Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
57
dağlıq zona torpaqlarında Salvartı, Sağarsu və Soyux yaylaqlarında həm çox və həm də intensiv şəkildə yağıntı düşür. Lakin Ordubad zonasında Şahbuza nisbətən eroziya prosesi 3-4 dəfə çox gedir.
Ümumiyyətlə, illik yağıntının eroziya təhlükəsi ehtimalına görə yağışın intensivliyini qruplaşdıraraq 1 ha-dan 5 tona qədər torpaq yuyulmuş sahələri zəif, 5-20 t/ha-nı orta, 20-30 t/ha-nı şiddətli və 50 t/ha-dan çox olanı isə çox ş iddətli eroziya təhlükəsi ehtimalı olan sahələr adlandırırlar. Bütün bunlara ə saslanaraq dağlıq zona torpaqları eroziya təhlükəsi ehtimalına görə aşağıdakı rayonlara bölünmüşdür. Belə ki, eroziya prosesi praktik olaraq müşahidə olunmayan və eroziya təhlükəsi ehtimalı gözlənilməyən Batabat, Salvartı, Rus düzü, Tilyək sahəsi, zəif eroziya təhlükəsi ehtimalı gözlənilən Dəmirli, Qonaqgörməz, Piyazbaşı, Sağarsu, Buğakar sahəsi, orta dərəcədə eroziya təhlükəsi ehtimalı gözlənilən Kükü, Diyax, Soyux, Qapıcıq sahəsi və nəhayət ş iddətli dərəcədə eroziya təhlükəsi gözlənilən Hazaraməçid, Ayıçınqıl, Ə ppəktəpə və Gəmiqaya sahələrindəki torpaqların sahəsi tədqiq olunan ə razinin 14,11%-ni, 20-30 0 meyllikdə, 20,70 %-ni, 30 0 -dən yuxarı meyllikdə isə cəmi 3,60%-ni təşkil edir[10].
Meylliyi 10 0 -dən aşağı, bitki örtüyünün sıxlığı 20-25% olan yamaclarda eroziya təhlükəsi ehtimal olunan torpaqların sahəsi 6,8% olduğu halda, meylliyi 10-20 0 -də bitki örtüyünün sıxlığı 40-45% olan sahələrdə 13,7%, 20- 30 0 -də 24,6% meylliyi 30 0 -dən çox olan yamaclarda isə 54,9% olmuşdur.
Eroziya təhlükəsi ehtimalına görə tədqiqatçılar il ərzində hər hektarda 2,5 ton torpaq yuyulduqda onu eroziya baxımından təhlükəsiz, 2,5-6,0 ton yuyulduqda zəif təhlükəli, 6-12 ton yuyulduqda orta təhlükəli, 12-24 ton yuyulduqda çox təhlükəli və nəhayət 60 ton və daha çox yuyulduqda dəhşətli təhlükəli dərəcələrə ayırmışlar.
Eroziya prosesinin inkişafında meyllilik, baxarlıq, bitki örtüyünün sıxlığı, hidroloji, iqlim və digər amillərin rolu böyük olduğundan yuyulma ehtimalı ayrı-ayrı sahələrdə artıb azalır. Qeyd edək ki, Naxçıvan MR-ın dağlıq zonası kimi mürəkkəb fiziki-coğrafi şəraitə malik ərzidə bu müxtəliflik daha da
58
kəskindir. Dediklərimizə əsaslanaraq müəyyən edilmişdir ki, Naxçıvan MR-ın dağlıq zonasında iqlim, yamacın meylliyi, baxarlığı, uzunluğu və s. torpağın eroziyaya qarşı davamlığı və digər vəziyyətlərin məcmusu ilə əlaqədar olaraq bütün hallarda eroziya təhlükəsi ehtimalı artır. Eroziya prosesinin intensivliyi hər şeydən əvvəl səthin meylliyindən və torpağın bitki örtüyü ilə nə dərəcədə təmin olunmasından çox asılıdır. Bunları nəzərə alaraq yuxarıdakı cədvəldən də göründüyü kimi, eroziya təhlükəsi ehtimalını müəyyən etmək məqsədilə ərazi meylliyinə görə 4 qrupa bölünmüşdür. Meylliyi 10 o -yə qədər olan ərazilər, 10-20 0 arası olan ərazilər, 20-30 0 arası olan ərazilər və 30 0 -dən
yuxarı meyllilikli ərazilər. Bu qrupların hər biri bitki örtüyü ilə örtülməsinə görə dörd yarımqrupa bölünmüşdür. Belə ki, bitki örtüyü 75-85% olan bütün ə razilər meyllikdən asılı olmayaraq eroziya təhlükəsi olmayan sahələrdir. Həmçinin meylliyi 10 0 və bitki örtüyünün sıxlığı 45-55% olan ərazilər az təhlükəli, meylliyi 10 0 və bitki örtüyünün sıxlığı 25-35% olan sahələr orta təhlükəli, meylliyi 10 0 , bitki örtüyünün sıxlığı isə 25%-dən az olan sahələr çox təhlükəli hesab olunur[11].
Eroziya prosesinin inkişafına təkan verən antropogen amil, onun energetikasını, yəni şiddətliliyini təmin edən isə iqlim və relyefdir. Eroziyanın qarşısını alan təbii amil bitki örtüyü və torpağın xassəsidir. Eroziyanı şə rtləndirən amillər kimi yamacın meylliyi və bitki örtüyünün sıxlığının öyrənilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir.
59
III Fəsil.Naxçıvan MR-ın dağlıq zona torpaqlarının ekoloji vəziyyəti və mühafizəsi
§3.1. Naxçıvan MR-ın dağlıq zonasının ümumi ekoloji vəziyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikasında təbiəti mühafizə məsələləri və bəzi ekoloji problemlər son 30 ildə xeyli kəskinləşmişdir.Ərazinin təbii sərvətlərindən kortəbii istifadə nəticəsində ətraf təbii mühitə antropogen təsir güclənmiş, bir neçə sahədə texnogen landşaftlar formalaşmışdır. Ümumiyyətlə, Muxtar Respublikanın atmosfer, hidrosfer, torpaq, bitki və heyvanat aləmi insanların təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində nəzərə çarpacaq dərəcədə dəyişmişdir. Bu da ərazidə, xüsusən dağ- mədən sənayesi və kənd təsərrüfatı rayonlarında ekoloji problemləri kəskinləşdirmişdir. Hazırda iqtsadi və sosial iqtisadi problemlərin çoxluğu, iqtisadi rayonun blokada vəziyyətində olması ekoloji problemlərin həllini çətinləşdirir. Muxtar Respublikanın dağlıq zonası Azərbaycanda eroziya prosesinin kəskin inkişaf etdiyi regionlardan biri olmaqla özünə məxsus təbii coğrafi xüsusiyyətləri və nəticələri ilə xarakterizə olunur. Muxtar Respublikanın ə razisi respublikamızın ən ekoloji təhlükəli regionlarındandır. Naxçıvan MR-də eroziyanın baş vermə səbəblərini, onun inkişafını, intensivliyini öyrənmək və buna müvafiq qabaqlayıcı tədbirlərin işlənib hazırlanması, torpaqların eroziyadan mühafizəsi bu günün ən aktual məsələlərindəndir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi üçün böyük iqlim və torpaq ehtiyatları vardır. Lakin, torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadə və onların mühafizəsi məsələləri kəskin olaraq qalır. Burada, ümumi torpaq fondu 536300 ha- a bərabərdir. Həmin torpaq fondunun 155384
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|