Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 və tövsiyyələrin demək olar ki, hamısını respublikanın müxtəlif müəssisələrində tətbiq etmək mümkündür. ş
ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. şin əsas mətni 81 kompüter səhifəsi həcmindədir. şdə mətndaxili 9 cədvəl, 9 şəkil verilmiş və 39 sayda ədəbiyyat siyahısı göstərilmişdir.
8 FƏS L I. STEHSAL XƏRCLƏR N N XARAKTER ST KASI, TƏSN FATI VƏ UÇOTUNUN MÜAS R MODELLƏR 1.1. stehsal xərclərinin xarakteristikası və təsnifatı
stehsal xərclərinin uçotu və məhsulların maya dəyərinin kalkulyasiyası idarəetmə uçotunun ən mühüm mərhələlərindən və bölmələrindən birisidir. Bilavasitə məhsul istehsalı vahidinin maya dəyəri çoxsaylı idarəetmə qərarlarının qəbul olunması üçün əsas sayılır. Bu qərarların başçıları aşağıdakılardır: a) hansı məhsulların buraxılışını davam etdirmək və yaxud dayandırmaq; b) kompleks məlumatları istehsal etmək və yaxud satın almaq; c) məhsulların hansı qiymətlərini müəyyənləşdirmək; d) yeni avadanlıq satın almaq və yaxud satın almamaq; e) istehsalın texnologiyasında və təşkilində dəyişiklik aparmaq və yaxud aparmamaq. Məhsulların qiymətləndirilməsinin planlaşdırılması və ona nəzarət, əməliyyat gari xərcləri, güman olunan mənfəətin kəmiyyətinin müəyyənləşdirilməsi hər hansı bir təşkilat üçün çox mühümdür. Odur ki, nail olunan nəticələri təhlil etməzdən və gələcək dövrlər üçün plan tərtib etməzdən qabaq xərclərin təsnifatını, məhsulların maya dəyərinin formalaşması prosesini dərindən dərk etmək lazımdır. Dissertasiya işinin bu fəslində istehsal xərclərinin əsas terminləri araşdırılmış, müstəqim, daimi və dolayı, əsas və üstəlik xərclər anlayışlarına xüsusi diqqət yetirlmiş, xərclərin özlərin özlərini aparmasına fikir verilmiş, başqa sözlə, işgüzar fəallığın səviyyəsinin dəyişməsi zamanı onların necə dəyişilməsi məsələləri konkretləşdirilmişdir. Mənfəətin və məhsulların həcminin (xərcin və istehsalın həcmi) nisbətinin təhlili menecmenti öyrənən şəxslərin diqqətini cəlb edir. Belə bir qarşılıqlı nisbət planlaşmanın məqsədini başa düşməyə, uzunmüddətli və qısamüddətli idarəetmə qərarlarının qəbul olunmasına əsas sayılır.
9 Adətən məsrəflər dedikdə, istehlak olunan resurslar və yaxud pullar başa düşülür. Xərclərin uçotunu düzxgün təşkil etmək üçün onların elmi cəhətdən əsaslandırılmı təsnifatının böyük əhəmiyyəti var. Qruplaşma əlamətlərindən asılı olaraq, xərclər aşağıdakı qaydada təsnif edilir: 1. qtisadi təyinatına görə xərclər əsas və üstəlik xərclərə bölünür; 2. Maya dəyərinə daxil edilmə üsuluna görə müstəqim və qeyri-müstəqim xərclərə bölünür; 3. stehsalın həcminə münasibətinə görə dəyişən və dinamik xərclərə bölünür. Əsas xərclər o xərclərdir ki, bilavasitə istehsalın texnoloji prosesləri ilə əlaqədardır. Üstəlik xərclər istehsalın təşkili, ona xidmət göstərilməsi və idarə olunması ilə əlaqədar yaranır. Dəyişən xərclərin məbləği istehsalın həcminin dəyişməsinə birbaşa mütənasib surətdə dəyişikliyə uğrayır. Müəssisənin işgüzar fəallığından asılı olaraq hesablanılan belə xərclər məhsul vahidi ilə hesablandıqda, daimi xərclər sayılır. Belə xərclərə misal olaraq göstərə bilərik: xammal və əsas materiallar, əsas istehsal fəhlələrinin əsas əmək haqqı. Məs., zavoda nə qədər çox avadanlıq hazırlanmışdırsa, bir o qədər də çox material və əmək haqqı sərf olunmuşdur. Bununla yanaşı, hər bir avadanlıq, habelə material xərci, habelə tarif stavkaları, vat məsarifi normaları daimi kəmiyyətdir. Daimi xərclər işgüzar fəallığın səviyyəsi dəyişilən zaman dəiyşikliyə uğrayır, başqa sözlə dəyişir. Belə xərclərin məhsul vahidi habelə müəyyənləşdirilməsi istehsalın səviyyəsindəki dəyişikliklərdən asılıdır. Əgər maşınqayırma zavodu özünün məhsullarını satmaq üçün hər bir mağaza icarəyə götürülmüşdürsə, hər aylıq icarə haqqının kəmiyyəti daimidir. Lakin məhsul vahidinə düşən icarə haqqının məbləği isə dəyişkəndir. Bəzi xərcləri nə daimi, nə də dəyişən xərclər kimi təsnifləşdirmək olmaz. Yarımdəyişən xərclərdə həm daimi, həm də dəyişən xərclərin komponenti mövcuddur. Bu xərclərin bir hissəsi istehsalın həcminin dəyişilməsi zamanı dəyşilir, digər hissəsi isə müvafiq dövr ərzində sabit qalır. Məs., telefona görə aylıq 10 haqq abonent ödənişinə görə daimidir. Ancaq onun dəyişən hissəsi şəhərləraraı və beynəlxalq telefon danışıqlarının miqyasından və uzunluğundan asılıdır. Yuxarıda sadalananlardan başqa qərb ölkələrinin mühasibat uçotunda xərclərin aşağıdakı növlərini fərqləndirirlər. Qarışıq xərclər dedikdə, bir hesabda bir növdən çox həm dəyişən, həm də daimi xərclərin uçota alınması zamanı meydana çıxan xərclər başa düşülürö ğelə xərclərə misal olaraq avdanlıqların təmiri və istismarına çəkilən xərcləri göstərmək olar. Alternativ xərclərin kəmiyyəti məhdud resurslar şəraitində bir alternativ variantın seçilməsi ilə digər alternativ variantdan imtina olunması nəticəsində qurban vrilir və yaxud itirilir. Məs., auditor məsləhəti firmada işləyəndə hər saat hesabına 75 dollar əmək haqqı alır. Bununla yanaşı, o, həftədə dörd saat hesabına ictimai təşkilatda əmək haqqı almadan məsləhət verir. Belə bir şəraitdə alternativ məsrəflər 300 dollara (75*4) bərabərdir. Eyni zamanda, alternativ məsrəflər mühasbat uçotundakı sənədlərdə əks etdirilmir. Xərclərin kəmiyyətinin işgüzar fəallığı səviyyəsinin dəyişilməsindən asılılığı xərclərin özünü aparması ilə xarakterizə olunur. stehsal xərclərinin idarə olunması sistemində başlıca ünsürlərdən birisi smetanın tərtibi ilə yanaşı normativ xərclər hesab olunur. Standartlar (normativlər) müəssisələrin fəaliyyətlərinin nəticələrinə qiymət vermək üçün başlanğıc nöqtədir. Bizim uçot praktikamızda standart xərclər anlayışı əvəzinə normativ anlayışlardan daha geniş istifadə olunur. Normativ xərclər hər şeydən əvvəl fəaliyyətin müəyyən şərtləri üçün müəyyənləşdirilən plan xərcləri deməkdir. Operativ idarəetmə uçotu sistemində normativ xərclər hər bir xərc növü üçün ayrılıqda müəyyənləşdirilə bilər. Normativ xərclər və smetv anlayışları tez-tez bir- birilə qarışdırılır. Əslində onların arasında aşağıdakı mühüm fərqləri qeyd etmək lazımdır. Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|