Microsoft Word A. Shalala Dissertasiya docx

7 

 

FƏSIL 1. S NERGET KA ANLAYIŞININ  ZAHI, T PLƏRI VƏ 

XÜSUS YYƏTLƏR .  QTISAD YYATA TƏS R  VƏ  QT SAD  

FƏAL YYƏTDƏ TUTDUĞU YER  

1.1 Sinergetika anlayışının izahı,əsas mahiyyəti 

Yeni  iqtisadi  idarəetmə  anlayışı  5  əsas  təbəqə  üzərində  inşa  edilmişdir.  Bunlar, 

Keyfiyyət,  Strategiya,  Sinergetika,  nsan və Məlumatdır.  Keyfiyyət, son illərdə  xüsusu 

ilə  iqtisadi  idarəetmə  sistemində  və  digər  idarəetmə  sistemlərində  də  barəsində  ən  çox 

danışılan anlayışlardan birincisidir. 

Keyfiyyət  barəsində  ABŞ  və  Yaponiyadakı  araşdırmaların  sintezi  nəticəsində 

Ümümi Keyfiyyət  darəsi adlandırılan yeni idarəetmə anlayışı meydana gəlmişdir. 

Ümümi Keyfiyyət  darəsi təşkilatda rəhbərlik, idarəetmə, insan, sistem və  məhsul 

keyfiyyətinin  birikdə  davamlı  olaraq  inkişaf  etdirilməsini;  keyfiyyətin  inkişaf 

etdirilməsi,keyfiyyətin planlaşdırılması və keyfiyyətə nəzarət işlərinin görülməsi və eyni 

zamanda  keyfiyyətə  zəmanət  sisteminin  standartlarının  yaradılmasını  qarşısına  məqsəd 

qoyan rəhbərlik anlayışıdır. 

Ümümi  Keyfiyyət 

darəsinin  məqsədi  təşkilatda  işçilərin,  idarəçilərin, 

fəaliyyətlərin,  proseslərin,  məhsul  və  xidmətlərin  keyfiyyətinin  davamlı  olaraq 

təkmilləşdirilməsini təmin etmək və "müştəri məmnuniyyəti" ni əldə etməkdir. 

Yenə  xüsusilə  1990-cı  illərdən  etibarən  strategiya  anlayışının  və  buna  əsasən 

Strategiyalı  darəetmə  adı  verilən  yeni  idarəetmə  anlayışının  təşkilatlarda  gedərək 

ə

həmiyyət qazandığını görürük. Artan rəqabət və bunun gətirdiyi imkanlar, təhlükələr və 

riskləri  əvvəlcədən  görməyi  bacarmaq  və  doğru  strategiya  seçimini  etmək  üçün 

strategiyalı  idarəetmə  anlayışının  bütün  təşkilatlarda  tətbiqi  vacib  əhəmiyyət 

daşımaqdadır. 

---

8 

 

Strategiyalı idarəetmə, hər hansı bir təşkilatın məqsədlərinə çatması üçün effektiv 

strategiyaların inkişaf etdirilməsini, bunların planlaşdırılmasını, həyata keçirilməsini və 

idarəsini  ifadə  edir.    Bir  başqa  ifadəylə,  strategiyalı  idarəetmə,  sıx  bir  rəqabətlə 

qarşılaşan  şirkətlərin  rəqibləri  ilə  yarışmağı  bacarması  üçün  nə  etmələri,  nə  cür 

strategiyalar  izləmələri  lazım  olduğunu  araşdıran  bir  araşdırma  sahəsidir.  Strategiyalı 

idarəetmə sahəsində istifadə olunan başlıca üsulları iki qrupa ayırmaq mümkündür:  

1) vəziyyət və strategiyalı analizlər;  

2) uzlaşma və qərar vermə analizləri. 

Vəziyyət  və  strategiyalı  analiz  üsulundan  təşkilatın  daxili  və  xarici  vəziyyətinin 

qiymətləndirilməsi,  strategiyanın  yaradılması  və  alternativ  strategiyalar  arasında  ən 

uyğun olanının seçilməsi məqsədi ilə istifadə edirlir. Uzlaşma və qərar vermə üsulları isə 

strategiya seçimində və qərar qəbuletmə prosesində istifadə edilir. 

Yeni idarəetmə anlayışının digər iki əhəmiyyətli ölçüsü "insan" və "məlumat" dır. 

Son  illərdə  nsan  Resurslarının  darəsi  və  Məlumat  darəetmə  sahəsində  insan  və 

məlumat qaynaqlarının necə ən yaxşı şəkildə idarə olunması araşdırılır. 

nsan resurslarının idarə olunması, təşkilatın məqsədlərinə (gəlirlilik, məhsuldarlıq, 

keyfiyyət və s.) çatmağı üçün bütün işçilərin ən təsirli və məhsuldar bir şəkildə istifadə 

edilməsidir.    nsan  resurslarının  idarə  olunması,  insan  qaynaqlarının  planlaşdırılması, 

inkişaf  etdirilməsi,  təhsili,  motivasiyası,  performans  dəyərləndirilməsi,  rəhbərliyə 

qatılması və sairə mövzuları ehtiva edən bir sahədir. 

Digər tərəfdən, yeni rəhbərlik fəlsəfəsi eyni zamanda "məlumat mərkəzli rəhbərlik" 

olaraq da adlandırılmaqdadır. Məlumat mərkəzli rəhbərlik, dünyadakı başlıca yeni əsas 

texnologiyaların  ("informasiya  texnologiyaları"  və  "generasiyalı  texnologiya" 

sahəsindəki  yenilikləri  əhatə  edir.)  təşkilatda  istifadə  edilməsi  deməkdir.  nformasiya 

---

9 

 

texnologiyaları,  elektron  məlumat  və  əməliyyat  sistemləri  (kompüter)  və  ünsiyyət 

(telekommunikasiya) texnologiyalarını əhatə edir.  

Sinergetika, idarəetmə strategiyasının əsas elementlerindən biridir. 

Sinergetika  yunan  mənşəli  sözdür  və  mənası  “birlikdə  çalışmaq”  deməkdir 

darəetmənin xüsusiyyətləri və istehsal edilən məhsulun satılmasının  inkişaf etdirilməsi  

arasında  uygunluğun  reallaşdırımasından    bəhs  edilirsə  sinergetika,  “2  +  2  =  5” 

bərəbərliyini  özündə    əks  etdirir.  Bu  ifadə,  müəssənin  qismən  nəticələrinin  cəmindən 

daha çox, yeni bir fəaliyyət tərkibi əldə etmək istədiyinə işarə edir. Sinergetika faktoru, 

müəssənin  inkişaf  və  böyümə  strategiyalarının  seçilməsi  ve  planlanlaşdırılmasında 

məhsul,  bazar  və  müəssənin  xüsusiyyətləri  arasında  uygunluğun  yaradılmasına  

yönəldilmiş analiz mövsunu əmələ gətirir. Əslində, iqtisadi sinergetik analiz, müəssənin 

bir çox güclü və zəif tərəflərinin qiymətləndirilməsinə imkan yaratması baxımından çox 

vacibdir. 

Sinergtika  anlayışını,  çox  gözəl  bir  şəkildə,  riyazi  ifadələrlə  açıqlayan  yazıçı 

Ansoff'tur.  Ansoff'un  fikirincə,  fərqli  fəaliyyət  istiqamətində  çalışan  bir  müəssisənin, 

ticarət  məhsullarının  idarəetmə  nəticələrində  iştirakı  olduğu  düşünülsə  müəssisələrin 

satış  miqdarları,  investisiya  xərcləri  və  illik  xərcləri  hesablanaraq  hər  investisiyanın 

mənfəət  dərəcələri  müəyyən  oluna  bilər.  Məsələn;  aşağıda  1  nömrəli  məhsula  aid 

Mənfəət düsturu verilmişdir. 

Mənfəət=

ீə௟௜௥

௄௔௣௜௧௔௟

ܺ ∗ 100

 

Bu düsturu müəssisənin istehsal etdiyi bütün məhsullar üçün, ümumiləşdirsək: 

Satışların cəmi:      S

r

=S

1

+S

2

+.......+S

n

 

Xərclərin Cəmi:     M

r

=M

1

+M

2

+.......+M

n

 

Kapitalın Cəmi:     Y

r

=Y

1

+Y

2

+.......+Y

n 

---