AKTİF ÖĞRETİM YÖNTEMLERİNDEN BULDURMA (SOKRATES) YÖNTEMİ
Doç.Dr. Mehmet Zeki AYDIN
1
Bu makalede aktif öğretim yöntemlerinden Buldurma (Sokrates) yöntemi ele
alınmıştır. Bunun için önce Sokrates’in felsefede bu yöntemi uygulayışı sonra da eğitimde
uygulanışı açıklanacaktır.
PROBLEM
Eğitimde ne öğreteceğiz? sorusunun cevabı eğitimin amaçlarını, nasıl öğreteceğiz?
sorusunun cevabı öğretim yöntemlerini, ne ile öğreteceğiz? sorusunun cevabı, eğitim araç ve
gereçlerini, eğitimin sonunda ne kadar öğrettik? sorusunun cevabı ise ölçme ve değerlendirme
konusunu oluşturur.
Geçen
yüzyılda bilgi "kazanılacak " bir şey olarak algılanıyordu. Bunun sonucu olarak
da öğrenci üretici ve etkin bir unsur olarak ele alınmak yerine edilgen ve alıcı yani
verilen
konuları ezberleyen bir konumda idi.
Günümüzde ise bilgi "aranılan ve keşfedilen" bir şey olarak kabul edilmektedir. Bu
durumda öğrenci verilen bilgileri belleyen bir kişi değildir. O, öğretimde etkin ve bilgiyi
arayan, keşfeden bir özelliğe sahiptir. Bunun sonucu olarak artık öğretme yerine öğrenme ön
plâna çıkmıştır. Diğer bir ifade ile öğretim, öğrenci merkezli bir hale gelmiştir. Öğrenci
merkezli öğretme yöntemlerine aktif öğretim yöntemleri denilmektedir.
Eğitim, insanların davranışlarında belli amaçlar doğrultusunda değişiklik oluşturma
süreci, öğretim ise, plânlı, programlı eğitim çalışmalarının gerçekleşmesini ifade etmektedir.
Eğitimin davranış değişikliği olarak tanımlanması ve eğitimin bir sistem olarak ele alınması
program geliştirme çabalarına hız vermiştir. Eğitim programları; amaçlar-davranışlar, eğitim
durumları (öğrenme yaşantıları) ve değerlendirme olmak üzere üç ana öğeye ayrılır. "Taba,
bunlardan öğrenme yaşantılarının önemi konusunda, öğretme işinin bilimsel bulgular ışığında
yürütülmesi gerektiğini ileri sürmektedir."
2
Varış ise; "Eğitimde yenilenme,
her şeyden çok, birey davranışlarının yenilenmesidir.
Bunun için de, eğitim amaçlarının saptanması ve bu amaçlar ile değerlendirme arasındaki
boşluğun doldurulması gerekmektedir." demektedir.
3
Burada ifade edilen boşluk, "neyin
"nasıl" öğretileceği konusudur.
İçeriğin öğrencilere en etkili biçimde "nasıl" kazandırılacağı sorusu bizi öğretme
yollarıyla karşı karşıya getirir. Öğretme yoları; öğretme yaklaşımı, öğretme yöntemi ve
öğretme tekniklerinden oluşur.
Öğretim yöntemi; öğretimde amaçlara ulaşabilmek için, tekniklerin, işlenecek
konunun, araç-gereç ve kaynakların bir bütünlük oluşturacak biçimde
düzenlenerek hizmete
sunulmasında izlenen bir öğretme yoludur.
Öğretim yöntemleri çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Bunlardan birisi de geleneksel
ve çağdaş öğretim yöntemleri olarak ikiye ayrılarak yapılan sınıflamadır.
4
1 Sivas C.Ü. İlâhiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı öğretim üyesi
2 Nurettin Fidan,
Okulda Öğrenme ve Öğretme (Ankara 1986) s.4.
3 Fatma Varış,
Eğitimde Program Geliştirme (Ankara 1988) s. 14.
4 Alişan Hızal,
Programlı Öğretim Yönteminin Etkinliği, A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yay. (Ankara 1982)
s. 12.
Geleneksel
öğretim yöntemlerinde esas rol öğretmen üzerindeyken, çağdaş
yöntemlerde ise hem öğretmenin hem de öğrencinin etkinliği söz konusudur.
5
Artık
öğrencilerin sınıflarda pasif durumda oturarak öğretim görmesi istenmemektedir.
Birçok
öğretim yöntemine yapılan eleştirilerin çoğu bu noktadan kaynaklanmaktadır.
Bilimsel ve teknik ilerlemelerin bir sonucu olarak öğretme sürecinin yerini alması söz
konusu olan, öğrenme sürecinde bir farklılaşma gözlenmektedir. Bugün için önem verilen
husus, öğretme ilkesinden çok öğrenme üzerinde olmaktadır. "Mathetic" terimi öğretmeden
öğrenmeye geçişi göstermek için kullanılan bir terim olmuştur.
6
Günümüzde
öğretim; öğrenmeye kılavuzluk etme faaliyeti olarak tanımlanmaktadır.
Bu sebeple de sadece öğretmenin öğretmesinden değil, öğrenme-öğretme sürecinden
bahsedilmektedir.
7
Yapılan çeşitli çalışmalar, ilerde unutulmaya yüz tutan ve ezberle edinilen bilgilerin
zekayı geliştirip biçimlendirdiği varsayımının yanlışlığını ortaya koymuştur. Zihinsel yeti ve
yeteneklerin geliştirilmesi, kafaya doldurulan bilgiler yoluyla değil, bilgilerin
kazandırılmasında baş vurulan çeşitli yol ve yöntemlerle sağlanır.
8
Burada bir soru akla gelmektedir. Hangi yol ve yöntemler? Yöntem, bir amaca
ulaşmak için takip edilen yol olduğuna göre, genel olarak hayatın her alanında insanlar
yöntemli çalışmaya özen göstermişlerdir. Aynı şekilde eğitim öğretim alanında da plânlı,
programlı, yöntemli çalışmalar için uğraşılmış ve bu arayış devam edecektir. Öğretim
yöntemleri "Genel Öğretim Yöntemleri" ve "Özel Öğretim Yöntemleri" olmak üzere iki ayrı
şekilde ele alınmaktadır.
Öğretiminde kullanılan birçok öğretme yolu vardır. En çok kullanılanlardan birisi de
soru-cevap tekniğidir. Soru-cevap tekniği kaynaklarda Sokrates'e dayandırılmakta, hatta
Konfüçyüs'ün de bu tekniği kullandığı söylenmektedir. Bununla beraber soru-cevap tekniği
,çok değişik şekillerde anlaşılmış ve farklı biçimlerde uygulanmıştır. Soru-cevapla ilgili;
kathethic yöntem, tekşifî yöntem, sokratik yöntem, buldurucu yöntem, doğurtuculuk vb.
yöntem ve teknikler kaynaklarda anlatılmaktadır. Ancak, kaynaklarda bu yöntem ve teknikler
birbirine karıştırılmış ve net olarak ortaya konulmamıştır.
Öğretim tarihinde çok kullanılmış ve kullanılacak olan bu yöntem ve tekniklerin net
olarak ortaya konulmasına ve bunların öğretimde nasıl uygulanabileceğinin açıklanmasına
ihtiyaç vardır.
BULDURMA YÖNTEMİ
Genel Olarak
Buldurma yöntemi, öğretme yaklaşımlarından "buluş (keşfetme) yoluyla öğretme
yaklaşımı" içerisinde bir yöntemdir.
Buldurma yöntemi; "Önceden düzenlenmiş bir dizi
(takım) sorularla öğrencilerin bildiklerinden hareket ederek ona yeni bilgiler öğretme
temeline dayanan bir öğretim yöntemidir."
Buldurma yönteminin temelinde soru - cevap tekniği vardır.İnsan dünyaya geldiği
andan itibaren sürekli bir şeyler öğrenir. Her yeni öğrenilenler, eski bilgi, beceri ve tutumların
üzerine bina edilir. Buldurma yönteminde de amaç; insanların bildiklerinden hareketle,
önceden hazırlanmış bir dizi mantıkî sorularla yeni bilgilerin öğretilmesidir. Buldurma
yöntemi ile soru cevap ve Sokrates yöntemi aynı şeyler midir? Aralarındaki fark nedir? vb.
sorulara cevap bulabilmek için Sokrates yöntemi ile soru cevap tekniğini bilmek
gerekmektedir. Çünkü kaynaklarda bu yöntemler karıştırılmakta ve net olarak ortaya
konulmamaktadır.
5
Paul Foulquié, Dictionnaire de la Langue Pedagogique (Paris, 1991) s. 159.
6
Sabri Büyükdüvenci, Hayatboyu Eğitim (Ank. 1986) A.Ü. Sos. B. Ens. basılmamış Dr. tezi, s. 137.
7
Bu konuda eser yazan Nureddin Fidan'ın kitabının adı, Okulda Öğrenme ve Öğretme'dir. (Ank. 1986).
8
Mitat Enç, Eğitim Ruhbilimi (İstanbul 1981) s. 205.