Microsoft Word A. Shalala Dissertasiya docx
FƏSIL 2. S NERGET K QT SAD YYATIN NK
Yüklə 494,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
39
AM LLƏR 2.1 Sinergetik iqtisadiyyatın inkişafına təsir edən amillər.
effektlərin sistemləşdirilməsi. qtisadiyyat elmi, 16-cu əsrdən etibarən Merkantilizm, Fizyokrat fəlsəfəsinin təsiri və 18-ci əsrə damğasını vuran Klassik Məktəbin xidmətlərinə baxmayaraq, əsas olaraq Neo-Klassik Cərəyan və ya Məktəb ilə bugünkü elmi çərçivəsini qazanmışdır. Merkantilizm, eqoist bir fəlsəfə məktəbi olduğu halda, Fizyokrat Məktəbi və Klassik Məktəbin daha liberal görüşləri müdafiə etdikləri ifadə edilə bilər. Belə ki, haqqında danışılan məktəblərin və ya cərəyanların yaratdığı fəlsəfi alt quruluşu, Neoklassik Məktəb riyaziyyat elmi ilə qovuşdurmuş və mülahizələr cəbri və geometrik bir xüsusiyyət qazanmışdır. Bugünkü müasir iqtisadiyyatın əsaslarının 16-ci əsrdən etibarən ifadə etsək də, bəşəriyyətin sivilizasiya həyatı içərisində iqtisadi məsələlərlə məlumatlılığı XVII-XV əsrlərə aiddir. nsan, təsərrüfata əsaslanan oturaq cəmiyyət rejiminə keçdiyindən etibarən, primitiv qövm həyatı içərisində belə, əsas ehtiyaclarını ödəməyə yönəlik olaraq müxtəlif malları təmin etmə mübarizəsinə girişmiş və bir mübadilə sistemi yaratmışdır. Primitiv qövm həyatı içərisində ehtiyacların ödənilməsinə yönəlik olaraq, mübadilə iqtisadiyyatı dediyimiz malın malla mübadilə edildiyi bir mübadilə şəklinə bağlı olaraq, insan ehtiyacı olan müxtəlif malları təmin etməyə çalışmışdır. XVII-XV əsrlərə aid illərə gəldikdə isə, sivilizasiya həyatındakı və insanın zəkasında inkişafa bağlı olaraq, bəzi anlayışların sorğu-sual olunduğunu və mübadilə iqtisadiyyatı deyilən mübadiləyə əsaslanan mübadilə sisteminin yetərli gəlmədiyi görülür. Bu səbəblə, insan oğlunun iqtisadiyyat ilə əlaqəli olaraq XVII-XV əsrlərə aid illərdə ilk tanış olduğu anlayışlar, ehtiyac, fayda, dəyər və qiymət məfhumları olaraq tərif edilə bilər. Yəni, insan artıq qiymətə əsaslanan mübadilə sistemini yaratmağın
40
ə rəfəsindədir. O halda, insanın beş min ilə yaxın bir müddətdir qiymətə əsaslanan mübadilə sistemi istifadə etdiyi ifadə edilə bilər. Bu səbəblə, qiymətə əsaslanan mübadilə sisteminin əsas yığmasının, dövriyyəsinin ehtiyac, ehtiyacı ödəyən mal və ya xidmət, ehtiyacın qarşılanması ölçüsündə əldə edilən fayda, faydaya əsaslanan mal və xidmət dəyəri və dəyərə bağlı bir tərif olduğu vurğulanır. Bu səbəbdən də, dünya iqtisadiyyatının inkişafına işıq tutan kilometr daşlarını xırdalamaq və sonra həmin anlayışların mənasını bir-bir müzakirə etmək yerində olacaq. Dünyasın tarixi inkişaf etməsi baxımından, “Qlobal Rəqabət” olaraq ifadə edilən anlayışın inkişaf prosesinə nəzər saldıqda, 15-ci əsrin ikinci yarısından, 16-ci əsrin ilk yarısına qədər uzanan bir dövrü başlanğıc nöqtəsi kimi müzakirə etmək yanlış olmayacaq. Avropa Dövlətləri arasında liderlik mübarizəsi və bu mübarizənin təkan verdiyi ticarət müharibələri, eyni malı daha ucuz istehsal edən təsərrüfatın rəqabətdə önə çıxmasına əsaslanır. Bu rəqabət, xammal və əmək xərclərini azaltmaq üçün, müstəmləkəçiliyi və köləliyi qurum formasına gətirən bir prosesi də bərabərində gətirmişdir. Bu dövrə damğasını vuran Merkantilizm fəlsəfəsi, hər bir dövlətə, əldə etdiyi kommersiya üstünlükləri və həyata keçirdiyi ixrac nəticəsində əldə etdiyi qızıllarla zənginləşən xəzinəsini qorumaq naminə daha güclü bir ordu və donanma da təklif edir. Sözü gedən rəqabət prosesində, bir dövlətin regional lider olmasında əsas qayda, “ qtisadi Güc”, “Hərbi Güc” və “Siyasi Güc” eyni zamanlı və yax;n dərəcədə bir araya gətirir. Bu üç əsas güc faktorunu bir araya gətirməyə çalışan Britaniya, Fransa, spaniya və Portuqaliya arasında ciddi bir rəqabət mübarizəsi müşahidə edildi. Osmanlı mperiyası, bu rəqabət prosesində, dənizə sahili olmayan dövlət olma çatışmazlığı ilə, yarışdan çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Zaman içərisində, imperiyalarının coğrafi bölgünü diversifikasiyaya spaniya və Portuqaliya da bu mübarizədən çəkilmək məcburiyyətində qaldılar və 19-ci Əsrin əvvəlindən etibarən “Regional Rəqabət” mübarizəsi, “Qlobal Rəqabət” mübarizəsinə çevrilərkən, masanın ətrafında qalan ölkələr Britaniya, Fransa, Almaniya, ABŞ və Yaponiya idi.
41
Tam bir əsr sonra, ABŞ-ın masanın başına keçəcəyi və digər ölkələrin onun himayəsində “kapitalizmin bölgü”sündə masanın ətrafında yer alacağı təxmin edilirdi. Bu nöqtədə, “Qlobal Rəqabət”in ilk önəmli aktyoru olan Britaniya mperiyası, “Üzərində Günəş Batmayan mperatorluq” adını ancaq 80 il saxlamışdır. kinci Dünya Müharibəsinin Avropa ayağı tamamlanarkən, Britaniya Kapitalist Sistemin liderliyini ABŞ-a vermi.di. Nəticə olaraq, 16-ci Əsrdən 20-ci Əsrin sonuna qədər xammal miqyasında müşahidə olunan rəqabət, 21-ci Əsrdə əmək və texniki bacarıq rəqabətinə çevrilir. Günümüzdə isə bu anlayışlar çoxdan yerini innovasiya və sahibkarlığa buraxmış vəziyyətdədir. Yəni, yüksək səviyyəli və ucuz əməyini təmin edə bilən və texnologiya istehsal edən iqtisadiyyatlar, qlobal rəqabətdə həlledici ölkə olma xüsusiyyətini qovuşa bilmək üçün yenilik istiqamətli və ünsiyyətcil olmaq məcburiyyətindədir. qtisadi sistem: Cəmiyyəti təşkil edən fərdlərin qabiliyyətləri və aldıqları təhsil ölçüsündə mal və xidmət istehsalında vəzifə qazanması nəticəsində yaranan sosial təşkilatçılığa qtisadi Sistem deyilir. Bu günə qədər tətbiq olunan və ya tətbiqi davam edən 2 iqtisadi sistem, Kapitalist və Kollektivist qtisadi Sistemlərdir. lkində maşın və avadanlığın mülkiyyəti kapital sinfində, ikincisində mülkiyyət işçi dairəsindədir. qtisadi sistem, milli iqtisadiyyatda ehtiyaclar ilə istehsal arasında tarazlığı ən fəal şəkildə təmin etdiyi müdafiə edilən bir mexanizmin toplusudur. qtisadi sistemləri qapalı iqtisadi sistemləri və mübadilə iqtisadiyyatı sistemləri kimi də iki qrupda toplamaq mümkündür. Qapalı iqtisadiyyat sistemində istehsalçılar yalnız öz ehtiyacları üçün istehsalda olurlar. Ehtiyaclar sadə olduğundan istehsal texnikası də primitivdir. Mübadilə iqtisadiyyatı sistemlərində isə hər fərd öz ehtiyacından çoxunu hasil edib ki, bu əlavə, digər ehtiyaclarını ödəmək üçün ehtiyac duyduğu, amma istehsal etmədiyi mallarla mübadilə edir.
qtisadiyyat bir elm sahəsi kimi, resursların məhdud, buna qarşılıq insanın tələbatlarının sonsuz olması səbəbindən, müxtəlif suallara cavab axtaran bir elm sahəsi Yüklə 494,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|