Microsoft Word S?f?rli N?rgiz docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
Meylliyi 15-20 0 arası olan ərazilər yüksək dağlıq zonanın hər yerində yayılmaqla geniş sahə tutur. Dəniz səviyyəsindən yuxarıya qalxdıqca kəskin parçalanmış dağ massivlərində (xüsusilə Zəngəzur dağlarının yüksək dağlıq hissəsində) belə sahələrə tez-tez rast gəlmək olur. Meylliyi 15-20 0 olan dağ yamacları Şahbuz rayonu ərazisində geniş sahə tutmaqla rayonun ümumi ə razisinin 23,5 % təşkil edir. Şahbuz rayonunda belə sahələrə Biçənək aşırımı sahəsində Gülfada Əlincə çayın yuxarı axarındakı yamaclarda Gilançayın yuxarı axarının cənub-qərb yamaclarında rast gəlinir. Bu yamaclar eroziya baxımından çox təhlükəlidir və demək olar ki, addımbaşı eroziya prosesi müşahidə olunur. Bu yamacların bitki örtüyündən məhrum olan hissələrindən eroziyanın ən ağır formaları fon təşkil edir. Əsasən yay otlaqları kimi istifadə olunan bu yamaclarda nizamsız otarma nəticəsində terrasa bənzər cığırlar əmələ gəlmişdir. Bu cığırlarda torpağın tapdalanması və bitki örtüyünün tamamilə məhv edilməsi nəticəsində yağışlar və qar ərimələri zamanı asanlıqla səthi axın əmələ gəlir. Yamacların meylliyinin yüksək olması səthi axının sürətini artırmaqla ona xüsusi dağıdıcılıq gücü verir. Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında belə torpaqların ümumi sahəsi 36800 ha təşkil edir ki, bu da ərazinin 12,8%-dir. Meylliyi 20-30 0 arası olan yamaclar özündən əvvəlki sahələrə nisbətən geniş ərazi tutur. Bu yamaclar Ordubad və Şahbuz rayonları ərazisində daha çox sahə tutur. Relyefin kəskin parçalandığı yüksək dağ massivlərində meylliyi 20-30 0 arası olan yamaclar ərazinin əsas hissəsini təşkil edir. Ordubad rayonunun ümumi ərazisinin təqribən 20 %-dən çoxunu belə yamacların yayıldığı sahələr təşkil edir. Bu yamaclar əsasən Ayrıkar, Kükü, Keçəldağ, Soyuq, Qapıcıq dağlarının cənub və cənub-qərb hissələrini əhatə etməklə geniş sahə tutur. Yamacların dik olması eroziyanın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Ə sas etibarilə bu yamaclarda orta dərəcədə eroziyaya uğramış sahələr üstünlük təşkil edir. Lakin nizamsız və həddən artıq otarma nəticəsində torpaq tapdalanır, bitki örtüyü tamamilə məhv olur ki, bunun nəticəsində 47
torpaq eroziyanın başqa formaları inkişaf edir. Əsasən yumuşaq və kip-çimli dağ-çəmən torpaqlarının yayıldığı yamaclarda eroziyanın səthi forması inkişaf etsə də cənub və şərq ekspozisiyalı dağ-çəmən torpaqlarının bozqırlaşmış yarımtiplərinin imkişaf etdiyi yamaclarda eroziya prosesi yarğan xarakteri alır. Bu sahələrdə torpaq qatının tamamilə yuyulması nəticəsində yamac çılpaqlaşaraq ana süxur səthə çıxır. Naxçıvan Muxtar Respublikasının dağlıq zonasında yüksək dağ massivlərində kəskin parçalanmış relyef formalarının geniş sahə tutması ilə ə laqədar meylliyi 30 0 -dən yüksək olan yamaclar ümumi zonasının az qala yarısını tutur. Dərələyaz və Zəngəzur sıra dağlarının ən uca zirələrinin yerləşdiyi Şahbuz və Ordubad rayonları ərazisində bu göstərici daha yüksəkdir. Bu yamaclar xüsusilə ərazinin cənub-şərq hissəsində daha geniş sahəyə malikdir. Yüksək dağlıq zonanın Yağlıdərə, Ayıçınqıl, Hazaraməçid, Dəmirlidağ, Buğakar zirvələrinin və Eşşəkmeydanı aşırımında yamacların meylliyi 30 0 -dən yuxarıdır. Bu yamaclar eroziya təhlükəsi baxımından yüksək göstəriciyə malik olub, xüsusi təhlükəli ərazilər hesab olunur. Yüksək dağlıq zonanın əsasən baş suayrıcılarının yamaclarında torpaq profilinin nazik olduğu ərazilərdə səthin meylliyinin yüksək olması ilə əlaqədar eroziya təhlükəsi çox yüksəkdir. Bu ərazilər yalnız yay otlaqları altında istifadə olunur. Azacıq nizamsız otarma nəticəsində eroziya prosesinin baş verməsi reallaşa bilər. Muxtar Respublikanın dağlıq zonasında meylliyi 30 0 -dən çox olan ərazilərin ümumi sahəsi 138805ha-dan çoxdur. Naxçıvan MR-ın dağlıq zonasında torpaqlarının yuyulub dağılmasında yamacların meylliyinin böyük rolu vardır. Dağlıq zonada yamacların meylliyi qərbdən şərqə və cənubdan şimala doğru artır. Torpaqların eroziyası əsasən bu qanunauyğunluqlara görə inkişaf etsə də, bəzi ərazilərdə bitki örtüyünün də təsiri müşahidə olunur. Belə ki, Culfa və Ordubad rayonlarında torpaqların ə n azı 40 %-i eroziyanın təsirinə məruz qalır. Lakin yamacların meylliyinə görə Şahbuz rayonu Ordubaddan başqa digər rayonları geridə qoyur. Ş ahbuzda torpaqlar başqa rayonlara nisbətən eroziyaya az məruz qalır. Bu ilk Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|