Microsoft Word Magistr-dissertas doc

 
111
62.  Caфаров  Г.А.  «Экономические  проблемы  эффективности  производ-
ства в нефтегазодобыче и методы их решения», Baку, Элм, 1997, 296 c. 
63.  Coмов  B.E.  «Cтратегические  управление  нефтегазодобывающеми 
предприятиями», Санкт-Петербург, Химиздат. 1999, 324 c.  
64.  Cocна  С.А.  «Koнцессионные  соглашения:  Теория  и  практика»,  М:, 
ООО «Нестор Академик Паблишерз», 2002, 252 c. 
65.  «Социального-экономическая  география  зарубежного  мира»,  М:, 
Kpoн-Пpecc, 1998, 592 c. 
66.  «Спор  о  СРП»,  (под  ред.  А.А.Арбатова  и  А.А.Конопляника),  M:, 
Ooлита. 2003, 228 c. 
67. Toмсон Л.Д., Джонк М.Д. «Ocновы инвестирования», M:, Дело, 1999, 
1021 c. 
68. «Финансы» Зви Боди,, Poберт K.Mepтон., M:, «Bильямс», 2000, 592 c. 
69. Xeй Ф., Moppиc Д. «Teoрия организации промышленности», в двух 
томах Санкт-Петербург, «Экономисечкая школа». 1999. 
70.  Шаммазов  A.M.,  Macтобаев  Б.H.  «Oчерки  по  истории  нефтяной 
индустрии СССР», Уфа, УГТУ, 1999, 316 c. 
71.  Шеер  Aвгуст-Вильгельм  «Бизнес-процессы.  Ocновные  понятия. 
Теория. Методы. М:, ИНФРА-М, 182 c. 
72.  Шеремет  А.Д.,  Сайфулин  P.C.  «Методика  финансового  анализа 
предприятия», M:, ИНФРА-M, 1996, 446 c. 
73.  Щелкачев  В.Н.  «Отечественная  и  мировая  нефтедобыча.  История 
развития, современное состоянии и прогнозы», M:, «Heфть и газ», 2001, 442c. 
74.  Шим  Д.K.,  Сигел  Д.Г.  «Основы  коммерческого  бюджетирование», 
Caнкт-Петербург, Пергамент, 1998, 474 c. 
75.  Шишов  А.Л.,  «Teория  и  практика  бизнеса»,  M:,  «Pycская  Деловая 
Литература», 1997, 320 c. 
76.  Шумпетер  Й.А.  «История  экономического  анализа»:  B  3  т.  T.1 
Санкт-Петербург, Экономическая школа, 2001, 494 c. 

---

 
112
77.  «Экономика,  организация  и  планирование  промышленного  произ-
воства».  под  общей  редакцией  Карпей  Т.В.  и  Лазученковой  В.С.,  Минск, 
Издательство «Дизайн ПРО», 1999, 546 c. 
78.  «Экономика»,  (под  pedакцией  д.э.н.  А.С.Булатова),  M:,  Юристь, 
2000.,  896  c.  79.  «Экономика  предприятия»,  (под  редакцией  проф.  О.И.Вол-
кова), M:. ИНФРА-M, 2001, 520 c. 
80. Draker Peter.F Management during large changes, (Управление в период 
крупных перемен), NY: Truman Taiiey Books, 1995, p.654. 
81.  Вопросы  экономики.  Крюков  В.А.  Институциональная  структура 
нефтегазодобывающего  сектора:  проблемы  и  направлении  трансформации, 
M:, №3, стр. 34-46, 1998. 
82.  Нефтяное  хозяство.  Пономарьев  С.А.,  Марков  А.В.    «Oбоснование 
планов  за  правопользование  недрами  учитывающей  добычи  нефти  из  не 
рентабельных  месторождений», M:, №2. стр. 15, 2000 г. 
83. http://www.neftegaz.ru 
84. http://www.worldoil.com 
85. http://www.oilfund.az 
86. www.bp.com. 
87. http://www. Ilham-Aliev.com 
88.  http://ek-lit.agava.ru/saysod.htm  Ceй  Ж.Б.  «Tpaктат  политической 
экономии». 
89.  http://gallery.economicus.ru/cgi-ise/gallery/g_framen.pl.  (галерея  эконо-
мистов). 
90. http://www.ek-lit.agava.ru/smitsod.htm. (Смит А. «Исследование о при-
роде и причинах богатства народов»). 
91. http://www.intertek.ru 
92. «Azərbaycan» qəzeti. Azərbaycan Respublikasının Yanacaq-Enerji Kom-
pleksinin  inkişafı  (2005-2015-ci  illər)  üzrə  Dövlət  Proqramı  2005-02-14  Azər-
baycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il «14» fevral tarixli sərəncamı ilə təs-
diq edilmişdir. Bakı, 15 fevral 2005-ci il. 

---

 
113
 
Babazadə Nərmin Abbas qızı 
AZƏRBAYCANDA NEFT B ZNES N N  
NK ŞAF PERSPEKLƏR  MÖVZUSUNDA  MAG STR 
D SSERTAS YASININ REFERATI 
 
Mövzunun  aktuallığı.  Son iki  yüz ildə bəşər sivilizasiyasının əsas  energetik 
güc mənbəyinə çevrilən neft-qaz resursları Azərbaycanın iqtisadiyyatında mühüm 
rol oynamışdır. Böyük inkişaf yolu keçən neft sənayesi bu gün milli iqtisadiyyatın 
təməlində  dayanaraq  onun dinamik  inkişafında başlıca  rol oynayır.  Azərbaycanın 
dövlət  müstəqilliyinin  bərpası  özünün  malik  olduğu  neft-qaz  resurslarından  milli 
mənafelərə  dolğun  xidmət  üçün  real  şərait  yaratmış,  yeni  neft  strategiyasının 
formalaşmasını şərtləndirmişdir. Artıq milli neft strategiyası bazar iqtisadiyyatının 
prinsipial tələblərinə uyğun olaraq öz təsisatlandırmalarını genişləndirərək ölkədə 
biznesin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərməkdədir. 
Təcrübü  reallıq  belədir  ki,  bazar  münasibətlərinin  tərəqqisində  biznesin  və 
onun  mühüm  istiqaməti  sayılan  sahibkarlığın  inkişafı,  peşəkar  biznesmen  və 
kommersantların  yetişməsi,  bu  əsasda  müəyyən  əxlaqi  dəyərlərin  və  müvafıq 
etikanın  formalaşması,  müasir  idarəetmə  bacarığının,  mükəmməl  təhsilin  əldə 
olunması  iqtisadi  islahatların  dərinləşdirilməsi  ilə  mümkündür.  Bu  baxımdan 
ölkəmizdə  biznes  fəaliyyətinin  inkişafı  üçün  həyata  keçirilən  tədbirlərin  sayı  və 
keyfiyyəti  artmaqdadır.  Yeni  tənzimləyici  institutların  yaradılması,  mütərəqqi 
qanunların  qəbulu,  ictimai  təşkilatların  fəaliyyəti,  vergi  rejiminin  təkmilləşməsi 
milli  iqtisadiyyatda  biznesinin  inkişafı  üçün  ilkin  möhtəşəm  zəmin  yaradır. 
Bununla belə ölkədə, xüsüsən də milli neft sektorunda biznes işinin, sahibkarlığın 
inkişaf etlirilməsi üçün hələ də bir çox işlərin görülməsi problem xarakteri alaraq 
vacib  məsələ  kimi  elm  qarşısında  durur.  Bu  baxımdan,  Azərbaycanda  neft 
biznesinin  müasir  vəziyyətinin  təhlili  və  qiymətləndirilməsi,  normativ-hüqüqi 
bazasının təkmilləşdirilməsi və inkişaf perspektivlərinin əsaslandırılması baxımın-
dan daha geniş elmi məzmun və mahiyyət kəsb edir. 

---

 
114
Problemin  öyrənilmə  vəziyyəti.  Azərbaycanda  neft  biznesinin  inkişafı  üçün 
tarixən ənənəvi əlverişli təbii şərait mövcud olmuşdur. Elə o, səbəbdəndir ki, neftin 
sənaye  erası  start  götürəndə  bir  şox  azərbaycanlılar  bu  yeni  biznes  növünü 
mükəmməl  əxz  etmiş  və  müvafiq  sahədə  uğurlu  nailiyyətlər  əldə  etmişlər.  Azər-
baycanda  sovet  hakimiyyətinin  qurulması  zəminində  yaranan  yeni  siyasi-iqtisadi 
sistem isə bütün biznes sferasında olduğu kimi, neft biznesinin inkişafında və onun 
nəzəri-metodoloji  əsaslarının  təkmilləşdirilməsində  müvafıq  məhdudlaşmalar 
yaratmışdır.  Lakin  Azərbaycanın  dövlət  müsətəqilliyinin  bərpası  və  Xəzərdə 
əvvələr  aşkarlanmış  nəhəng  karbohidrogen  yataqlarının  dünyanın  aparıcı  neft 
şirkətləri  ilə  müştərək  işlənməyə  verilməsi  respublikada  neft  biznesinin  inkişafı 
üçün  yeni  bir  mərhələnin  əsasını  qoymuşdur.  Bu  reallıq  neft  sənayesində  ümumi 
iqtisadi  problemlərin  öyrənilməsinə,  xüsusən  də  daha  az  tədqiq  edilən  neft 
biznesinin  inkişafı  ilə  bağlı  elmi  araşdırmaların  aparılmasına  yeni  keyfiyyət 
dəyişiklikləri gətirmişdir. 
Neft  sənayesinin  texniki,  texnoloji  və  iqtisadi  problemlərinə  dair  çoxsaylı 
tədqiqatlar aparılmış və sanballı elmi əsərlər nəşr olunmuşdur. Belə ki, xarici ölkə-
lərin  alimlərindən  A.A.Konoplyanik,  A. .Perçik,  A.L.Arbatov,  R.Dunkan,  D.Yer-
qin, K.Xübbert, K.Kempell,  .M.Broyde, V.N.Şelkaçov, E.S.Kudinov, L.K.Linnik 
və  başqaları  neft  sənayesində  sahibkarlığın  inkişafının  bəzi  problemlərini  tədqiq 
etmişlər. 
Azərbaycanda  neft  biznesinin  təşəkkülü  və  inkişafının  ayrı-ayrı  problemləri 
neftçi alimlər Ə.Ə.Əlizadə, Ə.C.Əmirov, Ə.N.Əlixanov, S.A.Vəzirov, S.A.Orucov, 
Ə. .Tağıyev,  A.X.Mirzəcanzadə,  Ə.B.Süleymanov,  X.B.Yusifzadə,  C.M.Mahmu-
dov  və  E.K.Şahbazov,  iqtisadçı  alimlər  Z.Ə.Səmədzadə,  N.A.Əliyev,  A.A.Nadi-
rov, A.A.Ağayeva, A.B.Abbasov, T.Ə.Hüseynov, M.Ə.Axundov, Ş.A.Səmədzadə, 
T.N.Əliyev,  B.S.Xıdırov,  M.A.Atakişiyev,  R.M.Əliyev,  E.M.Hacızadə  və  başqa-
larının tədqiqat obyekti olmuşdur. 
Bu sahədə aparılan tədqiqatların əhəmiyyətini azaltmadan qeyd etmək lazım-
dır  ki,  respublikada  neft  biznesinin  formalaşması  və  inkişafı  məsələlərinə  həsr 
olunınuş  müstəqil  elmi  tədqiqat  işi  yerinə  yetirilməmiş,  bu  problemin  nəzəri-

---

 
115
metodoloji  və praktiki  məsələləri kompleks  tədqiq  edilməmişdir.  Məhz bu istiqa-
mətdə  elmi  tədqiqatların  aparılması  zərurəti  dissertasiya  mövzusunun  seçilməsini 
şərtləndirmişdir. 
Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Dissertasiya işinin əsas məqsədi qloballaşan 
iqtisadiyyat  şəraitində  neft  biznesinin  formalaşması  və  inkişafnın  nəzəri-
metodoloji  əsaslarını  öyrənmək,  Azərbaycanda  neft  biznesinin  inkişafının  müasir 
vəziyyətini kompleks təhlil etməklə onun perspektiv inkişafına dair elmi cəhətdən 
əsaslandırılmış  təklif  və  tövsiyələr  hazırlamaqdan  ibarətdir.  Bu  məqsədə  çatmaq 
üçün aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi qarşıya qoyulmuşdur: 
–  müasir biznesin mahiyyəti və onun iqtisadiyyatda yeri və rolunun qiymət-
ləndirilməsi; 
– neft biznesinin formalaşması və inkişafının nəzəri-metodoloji aspektlərinin 
öyrənilməsi; 
–  yeni  neft  strategiyasının  reallaşdırılması  və  biznes  mühitinin  yaxşılaş-
dırılması istiqamətində əməli təkliflərin hazırlanması; 
–  neft  sənayesində  müştərək  müəssisələrin  istehsal-təsərrüfat  fəaliyyətinin 
təhlili və inkişaf perspektivlərinin müəyyən edilməsi; 
– neft biznesinin inkişafının müasir vəziyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi; 
–  neft  biznesinin  dövlət  tənzimlənməsi  mexanizminin  təkmilləşdirilməsi 
istiqamətlərinin müəyyən edilməsi; 
–  neft  sənayesində  innovasiya  sahibkarlığının  inkişaf  istiqamətlərinin  araş-
dırılması. 
Tədqiqatın  obyekti  kimi  Azərbaycan  Respublikasının  neft  sektorunu  bila-
vasitə əhatə edən əsas istehsal və xidmət sahələri, ARDNŞ və onun müvafıq servis 
təyinatlı təsərrüfat subyektləri seçilmişdir. 
Tədqiqatın predmetini müasir bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun olaraq 
neft  biznesinin  təşəkkülü,  çevik  inkşafı  və  onun  mütərəqqi  biznes  komponentləri 
ilə zənginləşdirilməsi proseslərində yaranan yeni iqtisadi münasibətlər təşkil edir.  
Tədqiqatın  nəzəri  və  metodoloji  əsasını  iqtisad  elmi  klassiklərinin  əsərləri, 
xarici  və  ölkə  iqtisadçı  alimlərinin  elmi  tədqiqat  işləri,  Azərbaycan  Respublika-

---

 
116
sının müvafiq qanunları, ölkə Prezidentinin fərman və sərəncamları, Nazirlər Kabi-
netinin  qərarları,  Milli  neft  strategiyası,  Azərbaycan  Respublikasının  Yanacaq-
Enerji Kompleksinin  nkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı təşkil edir. 
Tədqiqat prosesini analiz, sintez, induksiya, deduksiya, müqayisəli və sistemli 
təhlil üsullarından istifadə edilmişdir. 
Tədqiqatın informasiya bazasının Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin, 
qtisadiyyat  və  Energetika  Nazirliklərinin  materialları,  Azərbaycan  Respublikası 
Dövlət Neft Şirkətinin və Dövlət Neft Fondunun hesabatları, habelə nüfuzlu bey-
nəlxalq  təsisatların  dövrü  nəşrlərinin  və  müvafıq  vebsaytlarının  informasiyaları 
təşkil edir. 
Tədqiqatın elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir: 
–  müasir  neft  biznesinin  mahiyyəti,  formalaşması  xüsusiyyətləri,  iqtisadiy-
yatdakı rolu və dinamik inkişaf amillərinin elmi-nəzəri əsasları yeni təcrübi nailiy-
yətlər  və  metodik  işləmələrlə  zənginləşdirilmiş,  qloballaşma  şəraitində  fəaliyyət 
mexanizminin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri əsaslandırılmışdır; 
– neft biznesi ilə bağlı nəzəriyyənin emprik əsasları, məqsəd və funksiyaları 
təsərrüfatlaşan  subyekt  səviyyəsində  yeni  metodoloji  təsnifatda  və  sxematik 
quruluşda təklif olunmuşdur; 
–  neft-qaz  resurslarının  qlobal  inkişaf  dinamikasının  təhlili  əsasında  neftin 
qiymətləndirilməsini şərtləndirən təsnifat parametrləri ümumiləşdirilmişdir; 
–  dərinləşən  inteqrasiya  və  qloballaşma  şəraitində  neft  biznesinin  səmərəli 
təşkilinin mütərəqqi fəaliyyət mexanizmləri əsaslandırılmışdır; 
–  neft  strategiyasının  reallaşdırılması  fonunda  kiçik  və  orta  biznesin  pers-
pektiv inkişafı istiqamətləri əsaslandırılmışdır; 
– neft sənayesində müştərək müəssisələrin istehsal-təsərrüfat fəaliyyəti təhlil 
edilərək qiymətləndirilmişdir; 
– neft biznesinin diversifikasiyası istiqamətində hasilat sahəsində konsessiya 
üsullu kontrakt formasına keçidin üstünlüyü, onun multipkativ effektivliyi əsaslan-
dırılmışdır; 

---

 
117
– respublikanın neft sənayesində işgüzar fəallıq strategiyasının seçilməsi im-
kanları araşdırılmış, neft biznesinin tənzimlənməsi mexanizminin təkmilləşdirilmə-
sinin prioritet istiqamətləri müəyyənləşdirilmişdir; 
–  neft  sənayesində  innovasiya  sahibkarlığının  inkişaf  istiqamətləri 
göstərilmiş, innovasiya aktivliyinin ölçülməsi üzrə müvafiq alqoritmik hesablama 
mexanizmləri təklif olunmuşdur; 
– ARDNŞ-nın vahid və ya bir neçə Şaquli  nteqrasiya olunan təşkilata bölün-
məsi  zərurətliyində  innovasiya  biznesinin  korporativ,  işgüzar,  funksional  və 
əməliyyat strategiyasına əsaslanan yeni optimal strateji xətti müəyənləşdirilmişdir. 
Tədqiqatın nəzəri və praktiki əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, tədqiqatın nəticə-
ləri  və  irəli  sürülən  təklif  və  tövsiyələr  neft  sənayesində  biznes  fəaliyyətinin  tək-
milləşdirilməsinə,  onun  mobilliyinin  və  rasionallığının  artırılmasına  kömək  edə 
bilər.  şdə  təklif  olunan  elmi  əsaslandırmalar,  metodoloji  təyinatlar  və  mütərəqqi 
biznes  texnologiyaları  yeni  neft  yataqlarının  işlənməsinin  menecmentində,  neftin 
emalı,  təchizatı  və  marketinqi  prosesində  optimal  fəaliyyət  mexanizmi  kimi 
istifadə oluna bilər. 
Dissertasiyanın  həcmi  və  quruluşu.  Dissertasiya  işi  126  səhifə  həcmində 
olmaqla  giriş,  2  fəsil,  nəticə  və  təkliflər,  92  sayda  elmi-informatik  mənbəyə 
əsaslanan  ədəbiyyat  siyahısından  ibarətdir.  şdə  7  cədvəl,  1  dioqram  və  5  sxem 
verilmişdir. 
 
           Magistr:                                                       
 N.A.
Babazadə   
 
Elmi rəhbər:  
 
 
 
            dos. Ə.V.Hacıyev 
 
 
 
 
 
 

---

 
118
Резюме
 
Перспективы
 развития нефтяного бизнеса в Азербайджане 
Диссертационная  работа  состоит  из  введения,  двух  глав,  выводов  и 
предложений, списка использованной литературы. 
Во введении обосновывается актуальность темы, выбор объекта и предмета 
исследования, цель и задачи диссертации. 
В первой главе диссертации рассмотрено: теоретико-методологические 
основы  формирования  и  развития  нефтяного  бизнеса,  раскрыта  сущность  и 
значение  нефтяного  бизнеса  в  развитии  экономики,  а  также  особенности 
формирования нефтяного бизнеса. 
Во  второй  главе  анализированы  современное  состояние  нефтяного 
бизнеса, изучены перспективы его развития, а также исследовано улучшение 
бизнес сферы в целом,  и деятельности совместных предприятий в нефтяной 
промышленности.  Особое  внимание  уделено  развитию  инновационного 
предпринимательства в нефтяной промышленности.  
В заключении обобщены основные научные и практические результаты 
исследования. 
Summary 
The perspectives  of development of oil industry in Azerbaijan 
The  thesis  consists  of  an  introduction,  two  chapters,  conclusions  and 
suggestions, list of literature. 
In the introduction it was considered  the actuality of the topic, the choice of 
the object and subject of the study, the purpose and objectives of the thesis. 
In  the  first  chapter  of  the  thesis  it  was  investigated:  the  theoretical  and 
methodological bases of formation and development of the oil business, reveals the 
essence  and  significance  of  the  oil  business  in  the  economy,  as  well  as  the 
peculiarities of the oil business. 
In  the  second  chapter  it  was  analyzed  the  current  state  of  the  oil  business, 
explored  the  prospects  for  its  development,  and  also  studied  the  improvement  of 
business  sphere  as  a  whole,  and  joint  ventures  in  the  oil  industry.  Particular 
attention was paid to the development of innovative business in the oil industry. 
In conclusion summarizes the main scientific and practical results of the study. 
 
 
 
 
 
 

---

 
119