64
Bütün bu sistemlər Sinergetik iqtisadiyyatın inkişafına təsir edən ən başlıca
amillərdəndir.
Ş
irkət digər şirkətlərlə sinergetik iqtisadi əlaqələr qurmaqla yanaşı öz daxilində də
müəssə üzrə sinergetik əlaqələri qoruyub saxlamalıdır. Fəsil 1. də qeyd edildiyi kimi
bütöv bir müəssə daxilində şöbələr və bölmələr arasında və xüsusi ilə də işçilər arasında
sinergetikanın inkişaf etdirilməsi və qoruyub saxlanılması şirkətin uğurunda ən vacib
ə
məllərdən biridir.
65
FƏSIL
3. AZƏ RBAYCAN QT SAD YYATINDA S NERGET KANIN
NK Ş AF SƏ V YYƏ S
3.1 Azə rbaycan iqtisadiyyatında sinergetikanın inkiş af sə viyyə si.
Məlumdur ki,zaman keçdikcə insanların düşüncələri,fikirləri dəyişir və öz yaşayış
şə
raitini yaxşılaşdırmaq üçün yeni metodlar axtarışına çıxır və yeni kəşflər edirlər.
Texnologiyanın sürətli və qarşısı alınmaz inkişafı digər elm sahələrini onunla
ayaqlaşmaqa məcbur edir. Çünki müasir dövrdə bir çox işlər artıq elektronlaşmış şəkildə
həyata keçirilir və bu da danılmaz bir faktdır ki fəaliyyətlərin elektronlaşması insanların
işini yüksək dərərcədə asanlaşdırmışdır. Digər sahələrdə olduğu kimi bu dəyişiklik
iqtisadiyyat sahəsində də nəzərə çarpır.
Müxtəlif ölkələr öz zəngiliyini, yaşayış səviyyəni və ümümu mənada varlığını
qoruyub saxlamaq üçün daim iqtisadi səmərəliliyi artırmaq məqsədi ilə yeni metodlar
axtarışındadırlar. Əlbəttə bu yeni metodları tətbiq etmək heç də asan deyil. Çünki
metodlar yeni olduğu üçün müəyyən risklər ortaya çıxır. Lakin nkişaf etməkdə olan
ölkələrin bu mövzuda bəzi avantajları vardır ki, bu da bu metodların nkişaf etmiş
ölkələrdə artıq sınaqdan keçirilməsidir. Digər fəsillərdə bəhs edildiyi kimi sinergetika bu
iqtisadi metodlardan biridir.
Ölkəmiz zaman keçdikcə iqitisadi baxımdan da uğurlar əldə etməyə başlamışdır.
Xüsusi ilə də son vaxtlar dolların dəyərinin qalxması və ölkəmizin ən başlıca gəlir
mənbəyi olan qara qizilin,neftin qiymətinin düşməsi digər iqtisadi sahələrə doğru meyli
artımışdır. Bu vəziyyət iqtisadiyyatımızı daha da inkişaf etdirməyin zəruriliyini bir daha
sübuta yetirmişdir. qtisadiyyatı inkişaf etdirmək və dünya iqtisadiyyatı ilə ayaqlaşmaq
üçün müasir iqtisadi metodların tətbiqi qaçınılmazdır. Çünki rəqabətin sürətlə artdığı və
nisbətən qəddarlaşdığı bir dövrdə dünya iqtisadiyyatında özünə yer qazanmaq çətin bir
məsələdir. Dünya iqtisadiyyatında artıq öz təsdiqini tapmış və zaman keçdikcə sürətlə
inkişaf edən Sinergetik iqtisadiyyat ölkəmizdə, şirkətlər tərəfindən geniş şəkildə tətbiq
66
olunmasa da bununla bağlı müəyyən tədbirlər görülür. Sinergetik qtisadiyyat ümumi
mənada 2 və daha artıq müəssə və ya şirkətlər zəncirindən ibarət olduğu üçün bu işin
idarəsi tək bir şirkət olaraq fəaliyyət göstərməkdən daha çətindir. Digər fəsillərdə qeyd
edildiyi kimi Sinergetik iqtisadiyyatda bu metodu istifadı edən Ölkə müəssələrinin
sinergetik baxımdan bütün xüsüsiyyətləri daşıması ilə bərabər şirkət daxili
sinergetikanın mövcudluğu vacib faktlardan biridir. Müasir dövrdə sürətlə inkişaf edən
kompyuter texnologiyası və proqram təminatları yeni yaranmış iqtisadi metodları xüsusi
ilə də sinergetik iqtisadiyyatı bir mənalı şəkildə dəstəkləyir. Sinergetik iqtisadiyyatın
yaratdığı şirkətlərin birdən artıq olması ilə yaratdığı çətinliyi müasir proqram təminatları
vasitəsi ilə aradan qaldırmaq olar. Bu proqram təminatına misal olaraq Müəssisə
resurslarının planlaşdırılması (Enterprise resource planning. ERP) sistemi əsasında
qurulmuş proqram təminatlarını misal göstərmək olar. Hazırda Ölkəmizdə bu tip
sistemlər əsasən banklarda və bəzi şirkətlərdə istifadə olunur. Bu sistemlər arasında ən
məşhuru SAP sistemidir. Demək olar ki, SAP bu ERP sistemləri içində ən güclüsüdür.
SAP sisteminə malik bank və şitkətlərə misal olaraq DəmirBank bankını,Azersun
Holding MMC və s misal göstərmək olar. Digər inkişaf etmiş ölkılırdı bu sitemlərdən
geniş istifadə olunsada ölkəmizdə o qədər də geniş yayılmamışdır. Bunun səbəbi böyük
maliyyə vəsatinin və bu sitemdə işləməyi bacaran kadrların tələb olunmasıdır. Bu
sistemə hazırlıqlar hal hazırda ölkəmizdə mövcud deyil və işçinin bu sistemdə işlənməyi
öyrənməsi üçün xaricdə kurs keçməsinə ehtiyac duyulur.
MRP sistemləri sinergetik iqitisadiyyat aparan şirkətlərin işini xeyli
asanlaşdırır.Çünki burada sinergetikanın əsas tiplərindən biri olan mərkəzdən rəhbərlik
anlayışını özündə əks etdirən mərkəzdən idarəçilik üçün istifadəçiyə geniş imkanlar
verilmişdir.
Son illərdə ölkəmizdə olan T şirkətləri MRP sistemləri şəklində qurulan proqram
təminatları hazırlamağa başlamışlar.
67
3.2 Sinergetik iqtisadiyyatın inkişafı perspektivləri və ölkəmizdə artırılması
istiqamə tində olan iş lə r.
Azərbaycanda sinergetik iqtisadiyyat digər dövrlərə nisbətən sürətlə inkişaf edir.
Məlumdur ki, sinergetik iqtisadiyyatın mövcudluğu üçün iki və daha çox
ş
irkət,müəssələrdə isə iki və daha çox bölmə, şöbə və yaxud da insan resurlarına ehtiyac
duyulur. Ölkəmizdə hal-hazırda digər ölkələrin şirkətləri ilə həmçinin yerli şirkətlər
arasında, habele müəssə daxilində də sinergetik iqtisadiyyat mövcuddur.
Ölkəmizin digər ölkələrə neft, qaz ixrac etməsi ilə əlaqədar bir çox xarici şirkətlər
ölkəmizdə yeni şirkətlər açır və yerli şirkətlərlə sinergetik iqtisadiyyat aparırlar.Digər
sahələrdə də bu iqtisadi metoddan istifadə edən şirkətlər kifayət qədərdir.
Sinergetik iqtisadiyyatın tətbiqi daha çox müsbət irəliləyişlər gətirdiyi üçün bu
iqtisadiyyat növü getdikcə daha çox istifadə olunur. Bununla yanaşı bu istiqamətdə
müasir texnologiyalar, proqram təminatları daha çox inkişaf etdiyi üçün Sinergetik
iqtisadiyyat uğur qazanmaq üçün ən perspektivli vasitədir.
Son vaxtlar ölkəmizdə neftlə əlaqəli baş verən problemlər Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti lham Əliyevin digər iqtisadiyyat sahələrinin, qeyri-neft
sektorunun inkişafı ilə bağlı maliyyə vəsaitinin ayrılması və digər addımların atılması
istiqamətində işləri daha sürətləndirmişdir. Bunun nəticəsidir ki, bu gün ölkə
iqtisadiyyatı dünyada çox-şaxəli iqtisadiyyat kimi tanınır. Ölkədə olan statistikalar
göstərir ki, qeyri-neft sektoru, iqtisadiyyatın digər sahələri keçən illərə nisbətən surətlə
inkişaf edir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti lham Əliyev 2015-cil il yanvarın 27-də
Heydər Əliyev mərkəzində “Azərbaycan Respublikası Regionlarının 2014-2018-ci
illərdə sosial iqtisadi inkişafı Dövlət proqramı” nın icrasının birinci ilinin yekunlarına
həsr olunan konfransda yekun çıxışında bildirmişdir:
68
“Bu il görüləcək işlərlə bağlı müvafiq göstərişlər verilmişdir. Dövlət nvestisiya
Proqramı qəbul edilmişdir. Kifayət qədər geniş həcmli proqramdır. Əminəm ki, proqram
icra ediləcək və beləliklə, 2015-ci il də Azərbaycanda uğurlu il kimi tarixdə qalacaq.
Bütün planlarımızı həyata keçirmək üçün ilk növbədə, ölkədə makroiqtisadi vəziyyət
sabit olmalıdır. Bu istiqamətdə böyük işlər aparılmışdır. Uzun illər makroiqtisadi
vəziyyət diqqət mərkəzindədir. Bizim göstəricilərimiz də çox müsbətdir. Keçən il
inflyasiya cəmi 1,4 faiz olmuş, iqtisadiyyat təxminən 3 faiz, qeyri-neft sektorumuz isə 7
faiz artmışdır”
Digər fəsillərdə qeyd edildiyi kimi, makroiqtisadi vəziyyətin sabitliyi sinergetik
iqtisadiyyatın inkişafına təsir edən amillərdən biridir. Bu mövzuda görüləcək işlər
ölkəmizdə də sinergetik iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradacaq və bu baxımdan digər
ölkələrin real rəqibinə çevriləcəkdir.
69
NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR
qtisadi sinergetikanın müxtəlif təsirləri, cəmiyyətin və iqtisadiyyatın, eləcə də
institusional qarşılıqlı fəaliyyətin və elmi-texniki tərəqqinin beynəlmiləlləşdirilməsi
prosesləri əsasında məlumat yaradan proseslərin yeni meyilləri və müxtəlif aspektləri
dissertasiyada təsvir edilir. Əsas ideya ondan ibarətdir ki, cəmiyyəti və biliklər
iqtisadiyyatı əsasında bilik quruculuq və inkişaf prosesləri sinerji təsiri yönümlü
proseslərin kateqoriyasına aid etmək olar, ona görə də ümumiyyətlə sinerji təsiri
yönümlü proseslərin bütün ümumi halların və xüsusiyyətləri, tamamilə yaradılması və
inkişafı əsasında bilik cəmiyyəti və biliklər iqtisadiyyatı üçün səciyyəvidir. nstitusional
qarşılıqlı fəaliyyət və elmi-texniki tərəqqinin beynəlmiləlləşdirilməsi proseslərini tipik
sinerji təsiri yönümlü proseslərlə xarakterizə etmək olar. nstitusional qarşılıqlı fəaliyyət
və elmi-texniki tərəqqinin beynəlmiləlləşdirilməsi prosesləri ümumi kontekstdə təhlil
edilir.
Sinergetik iqtisadiyyatının yaradılması prosesləri əsasında cəmiyyətdə çox
müxtəlif nəzəriyyələr və nəzəri modelləri mövcuddur. Perspektiv model olaraq biliklər
iqtisadiyyatının yaradılması prosesləri əsasında bilik yönümlü sinerji təsir modelini
müəyyənləşdirmək olar. Sinergetik təsir yönümlü modelin əsas ideyası ondan ibarətdir
ki, cəmiyyət və elmi iqtisadiyyat əsasında biliklərin yaradılması və inkişafı üçün əsas
şə
rt siyasi, sosial və iqtisadi həyatın bütün sahələrində müxtəlif sinergetik effektlərin
fəal formalaşması, mədəniyyət və digər bütün sahələrdə elmi və texnoloji tərəqqinin
mövcud olmasıdır.
qtisadi sinergetikanın inkişaf amilləri olaraq ölkəyə qoyulan bir başa xarici
investisiyalar, kompyuter elmlərinin və buna uyğun olaraq tətbiqi proqramların inkişafı,
inkişaf etmiş ölkələrin diqqətini cəlb etmək üçün onların iqtisadi standartlarına cavab
verə bilmək bacarığı və bunla bağlı olaraq bu ölkələrdə təcrübədən keçirilmiş yenilikləri
tətbiq etmək cəsarətini qeyd etmək olar.
70
Aparılan tədqiqat nəticəsində aşağıdakı təkliflərin irəli sürülməsini məqsədə
uyğun hesab edirik:
-
Sinergetik idarəetmə prosesini həyata keçirilməsi üçün ölkə daxilindəki
müəssələrin fəaliyyəti elektronlaşdırılsın.
-
Proseslərə uyğun olaraq məlumatlar vaxtında və dəqiq şəkildə informasiya
sisteminə daxil edilsin.
Bu tədqiqatda sinergetik iqtisadiyyatın iqtisadi proseslərdə görünən müsbət təsirini
sübut etməklə elm və texnologiyanın və elecə də tətbiqi proqramların inkişafı
nəticəsində daha təsirli bir iqtisadi fəaliyyət əldə etməyin mümükünlüyü sübuta yetirilir.
71
ƏDƏB YYAT S YAHISI
1)
Dicken, P. (1998). Global Shift: Transforming the World Economy. London, Sage
Publications; A. Paul Chapman Publishing, 512
2)
Goeransson, B., & Soederberg, J. (2005). Long waves and information
technologies - On the transition towards the information society. Technovation
25(3), 203-211.
3)
Grace, A., & Butler, T. (2005). Beyond knowledge management: Introducing
leaming management systems. Journal of Cases on Informafion Technology, 7(1),
53-70.
4)
Steinmueller, W. E. (2002). Knowledge-based economies and information and
communication technologies. International Social Science Journal, 54( 171 ), 141
-154. doi: 10.1111 /1468-2451.00365
5)
Antle, R., P. Bogetoft, and A. Stark. 1999. Selection from many investments with
managerial private information. Contemporary Accounting Research 16 (3): 397-
418.
6)
Antle, R., and G. Eppen. 1985. Capital rationing and organizational slack ie
capital badgetmg. Management Science 31 (February): 163-74.
7)
Antle, R., and J. Fellingbam. 1995. Information rents and preferences among
information systems in a model of resource allocation. Journal of Accounting
Research 33 (Supplement): 41-58.
8)
Antle, R., and J. Fellingham. 1997. Models of capital investments with private
infonnation and incentives: A selective review. Journal of Business, Finance and
Accounting 24 (September): 887-908.
9)
Amott, R., and J. Stiglitz. 1988. Randomization with asymmetric information.
Management Science 19 (Autumn): 344-62.
10)
Farlee, M., J. Fellingham, and R. Young. 1996. Properties of economic
income in a private information setting. Contemporary Accounting Research 13
(2): 401-22.
72
11)
Feilingham, J., Y. Kwon, and P. Newman. 1984. Ex ante randomization in
agency models. Rand Journal of Economics 15 (Summer): 290-301.
12)
Fellingham, J., and R. Young. 1990. The value of self-reported costs in
repeated investment decisions. Accounting Review 65 (October): 837-56.
13)
Forbes. 1996. Synergy. June 17, 1996. Laffont, J., and J. Tiroie. 1994. A
theory of incentives in procurement and regulation. Cambridge, MA: MIT Press.
14)
Milgrom, P., and J. Roberts. 1992. Economics, organization and
management. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
15)
Myerson, R. 1979. Incentive compatibility and the bargaining problem.
Econometrica 47 (January): 61-74.
16)
Trigeorgis, L. 1999. Real options: Managerial flexibility and strategy in
resource allocation. Cambridge, MA: MIT Press.
17)
Williamson, O. E. (1970). Corporate Control and Business Behavior.
Englewood Cliffs: Prentice Hall. Williamson, O. E. (1981). The economics of
organizations: The transaction cost approach. American Journal of Sociology, 87:
548–577.
18)
Williamson, O. E. (1985). The economic institutions of capitalism. New
York: Free Press
19)
Williamson, O. E. 1991. Comparative economic organization: The analysis
of discrete structural alternatives. Administrative Science Quarterly, 36: 269–296.
20)
AKBAŞ S. (2000). “Fark Atmanın Yolu Ekip Anlayışından Geçiyor”,
Macro,No.65:83.
21)
AKTAN,
C.C.
(2005).
“Ekip
Çalışması
ve
Sinerji”,http://www.canaktan.org/yonetim/sinerjik-yonetim/ekip-calismasi.htm
22)
BALTAŞ, A. (2003). Değer Katan Ekip Çalışması. stanbul: Remzi
Kitapevi.
73
23)
BLANCHARD, K. Carev, D. (1996). Yüksek Performanslı Takım Kurma.
(Çev:Mehmet Özcan) stanbul: Yönetim Merkezi Geliştirme Yayınları.
24)
BRADLEY, J. H., Frederic J. H. (1997). “The Effect Of Personelity Type
On Team Performance”, Journal of Management Development, Vol:16,
No.5:353-357.
25)
CLELAND, D. (1993). Strategic Management of Teams, John Wiley&Sons
Inc., New York.
26)
ÇET N, C. ve diğerleri. (2001). Toplam Kalite Yönetimi ve Kalite Güvence
Sistem., stanbul: Beta.
27)
DONNOLLEN, A. (1998). Takım Dili. (Çev: Osman Akınhay) stanbul:
Sistem Yayıncılık.
28)
DURHAM, C. C. Knight D. (1997). “Effects of Leader Role, Team-Set
Goal Difficulty, Efficacy and Tactics on Team Effectiveness”, Organizational
Behavior and Human Decision Processes, Vol.72, No.2, November: 224.
29)
EDMONSON, A. (2003). “Framing for Learning: Lessons in Successful
Technology Implementation”, California Management Review, 45(2): 34-54.
30)
EREN, E. (1996). Yönetim ve Organizasyon. stanbul: Beta.
31)
EREN, E. (2000). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. stanbul: Beta.
32)
http://ecsocman.hse.ru/
33)
http://smartpage.narod.ru/Russian/P2-NPEN.htm/
34)
http://spkurdyumov.ru/what/sinergetika-istoriya-principy-sovremennost/
35)
https://books.google.com.tr/books?id=hQrHtHHZrvcC&pg=PA335&lpg=P
A335&dq=sinerjik+iktisatta\
36)
http://notoku.com/isletmelerin-rakiplerine-kiyasla-sinerjik-ustunluklerini-
degerleme/
37)
https://en.wikipedia.org/wiki/Economic_Synergy
74
РЕЗЮМЕ
Синергетический
эффект от этого исследования окажутся положительными,
экономика
видна в экономических процессах, а также применение науки и
техники
и разработке программ, чтобы получить экономическую активность
Руководство
доказано более эффективным.
В
этой адаптации и способности двигаться элементы синергетический лицо,
или
любом филиале успеха или неудачи будет isqolunda шоу. Другими словами,
синергетического
действия, что позволяет оценить стратегические сильных и
слабых
сторон в форме поведения компании. В этом контексте, синергетического
действия
, динамический подход компании является способ определить
преимущества
и недостатки. В то же время, успех или неуспех предприятия
синергических
действий могут быть упомянуты в качестве размера.
75
ABSTRACT
The competitive advantage of enterprises for the production and sale of goods or
services, not only to the domestic market in the world to determine how to make
globalization. A number of competitive enterprises or above is required to implement
the strategy has come to be in the position of opponents maintain its position in the
international arena. So many countries are important for the development of the
economy, according to a synergistic.
Synergistic actions and elements of successful or unsuccessful shows that in this
adaptation, the company which işqolunda or branches. Another deyimlə synergistic
strengths and weaknesses of the enterprise evaluation of providing opportunities act, a
strategic behavior is cut. In this context, the company advantages and weakness in the
synergistic actions define a dynamic approach is. At the same time, the success or failure
of a synergistic actions may be about the size of the company.
Dostları ilə paylaş: |