Microsoft Word A. Shalala Dissertasiya docx

45 

 

Müasir  şəraitdə  iqtisadiyyatın  effektiv  yüksəlməsində  sinergetikanın  rolu  açıq 

aydın görünür.  qisadi sinergetik effektlər ümumi və sistemləşmiş baxımdan göstərilən 

istiqamətlərə bölünmüşlər: inteqrasiyanın inkişafı, müəssisələrin inkişaf strategiyalarının 

işlənməsi  və  idarəetmənin  realizə  olunması,  sistemin  özünü  təşkil  etməsi  və  regional 

klasterlərin təşkili üçün şəraitin yaradılması. 

Müasir iqtisadi sistem özünün çətinliyi, qeyri-müəyyənliyi, açıq və dinamik olması 

ilə xarakterizə olunur. Bu isə resurlardan istifadə olunmaqla maksimum səviyyəyə çatan 

ideal  müvazinətindən  xeyli  fərqlənir.  qitsadi  inkişafın  bu  cür  qeyri  sabit  olması 

iqtisadiyyatda sinergetik effektlərin geniş spektirinin əmələ gəlməsinə zəmin yaradır ki, 

bu iqtisadiyyatı yüksək dərəcədə idarə olunmasını tələb edir. Ona görə də iqitisadiyyatın 

effektli  inkişafı  üçün  sinergetik  proseslərin  istifadə  olunması  zərurəti  yaranır. 

“Sinergetika”  sözü  yunan  mənşəli  olub  birlikdəlik  mənasını  verir.  Sinergetika  özünü 

təşkil  komponentlərin  qarşılıqlı  əlaqədə  olduğu  sistemdir  və  həmçinin  dünyanın  qəbul 

etdiyi elmi konsepsiya və sistemdir. 

Sinergetik  iqtisadiyyat-  iqitsadi  şəraitdə  olan  ölkə,  müəssisə,  və  ya  işçilərin 

ə

laqələrinin,  işlərinin  birləşməsi,inteqrasiyası,  ayrı  bölmələrin  tək  bir  sistemdə 

birləşməsi  ilə  yeni  keyfiyyət  sistemlərinin  alınması  nəticəsində  fəaliyyətin 

effektiviliyinin  artmasıdır.  Müasir  fikirdə  iqtisadiyyatda  sinergetika  dedikdə 

kooperasiya, koordinasiya, razılaşdırılmış fəaliyyət kimi başa düşülür.  

Sinergetika  sinergiyanı  öyrənən  bir  elm  kimi  qəbul  olunmuş  və  yeni  perspektivi 

olan    bir  yön  kimi  öyrənilmişdir.  Sinergetika  nəzəriyyəsinin  banisi  German  Hakendir 

(1969). Sinergetika bir elm kimi çətin, qeyri-stabil sistemlərdə strukturların əmələ gəlmə 

və  dağılma  qanunauyğunluqlarını  öyrənir.  Sinergetikanın  tədqiq  etmə  predmeti  olaraq 

bərpa  olunmaz  proseslərin  dinamikası,  özünü  təşkil  etmə  nəzəriyyəsi  və  çətin  açıq 

sistemlərin  özünü  inkişafı  götürülür.  Sinergetikın  əsası  ondan  ibarətdir  ki, 

mikrosəviyyəli dəyişikliklər makrosəviyyədə olan sistemlərin dəyişməsinə təsir göstərir.  

---

46 

 

XX əsrin sonlarında belə bir fikir yarandı ki, iqtisadi sistemlərdə onu inkişaf etdirən 

qeyri  sabit  qüvvələr  var.  Bu  fikirlər  iqisadiyyatda  və  digər  elmlərdə  yeni  istiqamətdə 

inkişafa yol açdı.Bu istiqamət isə iqitsadi sinergetikadır. 

qtisadi  sinergetika  sinergetik  yanaşma  prinsiplərinə  əsaslanır.  Sinergetik 

iqtisadiyyat makro iqtisadiyyat nəzəriyyəsini təşkil edir və o da öz növbəsində mikro və 

makro olaraq öz aralarında sıx əlaqə ilə bağlıdır. 

qtisadiyyat  Elmi  müxtəlif  suallara  qarşı  cavabları  Mikro  və  Makro  qtisadiyyat 

( qtisadiyyat) başlıqları altında arayır.  qtisadiyyatın mikro sahələri olaraq istehlakçıların 

və  firmaların  iqtisadi  davranışlarını,  ehtiyac,  fayda,  dəyər  və  qiymət  anlayışlarının 

təriflərini  həyata  keçirən  Mikro  qtisadiyyat,  bazar  növlərini,  bazarların  fəaliyyət 

mexanizmini və fərqli bazar şərtlərində firma tarazlığının necə yarandığını da araşdırır. 

Makro  qtisadiyyat sahəsi isə, ölkə iqtisadiyyatı və dünya iqtisadiyyatını maraqlandıran 

məsələ  başlıqlarını  araşdıran  bir  baş  aşağı  budaqdır.  Məşğulluq,  böyümə,  inflyasiya, 

dövlət  balansı,  xarici  ticarət,  ödəmələr  tarazlığı  kimi  mövzu  başlıqları  makro 

iqtisadiyyatın araşdırma sahəsinə girər. 

qtisadiyyat Elmi 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 2.1. 

qtisadiyyat Elmi 

Makroiqtisadiyyat 

 

1)

  qtisadi Böyümə və  nkişaf 

2)

  qtisadiyyat Siyasətləri 

3)

  Pul Nəzəriyyəsi 

4)

  Beynəlxalq  qtisadi Münasibətlər 

Mikroiqtisadiyyat 

 

1)   stehlakçılar: Hüquqi və fiziki Şəxslər 

2)  Tədarükçülər:  stehsalçı və  dxalçı Firmayla 

3)  Bazar:  stehsalçı və  stehlakçıların Bir Araya 

Gəldiyi Mühit 

---

47 

 

Mikro  iqtisadiyyatın  alt  sahəsinin  məqsədi,  istehlakçılar  ilə  istehsalçı  və  idxalçı 

firmaların, yəni tədarükçülərin doğru iqtisadi davranışlarını anlamağa çalışmaqdır. Yəni, 

istehlakçıların iqtisadi davranışlarını və ya qərarlarına təsir edən parametrlər nələrdir? O 

cümlədən, tədarükçülərin iqtisadi qərarlarını nəyə görə müəyyənləşdirdikləri, istehsalla 

və idxalla bağlı qərarlarını necə aldıqları, firmaların neçə ədəd malı istehsal etməsi lazım 

olduğu, nə qədərini bazara çıxarmaları lazım gəldiyi də əhəmiyyətlidir. Bundan başqa, 

həm  istehlakçıların,  həm  də  tədarükçülərin  malın  bazar  qiymətinin  müəyyən 

olunmasındakı rolları də araşdırılan digər bir mövzudur. 

Mikro iqtisadiyyatda  araşdırmada  kənarda  qoyulan ünsürlər,  makro  iqtisadiyyatda 

dəyişkən mövqeyindədir. Digər tərəfdən, mikro iqtisadiyyatın araşdırdığı dəyişənlər də 

makro  iqtisadiyyatda dəyişən xarakteri daşıyır.  Məsələn,  mikro  iqtisadiyyatda;  Ümumi 

istehsal,  ümumi  qiymət  səviyyəsi,  məşğulluq  məlumat  qəbul  edilərək  təhlil  edilərkən, 

eyni  ünsürlər  makro iqtisadiyyatın,  araşdırdığı,  müəyyən dəyişənlərdir. Digər  tərəfdən, 

mikro  iqtisadiyyatın  araşdırdığı  dəyişənlər;  Məhsul  qiymətləri,  müəssisələrin  istehsal 

səviyyələri, istehlakçı seçimləri makro iqtisadiyyatda göstərici vəziyyətindədir. 

 Bu  bəyanatlardan  da  anlaşıldığı  kimi  bu  iki  elm  sahəsi  bir-birindən  tamamilə 

müstəqil olmayıb bir-biri ilə əlaqəlidirlər. Biri (makro) digərinin (mikro) cəmidir. Belə 

bir  bölgüyə  aparılmasının  iki  səbəbi  var.  Hər  şeydən  əvvəl  bu  ayrı-seçkilik  sayəsində 

iqtisadi həyatdakı dəyişmələri daha rahat bir şəkildə şərh etmək mümkün olur.  

stehlakçıların  və  firmaların  fərqli  bazar  şərtlərində  necə  fərqli  davranışlar 

göstərdiyi, istehlakçıların və tədarükçülərin fərqli davranışlarının malın bazar qiymətini 

necə  dəyişdirdiyi  mikro  iqtisadiyyatın  sahəsinə  daxildir.  Bu  yönünə  nəzər  saldıqda, 

mikro  iqtisadiyyatın  əhəmiyyəti,  malın  bazar  qiymətinin  necə  təyin  olunduğunu 

araşdıran bir  alt budaq olmasıdır.  Sözün mahiyyəti, bazar  dəyişikliyindən,  malın bazar 

qiyməti də dəyişir. Makro iqtisadiyyat sahəsi isə, iqtisadiyyatın makro sahələrilə məşğul 

olur.  1929  qtisadi  Böhranına  qədər  iqtisadiyyat  elmində  elm  adamları,  mikro 

---