiyac  meyarının  həddinin  mərhələlərlə  ölkə  üzrə 
yaşayış  minimumum  səviyyəsiə  yüksəldilməsini  qarşısına  hədəf  kimi 

---

74 
 
qoymuşdur.Əmək  pensiyalarının  “Əmək  pensiyalrı  haqqında”  Azərbaycan 
Respublikasının  Qanununa  uyğun  olaraq  artırılması  və  indeksləşdirilməsi 
pensiyaların  yaşayış  minimumuna  çatdırılmasına  və  insanların  real  alıcılıq 
qabiliyyətininin artırılmasına xidmət edir. 
   Əhalinin  əsas  sosial-demoqrafik  qrupları  dedikdə  yaş-cins  əlamətlərinə,sosial 
vəziyyətlərinə görə fərqlənən əhali qrupları (əmək qabiliyyətli əhali, pensiyaçılar, 
ə
lillər, uşaqlar, və s.) nəzədə tutulur. 
  Minimum  əmək  haqqı  qanunvericiliklə  ixtisassız  əməyə  və  xidmətə  görə  aylıq 
ə
mək  haqqının  ən  aşağı  səviyyəsini  müəyyən  edən  aylıq  əmək  haqqının  ən  aşağı 
səviyyəsini müəyyən edən sosila normativdir.Eyni zamanda minimum aylıq əmək 
haqqı da 105 manat təşkil etməklə yaşayış minimumuna yaxınlaşdırılmışdır. 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

75 
 
 
 
III FƏSIL:AZƏRBAYCAN IQTISADIYYATININ DAVAMLI 
INKIŞAFINDA IQTISADIYYATIN TƏNSIMLƏNMƏSININ 
TƏKMILLƏŞDIRILMƏSI VƏ ONUN REGIONAL ASPEKTLƏRI. 
 
3.1. Cəmiyyətin sosial siyasətinin prioritetləri və onun strategiyasının 
təkmilləşdirilməsi istiqamətləri 
    Dünya təcrübəsi göstərir ki, iqtisadiyyatın sosialyönümlüyünün təmin olunması 
məsələsi nə qədər vacib olsa da, buna naıl olunması bir o qədər də mürəkkəbliyi ilə 
seçilir.  Belə  ki,  bazar  münasibətlərinin  formalaşması  şəraitində  iqtisadiyyatın 
vəziyyətinə çoxsaylı və müxtəlif xarakterli amillər təsir göstərir. Bunlardan əsasları 
kimi  iqtisadi  münasibətlərin  yeni  prinsiplər  əsasında  qurulması,  dövlətin  iqtisadi 
təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi,  milli  iqtisadi  və  sosial  maraqların  qorunması, 
gəlirlərin  səmərəli  bölgüsü,  səmərəli  məşğulluğun  təmin  edilməsi  və  s.  bu  kimi 
digər  amilləri  göstərmək  olar.  Buna  görə  də,  Azərbaycan  Respublikasında 
iqtisadiyyatın  sosialyönümlüyünün  təmin  olunması  üçün  ilk  növbədə,  milli 
iqtisadiyyatın  inkişaf  potensialı,  dünya  təsərrüfat  sistemində  gedən  qlobal 
proseslər,  ölkənin  konkret  iqtisadi  şəraiti  və  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla 
məqsədyönlü  siyasətin  aparılması  məqsədəuyğun  hesab  olunur.Bu  isə  öz 
növbəsində,  ölkədə  sosial  iqtisadiyyatın  beynəlxalq  hüquq  normalarına  və 
mütərəqqi  dünya  təcrübəsinə  əsaslanan  və  milli  iqtisadiyyatın  inkişaf 
xüsusiyyətlərini və perspektivlərini nəzərə alan mükəmməl və çevik tənzimlənmə 
sisteminin  yaradılmasını  nəzərdə  tutur.  Tədqiqatlar  göstərir  ki,  müasir  dövrdə, 
demək  olar  ki,  bütün  ölkələrdə  sosial  siyasətin  tənzimlənməsi  sistemləri 
mövcuddur.  Azərbaycan  Respublikasında  sosial  siyasətin  tənzimlənməsi  sistemi 
müstəqil  olaraq  dovlət  müstəqilliyinin  bərpasından  sonra  ölkədə  sosial  sahədə 
hüquqi-normativ  aktların  qəbul  edilməsi  prosesindən  başlanılmışdır.  Qeyd  etmək 
vacibdir  ki,  müstəqilliyin  ilk  illərindən  ölkədə  siyasi  və  sosial  böhranın  baş 

---