51
2)
Sinergetik ticarət
3)
Sinergetik əməliyyat
4)
nvestisiya sinergetikası
5)
Maliyyə sinergetikası
6)
Sinergetik idarəetmə və s.
Ə
lverişli mühitin yaradılması zamanı sinergetik effekt məənfətə artım gətirərək,
ə
məliyyat xərclərini və investisiya ehtiyaclarını azaltmışdır. Biz sinergetik iqtisadiyyatın
inkişafında sinergetik iqtisadi təsiri üç konteksdə, tərtib edir və sistemləşdiririk.
Araşdırmalar göstərir ki, müasir şəraitdə iqtisadi fəaliyyətin effektivliyinin
artmasında sinergetikanın rolu artmışdır.
Maliyyə və strateji menecment ədəbiyyatı iddia edir ki, sinergetik iqtisadiyyatda
muti-biznes firmalarının işi bütün maliyyə resurslarını səmərəli istifadə edərək
korporativ dəyər yarada bilər. Maliyyə resurslarına firmanın risk gücü və
maliyyələşdirmənin bütün vasitələri daxildir. Biz iqtisadi sinergetikanı aşağıdakı kimi
müyyən edirik:
Multi-biznes firmalarının biznesləri arasında maliyyə resurslarının istifadəsində maliyyə
ə
laqələrinin icra üstünlükləri mövcuddur.
Ə
dəbiyyat onu göstərir ki, prinsip etibarı ilə dörd yolla multi-biznes firmalarının
maliyyəsinin uğurlu fəaliyyətdən bəhrələnmək olar.
1)
Korporativ riskin azaldılması,
2)
Daxili kapital bazarının yaradılması,
3)
Vergi üstünlükləri
4)
Miqyaslı maliyyə iqtisadiyyatı
52
Müasir iqtisadiyyatda sinergetik təsir
Şə
kil 2.2
53
Korporativ risklərin azaldılmasında firmanın ümumi risk potensialının
artırılmasında şərikli sığorta effektləri və firma investisiyaları üçün maraqlı tərəflərin
artırılmasında hazır olduğu müavinətləri almaq nəzərdə tutulur.
Daxili kapital bazarının
yaradılması güzəştli maliyyələşdirilmə ilə xərclərin azaldılması və maliyyə çevikliyi və
daha keyfiyyətli kapital ayırmaları alınıb.
Vergi üstünlükləri digər müəssisələrin mənfəətini kompensasiya edib, bəzi
müəssisələrin zərərlərini istifadə etməklə korporativ vergi öhdəliklərinin azalması ilə
bağlıdır.
Multi-biznes firmaları kombinə edilmiş firmanın bəyannamələrində ümumi
riskinin azaldılması üstünlükləri əldə edə bilər.
Multi biznes firmalarının öz korporativ
riskini azaldaraq necə aşağı riskdən dəyər ala bilərlər? MBF-ı riskini iki cür azalda bilər:
Birincisi, kifayət qədər korrelyasiya pul axınları olan biznesin qurulması portfeli,
ikinci rəhbər aksiyalar vasitəsilə.
Mənfi biznes Portfeli və müsbət korrelyasiya pul vəsaitlərinin hərəkəti:
Müasir portfel nəzəriyyəsi, (Markoviç 1952) pul vəsaitlərinin hərəkəti portfelində
hər bir biznesin aşağı standart kənarlaşma ilə korrelyasiya müəssisələrin portfelinə görə
müəyyən edilir. Brealey və s. 2005. Başqa sözlə, çoxsaylı müəssisələr iştirak riski
müsbət olan korrelyasiya pul vəsaitlərinin hərəkəti ilə eyni vaxtda bu tərəfdən bizneslə
məşğul olanların riskindən aşağıdır.
darəetmə tədbirlər: darəetmə tədbirləri birgə müəssisələrin əsasında risklərin
xarakteristikasına təsir göstərə bilər. Təklif olunur ki, “menecerlər fəal səhmdarlara
(Lubatkin və Chatterjee, 1994) mövcud qaydada deyil, korporativ risklərin aşağı
səviyyəsində müdaxilə edə bilər”.
Arqument ondan ibarətdir ki, MBF-ın menecerləri
ümumi iqtisadi pozuntu olan firmanın bəyannamələrinin həssaslığı ilə operativ qarşılıqlı
fəaliyyəti həyata keçirə bilər. Lubatkin və Chatterjee, 1994. Ehtimal olunur ki, bu
qarşılıqlı fəaliyyət firmanın ümumi riskini azaltmaqla rəqabət üstünlüyünün artıra bilər.
54
2.2. Azərbaycandakı şirkətlərdə sinergetik iqtisadiyyat
Ölkəmizdə kifayət qədər şirkət var və bu şirkətlər yerli və ya xarici bazarda yer
tutmaq və ya qazandıqları yeri saxlamaq üçün müxtəlif iqitsadi strategiyalar aparırlar.
Bunlardan bəziləri bu işdə uğur qazanır digərləri isə yalnış iqtisadi siyasət apardıqları və
yalnış strategiyalar təyin etdikləri üçün onların işləri uğursuzluqla nəticələnir.
Ölkəminizin ən perspektivliyi sahəsi olan neft sektoru ilə bağlı iqtisadi sahələr daha
çox uğur qazanmaqdadır. Yeniliyə uyğunlaşmağa müsbət yanaşma da bu cür şirkətlərin
inkişaf etməsi və qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaları üçün əsas amillərdən biridir.
Bu sektorda olan şirkətlərdən biri də OSC( nternational Oilfield Supply Co.Ltd)dir. Bu
ş
irkəti misal çəkməyimin səbəbi, bu şirkətin Respublikamızın Prezidenti lham Əliyevin
dünyanın “ən iri” layihəsi adlandırdığı “Şahdəniz-2” layihəsinin təchizatçı şirkətlər
arasında olmasıdır.Qeyd edək ki, “Şahdəniz-2” anlaşması həm Birləşmiş Krallıq üçün
səmərəli olmuşdur həm də Azərbaycanda olan 300 şirkətin də bu yeni layihədən gəlir
ə
ldə etməyi nəzərdə tutulmuşdur. BP-nin baş icraçı direktoru Bob Dudley deyib ki,
Ş
ahdəniz Mərhələ 2 layihəsi bütöv bir regionun enerji xəritəsini dəyişə bilər və ilk dəfə
olaraq Azərbaycanın qaz ehtiyatlarına birbaşa çıxış imkanı verəcək. Bu layihə indiyə
qədər Azərbaycana yatırılmış ən böyük xarici investisiya olmaqla Azərbaycan,
Gürcüstan, Türkiyə və Avropada boru kəmərlərinin marşrutu boyunca on minlərlə yeni
iş yerləri açacaq.
IOSC şirkəti Azərbaycanın sinergetik iqtisadiyyat aparan şirkətlərindəndir. Bu
ş
irkət hal hazırda 3 ölkədə fəaliyyət göstərir. Bunlar Birləşmiş Krallıq,Qazaxıstan və
Azərbaycandır. Aydındır ki, şirkətin bu ölkələrdəki nümayəndələri bir-biri ilə sinergetik
ə
laqə də olmalıdır. Şirkət Azərbaycanın iqtisadi bazarında özünü satış sahəsi üzrə
göstərmişdir. Bu şirkət əsasən məsələn BP, AzeriM , Schulumberger kimi neft
sektorunda olan şirkətlərin ehtiyaclarını qarşılayır. Satış məhsullarına əsasən kimyəvi
maddələr, iş alətləri, iş geyimləri, geyimlər üzərində logoların, vizitkaların hazırlanması