Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 Bir ünsürlü xərclər müəssisədə müəyən tərkib hissələrinə bölünəbilməz (məs., məhsul stehsalı üçün əsas və köməkçi materiallar, əsas istehsal heyətinin əmək haqqı və i.a.). Kompleks məsrəflər bir neçə iqtisadi ünsürdən ibarət olur (məs., ümumistehsalat və ümumtəsərrüfat xərcləri). Həyata keçirilmə sferasına görə istehsal və qeyri-istehsal xərclərini bir- birindən fərqləndirirlər. Məhsul (iş və xidmətlər) istehsalı prosesi ilə əlaqədar olan bütün xərclər istehsal xərclərinə aid edilir. Qeyri-istehsal və yaxud kommmersiya xərcləri məhsul satışı ilə əlaqədardır. stifadəsinin məqsədəuyğunluğuna görə xərclər məhsuldar və qeyri-məhsuldar xərclərə bölünür. Lazımi keyfiyyətli məhsul istehsalına çəkilən və həmin istehsal üçün məqsədəuyğun sayılan xərclər məhsuldar xərclərə aid olunur. stehsalın texnologiyasında və təşkilində çatışmamazlıqlarla əlaqədar xərclər (istehsalda zay, boşdayanmaların və s. ödənməsi) qeyri-məhsuldar xərclər deməkdir. Bah vermə vaxtından və istehsala silinmə müddətindən asılı olaraq məsrəflər cari dövrün və gələcək dövrlərin xərclərinə bölünür. Həmin ddövün məhsullarının istehsalı və satışı ilə əlaqədar, habelə ehtyiat kimi yaradılan xərclərin plan və hesabat dövrünün məhsullarının maya dəyərinə daxil ediln hissəsi (məs., çoxillik xidmətlərinə görə mükafat və i.a.) xərclər cari dövrün xərcləri deməkdir. Planlaşdırılan və hesabat dövründə baş verən, lakin məhsulların konkret növlərinin maya dəyərinə aid ediləsi xərclər (əvvəlcədən müəyyənləşdirilən ölçüdə) normativ müddət ərzində (yeni istehsalın hazırlanması və mənimsənilməsi xərcləri) ələcək dövrlərin məsrəfləri deməkdir. Məsrəflərin cari və birdəfəlik məsrəflərə blünməsi məhsulların maya dəyərinin hər ay hesablanması üçün çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Daima həyata keçirilən xərclər cari xərclərdir.
22 Yalnı bir dəfə və yaxud dövri həyata keçirilən xərclər birdəfəlik xərclərdir. Göstərdimiz nomenklatura müəssisə və təşkilatlar tərəfindən istehsalın konkret spesifikasından, məsrəflərin tərkibinin sahə xüsusiyətlərindən və məhsulları əsaslandırılmış şəkildə kalkulyasiya etmək üçün prinsipial əhəmiyyət kəsb edən digər amillərdən asılı olaraq dəqiqləşdirilməlidir. Eyni zamanda, belə bir bölgü müəssisənin uçot siyasəti ilə möhkəmləndirilməlidir. Məhsul istehsalına məsrəflərin uçotu bütün təsərrüfat əməliyyatlarının əks olunmasının tamlığına, xərclərin və gəlirlərin hesabat dövrləri üzrə düzgün əks etdirilməsinə, məsrəflərin istehsal və kapital qoyuluşları arasında bölüşdürülməsinə istinad edir.
Maliyyə hesabatlarının beynəlalq standartlarına uyğun olaraq müəssisənin məsrəfləri dedikdə, aktivlərin (pul vəsaitlərinin və digər əmlakın) çıxması və yaxud həmin müəssisənin kapitalının azalmasına gətirib çıxaran öhdəliklərin meydana çıxması nəticəsində iqtisadi xeyirin azalması başa düşülür (iştirakçıların qərarı əsasında qoyuluşların azalması istisna olmaqla). Aşağıdakı aktivlərin çıxdaş edilməsi müəssisənin xərcləri hesab olunur: a) dövriyyədən kənar aktivlərin satın alınması (yaradılması) ilə əlaqədar xərclər (əsas vəsaitlər, bitməmiş istehsal, qeyri-maddi aktivlər və i.a.); b) digər təşkilatların nizamnamə kapitalına qoyuluşlar, səhmdar cəmiyyətlərinin səhmlərinin və digər qiymətli kağızların satın alınması xərcləri (yenidən satmamaq məqsədilə); 23 c) abadlaşdırmaq fəaliyyəti ilə əlaqədar vəsaitlərin (üzvlük haqqları, ödənişlər və i.a.) görülməsi, idman tədbirlərinin, əyləncələrin, mədəni- maarif xarakteri və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi xərcləri; d) komisyon müqavilələri, komitetin, prinsipialın və xeyrinə agent müqaviləsi xərcləri; e) material-istehsal ehtiyatlarının və digər sərvətlərin, iş və xidmətlərin qabaqcadan ödənilməsi xərcləri; f) material-istehsal ehtiyatlarının, iş və ximətlərin avans şəklində ödənilməsi xərcləri; g) müəssisənin aldığı kreditlərin və borcların ödənilməsi xərcləri. Müəssisənin xərcləri xarakterindən, həyata keçirilməsi şərtlərindən və fəaliyət istiqamətindən asılı olaraq aşağıdakılara bölünür: a) fəaliyyətin adi növlərinə çəkilən xərclərin; b) digər xərclər. Fəaliyyətin adi növlərinə çəkilən xərclərdən fərqli olan xərclər sair xərclər hesab olunur. Sair xərclər özlüyündə aşağıdakıları birləşdirir: a) əməliyyat xərcləri b) satışdankənar xərclər; c) fövqəladə xərclər. Fəaliyyətin adi növləri üzrə xərclərə aiddir: a) məhsulların hazırlanması və satışı ilə əlaqədar xərclər; b) malların satın alınması və satıması ilə əlaqədar xərclər; c) işlərin yerinə yetirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar xərclər; d) idarə müqaviləsi əsasında öz aktivlərin müvəqqəti istifadə üçün müəyyən haqq müqabilində verilməsi xərcləri; e) digər təşkilatların nizamnamə kapitalında iştirakla əlaqədar xərlər (əgər həmin xərclər təşkilatın fəaliyyəti ilə əlaqədardırsa); Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|