Microsoft Word cobanli elshad docx
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
49 (həm mineral, həm də üzvi) çatışmazlığı 20°S-dən aşağı temperaturda bərkiməsi və 150-200°S-dən yuxarı temperaturlara kimi qızdırıldıqda buxarlanması və oksidəşməsidir. Spirtin, efirin və silisiumun üzvi birləşmələri əsasında alınan sintetik sürtkü materialları yüksək istismar xassələrinə (o cümlədən, istiliyədavamlılığa) malikdirlər, lakin, hələ ki onlar məhdud şəkildə tətbiq olunurlar, çünki neftdən alınan yağlara nisbətən baha başa gəlirlər. Plastik (konsistent) sürtkülər mürəkkəb təbiətli məhsullardır və tərkibi mineral yağlardan (əsası), qatılaşdırıcılardan (sabun, bərk karbohidrogenlər) və aşqardan (qrafit və s.) (bir maddənin texniki keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün ona qatılan başqa maddə) ibarətdir. Bu cür sürtkülər geniş tətbiq olunurlar, vakuumda aşağı və yüksək temperaturlarda iş zamanı dayanıqlıdırlar. Sürtkü yağları karbürator, dizel və aviasiya daxiliyanma mühərriklərində istifadə üçün nəzərdə tutulmuş motor yağlarına, sənaye avadanlığının, cihazların, hidravlik qurğuların, metalkəsən dəzgahların, separatorların, nəzarət ölçü aparatlarının və digər maşın və mexanizmlərin yağlanması üçün tətbiq olunan sənaye yağlarına, bütün növlərdən olan transmissiya aqreqatlarının yağlanması üçün transmissiya yağlarına, turbin, kompressor və s. yağlara bölünürlər. Plastik sürtkülər antifriksion, konservasion, bərkidici (sıxlaşdırıcı) və kanat növlərinə bölünürlər. stismar xassələrini yaxşılaşdırmaq üçün sürtkü yağlarının tərkibinə aşqarlar – mürəkkəb üzvi və ya metal – üzvi birləşmələr daxil edirlər. Aşqarların miqdarı sürtkü materiallarının təyinatından və istismar şəraitindən asılıdır və yüzdə bir faizdən 10- larla faizə kimi dəyişir. Aşqarlar fərdi (yağa əlavə etdikdə onun bir xassəsini dəyişir) və çoxfunksiyalı (kompleks) növlərə bölünürlər. Yağların bu və ya digər xassəsini dəyişmə qabiliyyətinə görə özlülük, depressor, antioksidləşdirici, korroziyaya qarşı, aşınmaya qarşı, cızılmaya qarşı, yuyucu və kompleks aşqarlar tətbiq olunurlar. Özlülük aşqarları (3%-ə qədər) özlülüyü qaldırır və yağların özlülük-temperatur xassələrini yaxşılaşdırır; depressor aşqarlar (0,5-1,0%-ə qədər) məhsulun səthində yüksək bərkimə xüsusiyyəti olan karbohidrogenlərin müdafiə təbəqəsini əmələ gətirməklə yağların bərkimə temperaturunu aşağı salırlar; oksidləşməyə qarşı aşqarlar (1%-ə qədər) oksidləşmə məhsullarının əmələ gəlmə müddətini artırmaqla sürtkü
50 yağlarının kimyəvi stabilliyini yüksəldirlər; korroziyaya qarşı aşqarlar (faizin onda biri və ondan çox) iki əsas qupa bölünürlər: birinci qrup (kükürdlü və fosforlu birləşmələr) metalın səthində mühafizə təbəqəsi yaradır, ikinci qrup yanacağın yanmasının və yağların oksidləşməsinin aqressiv məhsullarını neytrallaşdırır. Aşınmaya (köhnəlməyə, sıradan çıxmaya) qarşı olan aşqarlar (1,2-2,0%-ə qədər) səthi plastikliyin artırılması hesabına metalların aşınmasını azaldırlar. Cızılmaya qarşı aşqarlar (5,6%-ə qədər) səthlərin dağılmasını və dağılma yükünün artması hesabına sürtünməsini azaldırlar. Yuyucu aşqarlar (3-15%) silindrik porşenlərdə yanıq və lak ə mələ gəlməsinin intensivliyini azaldırlar. Yağların bəzi xassələrini yaxşılaşdıran kompleks (çoxfunksialı) aşqarlar müxtəlif təyinatlı aşqarların qarışığından və ya xüsusi üvzi birləmələrdən ibarətdir. Sürtkü yağlarının əsas istismar xassələri özlülük, bərkimə və alışma tem- peraturu, oksidləşmə qabiliyyəti, korroziyaya dayanıqlığı, aşınmaya, cızılmaya qarşı, yuyuculuq və köpüklənməyə qarşı xassələridir. Sürtkü yağlarının ən mühüm xüsusiyyəti soyutma effektivliyinə, işə salmanın asanlığına və s. tədir edən özlü- lükdür, ona göə də bir çox yağların markasında özlülüyün qiyməti göstərilir. Özlülük temperaturdan asılıdır (şəkil 2.4), özü də müxtəlif marka yağlar üçün özlülük müxtəlif temperaturda normallaşır və sınaqdan keçirilən yağın viskozimetrin kapillyarından keçməklə kürəşəkilli tutuma axma zamanına görə müəyyən olunur. Temperatur artıqca yağların özlülüyü azalır, lakin özlülüyün temperaturdan asılı olaraq dəyişmə intensivliyi yağların müxtəlif növləri üçün müxtəlifdir. Yağlar üçün müəyyən edilmiş satndartlarda özlülük-temperatur göstəricilərini özlülük indeksi ilə qiymətləndirirlər. Özlülük indeksi dedikdə özlülüyün temperaturdan asılı olaraq dəyişmə intensivliyini (etalon yağla müqayisədə) göstərən kəmiyyət nəzərdə tutulur. Özlülüyün indeksini formul ilə hesablayırlar, yaxud da xüsusi nomoqrama ə sasən tapırlar. Özllük indeksini artlrmaq üçün az özlülüklü yağlara özlülük (qatılaşdıran) aşqarları daxil olunur. Daha geniş yayılmış yüksək özlülüklü polimerlərə misal olaraq poliizobutileniŞ polimetakrilatı və s göstərmək olar. Yağların bərkimə temperaturu, o temperaturdur ki, həmin temperaturda yağ o qədər
51 bərkiyir ki, işərisində yağ olan sınaq şüşəsini 45° altında əydikdə 1 dəqiqə ərzində yağ hərərkətsiz qalır.
Şə kil 2.4. Yağların özlülüyünün temperaturundan aslılığı: 1-yay; 2- qış
Bu temperatur yağın tərkibində - parafin karbohidrogenlərinin miqdarının və molekulyar kütlənin artması ilə artır. Məsələn, motor yağlarının bərkimə temperaturu -20°S ilə -30°S arasındadır, özlülüyü az olan (transformator, cihaz yağları və s.) yağların bərkimə temperaturu isə 50°S ilə -60°S arasındadır. Yağların bərkimə temperaturunu aşağı salmaq üçün müxtəlif depressor aşqarlar tətbiq olunur. Onların içərisində əsas olaraq naftalinin kondensasiya məhsulunu, kalsium alkinfenolatın yağda məhlulunu, polimetakrilat D-ni və s. göstərmək olar. Yağın alışma temperaturu onun qaynama həddini və yanğın təhlükəsizliyini göstərir. Sürtkü yağlarının xassəəri nəinki temperaturun təsiri ilə, həm də oksigenin iştirakı ilə dəyişir. Yağların oksigenlə qarşılıqlı təsir reaksiyalarına davam gətirmək qabiliyyətinə kimyəvi stabillik deyilir.Sürtkü yağlarının kimyəvi stabilliyi temperatur artdıqca əhəmiyyətli dərəcədə azalır. 60-70°S temperaturlarda yağda turş və neytral birləşmələr əmələ gəlir və o qaralmağa başlayır. Temperaturu daha da artırdıqda oksidləşmə prosesləri güclənir, həll olunmayan asfalt maddələri və karbonlu məhsullar yığılır, 300°S-yə Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|