Microsoft Word isk?ND?Rnam?-S?R?Fnam?-nizami doc

                                                                                                            

431

                                       Yeddinci fələkdə ancaq işıq var. 

---

                                                                                                            

432

Yəni dünyanın çox uzun olan yolu azdırıcıdır və qurtuluş işığı çox uzaqda 

görünür. 

102

                                Çin şahı atına qoyarkən yəhər 

                                       Zəncinin nalına od vurdu göylər. 

Yəni səhər açılmağa başlayanda gecə atını sürətlə sürüb getdi. 

103 

                                              

Günəşi pusqudan fələk sıçratdı, 

                                       Ulduzlar üzüyü əlindən atdı. 

Yəni Günəş çıxarkən ulduzlar söndü. 

104

                                Dəvənin zəngindən, fil güzgüsündən 

                                      Sədəf şəvə doğdu inci doğurkən. 

Şərq mifologiyasına görə, yağış dənizə ildırımsız yağanda sədəflər dürrə, 

ildırımla  yağanda  isə  şəvəyə  hamilə  qalır.  Beytin  mənası:  müharibədə

dəvələrin boynundan asılan zənglərin ildırım kimi səsindən, fillərin üstündə

olan güzgülərin şimşək kimi parıltısından dəniz sədəfləri dürr əvəzinə şəvəyə

hamilə qalırlar. 

105

                              Maral buynuzuna göndər zeh çəkər, 

                                    Qarışqa başını dırnağa tikər. 

Maral buynuzundan qayrılmış yay və yabanı eşşək gönündən hazırlanmış 

kirişlə elə düzgün ox atıla bilər ki, qarışqanın başını ayağına tikər. 

106

                               Göylərin Harunu keşik çəkərək, 

                                     Belinə asmışdı saysız qızıl zəng. 

Göy  Harunu  və  ya  hindusu  -  gecə  qarovulçusu  Zühəl  ulduzudur  ki, 

yeddinci  fələkdə  olur.  Dinlər  tarixinə  görə,  yəhudilərin  peyğəmbəri  Musa, 

qardaşı  Haruna  qarovulçuluq  vəzifəsini  tapşırmışdı.  Harun  qurşağının  və

paltarının  dövrəsinə  qızıl  zınqırovlar  asmışdı.  Qarovulçu  mənasında  işlənən 

Harun sözü buradan alınmışdır. 

107

                               Ordunun çəkisi elədikcə meyl, 

                                     Bu gözdən o gözə axıdırdı sel. 

Nizami  burada  bir-birinə  qarşı  duran  iki  ordunu  gözləri  poladdan 

hazırlanmış bir tərəzinin bir-birini dartan iki gözünə bənzədir. Beytin mənası: 

poladdan  silahlar  daşıyan  iki  quüvvətli  ordu  iki  tərəzi  başı  kimi  bir-biri  ilə

vuruşurdu. Bu gözdən o gözə qan sel kimi axırdı. 

108

                              Zəncinin qəlbinə çökmüşdü qorxu: 

                                    "Biz ipək sanırdıq, cod palazmış bu.,.". 

Yəni  biz  əvvəl  zənn  edirdik  ki,  İskəndər  yumşaq  və  ədalətlidir.  İndi 

görürük ki, o, çox zalım və adamyeyəndir. 

109

                              Hər filin belinə taxt qoyulmuş ac, 

                                    Üstündə bir zənci, başında bir tac. 

---

                                                                                                            

433

Yəni fillər üstündə ağ şirmayı yəhərlərdə zəncilər oturmuşdular. Onların 

başlarında qıvrım saçları müşkdən taca bənzəyirdi. 

---

                                                                                                            

434

110

                                 Fülərin yanınca gedən piyada 

                                       Hər yerdə yüz fili salırdı bəndə. 

Burada  Nizami  şahmat  oyununun  gedişlərindən  istifadə  edir.  Şahmatda 

piyada filin yolunu kəsə bilir. 

111

                                Coşarsam atından salaram Nili, 

                                      Bu rüxüm piyada buraxar fili. 

Yəni  mənim  nərəm  Nil  çayının  səsini  batırar.  Mənim  heybətim  fili 

dəhşətə gətirər. 

112

                               Rəcəzi bitincə tərpəndi duman, 

                                     Xəznədə qıvrıldı sanki bir ilan. 

Rəcəz  -  vuruşanların  mübarizəyə  girməzdən  qabaq  yüksək  tonla 

oxuduqları  şeirdir.  İran  mifologiyasına  görə,  xəzinəni  ilan  mühafizə  edir. 

Yəni ilan xəzinə sövdası ilə qıvrılan kimi, o da qalibiyyət arzusu ilə qıvrıldı. 

113

                                Kəməndi tamğaclı qaşına bənzər, 

                                      Çaçların qurduğu yay kimi çənbər. 

Tamğac - Türküstan şəhərlərindən biri, Çaç isə indiki Daşkəndin yerində 

bir şəhər olmuşdur. Tamğaclılarda qaşlarını kaman kimi düzəltmək adət idi. 

Çaçlılar da yaxşı kaman qayırmaqla məşhur olmuşlar. 

114

                               Mən ərəb huşlu bir Rum sərvəriyəm, 

                                     Zənci öldürən bir sübhün nuriyəm. 

Ərəblər ayıqlıqları ilə seçilərdilər. Zənci qaralığından gecəyə bənzədilir. 

Rumlu da sübh kimi ağ olur. Yəni sübh gecənin qaranlığını boğan kimi mən 

də zənci öldürənəm. 

115

                              Fil kəskin qolumdan bir qılınc yesə, 

                                    Filban Nil küpünə atar əlbəsə. 

Yəni filə  bir  zərbə vursam,  filin  sahibi  matəm  paltarı  geyər. Nil  küpü  -

sürməyi boyaq küpü deməkdir. 

116

                             Poladın açdığı dərin yaradan, 

                                   Qalmadı abinus ağacında can. 

Abinus  ağacı  -  Hindistanda  bitən  sərt  və  qara  bir  ağacdır;  burada  isə 

zəncinin vücudu deməkdir. Yəni bir zərbə ilə zənci məhv oldu. 

117

                             O qara buluda qızdı hökmüran, 

                                   Çəkdi ağ nəhəngi qara qınından. 

Qara bulud - zənci, ağ nəhəng - qılınc deməkdir. 

118

                             Zəncilər gecəydi, rumlular çıraq, 

                                   Rumlular qarğanın gözüydü ancaq. 

Yəni zəncilərin qoşunu gecə kimi qara, rumluların qoşunu isə çıraq kimi 

(ağ)  idi;  yaxud  zəncilər  qarğa  kimi  qara,  rumlular  qarğanın  gözü  kimi  ağ 

---