Microsoft Word Magistr-dissertas doc

 
73
Azərbaycanın  neft  sənayesində  fəaliyyət  göstərən  MM  formatlı  müəssisələr 
şəbəkəsi böyüklü və kiçikli olması zəminində onlarla hesablanır. Bu MM-lər başlı-
ca  olaraq  neft  sənayesinin  hasilat  sektorunda  daha  miqyaslı  təmsil  olunmuşlar. 
Bunlar içərisində də sırf yataqların istismarını həyata keçirən MM-lər daha çoxdur. 
Bununla belə milli neft sənayesində qazma, təchizat və digər xidmət-servis yönüm-
lü  MM-lər  də  mövcuddur.  Lakin  bu  dairədə  aparıcı  mövqedə  dayanan  və  infor-
masiya təminatlığı yüksək olan neft-qaz hasilatına cəlb edilmiş MM-lərdə müvafıq 
təhlil  işinin  aparılması  fikrimizcə  daha  münasibdir.  Bu  baxımdan  respublikanın 
neft-qaz  kompleksində  istismarı  həyata  keçirən  MM-lərin  yaranış,  quruluş  və 
fəaliyyət prinsiplərini nəzərdən keçirək. 
Azərbaycanın neft sənayesində Sovetlər  ttifaqı dövründən başlayaraq hasilatı 
Neftqazçıxarma  darələri  (NQÇ -lər)  realaşdırırlar.  ndinin  özündə  də  Azneft  B 
çərçivəsində  köhnə  dəniz  yataqlarında  tam  və  quru  ərazidə  orta  qismən  bölgüdə 
hasilatı bu tip təşkilatlar təmin edirlər. Status oxşarlığı ilə seçilən NQÇ -lər müasir 
dövrdə öz ənənəvi möhtəşəmliyini itirsələr də, yenə də müvafıq ritmli iş rejimində 
fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Bununla yanaşı bu kompleksdə NQÇ -lərlə paralel 
qeyd olunduğu kimi MM-lər də fəaliyyət göstərirlər. 
NQÇ -lərdən fərqli olaraq bazar prinsipli yeni neftqazçıxarma təşkilatları olan 
MM-lər  isə  həm  də  ayrı-ayrı  struktur  və  menecment  sisteminə  malikdirlər.  Bu 
təsnifat beynəlxal neft kontraktları çərçivəsində NPB tipli, operatoru olan «əməliy-
yat şirkətli» və sadə quruluşlu MM-lər qrupunu əhatə edir. 
Köhnə  yataqlar  kompleksində  neft-qaz  hasilatını  təmin  etmədən  öncə  MM-
lərin sayı 9-dur. Bunlar aşağıdakılardır: 
l. «Qarasu» Əməliyyat şirkəti; 
2. «Anşad-Petrol» Müştərək Müəssisəsi; 
3. «Azgerneft» Müştərək Müəssisəsi; 
4. «BMB OYL» Neft kompaniyası 
5. «Şirvanoyl» Məhdud Məsuliyyətli Müəssisə; 
6. «Muradxanlı» Neft kompaniyası; 
7. «Səlyanoyl» Məhdud Məsuliyyətli Müəssisə; 

---

 
74
8. «Qobustan» Məhdud Məsuliyyətli Müəssisə.
 
Bu  MM-lərin  3-ü  «Qarasu»  ƏS,  «Muradxanlı»  Ko,  «Qobustan»  LTD  və  24 
neft kontraktları silsiləsinə aid olaraq müvafıq əməliyyat şirkətləridir. 
Azərbaycanın neft sektorunda MM-lər yaradılarkən aşağıdakı konkret vəzifə-
lərin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur: 
– milli təsərrüfatçılığa qabaqcıl texnika və texnologiyanı, idarəetmə təcrübə-
sini, əlavə maliyyə və material ehtiyatlarını cəlb etmək; 
– istehsal mədəniyyətini yüksəltmək; 
– qeyri-məhsuldar və istehsaldan kənar xərcləri minimuma endirmək; 
–  respublikanın  ixrac  balansını  yaxşılaşdırmaq  və  onun  strukturunu  təkmil-
ləşdirmək. 
MM-lər milli müəssisələrə nisbətən bir sıra üstünlüklərə malikdirlər. Belə bir 
hal onların yaradılmasına və inkişaf etdirilməsinə təsisçilərin marağını artırır. 
Fəaliyyət statusuna görə isə Azərbaycanın neft sektorundakı müvafiq MM-lər 
Məhdud  Məsuliyyətli  Müəssisə  və  sadə  tipli  MM-lər  qrupuna  aiddirlər.  Aşağıda 
Azərbaycanın  neft-qaz  hasilatı  kompleksində  yaradılan  MM-lərin  fəaliyyət  tarix-
ləri, təsisçiləri və pay bölgüsünü xarakterizə edən cədvəl verilmişdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
75
Cədvəl 5. 
 
AZƏRBAYCANIN NEFT-QAZ HAS LATI KOMPLEKS NDƏ YARADILMIŞ XAR C  
KAP TALLI MÜŞTƏRƏK MÜƏSS SƏLƏR N TƏS SAT XARAKTER ST KASI 
 
S
/№
 
M
M
-i
n
 a
dı
 
ST SMAR 
ZONASI 
HAZIRKI PAYÇILAR (%-lə) 
FƏ
A
L
Y
Y
Ə
TƏ
 B
A
ŞL
A
M
A
  
TA
R
X
 (i
l)
 
A
R
D
N
Ş,
 A
zə
rb
ay
ca
n 
"N
at
io
ns
   
En
er
gy
",
 K
an
ad
a 
"A
til
 D
oq
an
 P
et
ro
l"
, T
ür
ki
yə
 
"Q
ru
nv
al
d 
nt
er
ne
şn
l"
 L
TD
, 
 A
lm
an
iy
a 
U
ni
on
 T
ex
as
 L
oc
 B
at
an
 L
td
 . 
A
B
Ş 
"
nt
er
ne
yş
nl
 T
re
yd
er
",
 B
öy
ük
 
B
rit
an
iy
a 
"R
am
ko
",
 B
öy
ük
 B
rit
an
iy
a 
H
es
s D
el
ta
, A
B
Ş 
C
N
O
D
S 
və
 C
N
PC
H
K
, Ç
in
 
Y
un
io
n 
Te
xa
s, 
A
B
Ş 
K
om
on
ve
ls
, A
B
Ş 
"S
he
ng
 L
ee
",
 Ç
in
 
Pa
yç
ıla
r t
əy
in
 e
di
lm
əm
iş
di
r 
1 
Qarasu  
ƏŞ 
Kəlamətdin 
Mişovdağ 
yataqları 
20 
80 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
2003 
2 
Anşad - 
PetrolMM 
"Neftçalaneft" 
NQÇ -nin 
bazasında 
"Neftçala",  
"Xıllı" yataqları 
51 
- 
49 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
1994 
3 
Azgerneft 
MM 
"Balaxanıneft" 
NQÇ -nin 7-ci 
mədəninin 
bazasında 
40 
- 
- 
60 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
1994 
4 
BMB OYL 
NK 
"Qaradağ" 
"Umbakı" 
"Korgöz"  
yataqları 
25 
- 
- 
- 
75 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
1994 
5 
Şirvanoyl 
MMM 
"Şirvanneft" 
NQÇ -nin 
bazasında 
51 
- 
- 
- 
 
49 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
1997 
6 
Muradxanlı 
Ko 
"Muradxanlı" 
"Cəfərli", 
"Zərdab" neft 
yataqları bloku 
50 
- 
- 
- 
- 
- 
50 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
1998 
7 
Səlyanoyl 
LTD 
Kürsəngi-
Qarabağlı yatağı 
50 
- 
- 
- 
- 
- 
 
20  30 
- 
- 
- 
- 
2000 
8 
Qobustan 
LTD 
"Cənubi-Qərbi 
Qobustan" bloku 
20 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
40  40 
- 
- 
1998 
 
 
 

---