Microsoft Word 1- murat aydoğDU. doc

Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak …

             17 

kazanmaktaydı ki buna da “hakkı karar” denmekteydi. Arazi Kanunu m.20 

ve m.78 ile bu konu açıkça düzenlenmişti

91

. 

Miri arazide tasarruf edenler öldüğünde tasarruf hakkı mirasçılarına 

intikal edebilmekte idi

92

. Ancak bu intikal, mirasçıların durumuna göre 

bedelsiz olabildiği gibi sayılan mirasçıların bulunmaması halinde (bir kısım 

mirasçıya) tapu bedeli (tapu resmi veya vergisi) karşılığında intikal ederdi

93

. 

Yani mirasçılara bölünme yapılmamış, hatta bu gibi yerlerde İslam miras 

hukuku tam anlamıyla uygulanmamıştır

94

. Buna gerekçe olarak miri arazide 

kuru mülkiyetin zaten Devlete ait olması gösterilmiştir. Ayrıca bu tür 

intikalin ana amaçlarından birisi de tarım topraklarının verimli bir şekilde 

kullanılmasını engelleyecek küçük parçalara bölünmesini engellemek idi

95

. 

Bu yüzden uzun bir süre tasarrufun ölümü halinde en büyük erkek evlada 

tasarruf hakkının geçmesi kabul edilmiştir

96

. İlk dönemlerde tasarruf edenin 

oğlu yoksa sipahinin istediği kimseye tefviz ediliyor, diğer mirasçılara kal-

mıyordu. Ancak 1551-1552 (hicri 958) tarihinde çıkarılan bir padişah ferma-

nıyla kız evladın bulunması halinde kendisine yoksa kardeşlerine tapu bedeli 

(uygun bir bedelle) ödemesi intikal de kabul edilmiştir. Keza 1596 yılında 

                                                           

91

   Hakkı karar, bugünkü hukukumuzda olağanüstü kazandırıcı zamanaşımına benzemek-

tedir (27.4.1949 tarih ve 7/7 sayılı YİBKZ. ile onu yürürlükten kaldıran 26.05.1954 tarih 

ve 7/17 sayılı YİBK). Bu konuda bkz. Cin, Miri Arazi, s. 324 vd., özellikle s. 332-333; 

Gürsoy/Eren/Cansel, s. 54-55. 

92

   Cin, Miri Arazi, s. 215 vd. 

93

   Avcı, s. 355; Cin, Miri Arazi, s. 233; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 70 vd.; Cin/ 

Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 421; Şahin, s. 447. 

94

   Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 35-37 ve s. 71. Dini olmayan intikal hakkının tarihi 

gelişimi hakkında bkz. Cin, Miri Arazi, s. 233 vd.; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 

54 vd. Bununla birlikte İslam hukukunun uygulandığı alanlar da mevcuttur. Örneğin, 

tasarruf edenin miri arazi üzerine ilgili memurun izniyle ağaç dikmesi, bina yapması 

halinde bu bina ve ağaçlar onunu mülkü olup şeri hükümlere göre intikal ederdi. Keza 

araziye ekilen hububat, sebze ve sair ekilen ürünler de şeri hukuka göre intikal ederdi. 

Bkz. Cin, Miri Arazi, s. 245-246; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 68 vd.  

95

   Cin, Miri Arazi, s. 232-233; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 35-37 ile s. 54 vd. 

Ancak 1858 tarihli Arazi Kanunu sonrası, dini olmayan miras hukukunda hak sahiplerini 

genişletme çabasının tarım arazilerindeki bölünmeyi arttırdığı (olumsuz olduğu) yolun-

daki tespit için bkz. Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 88 vd. 

96

   Avcı, s. 360. 

---

18         

                                                                              Doç. Dr. Murat AYDOĞDU 

 

 

çıkarılan başka bir padişah fermanıyla kız çocukların bu haklarını 10 yıl 

içinde kullanabilmesi kabul edilmiştir

97

. Böylece miri arazide İslam miras 

(feraiz) hukukunun uygulanması kabul edilmemiş, bugünkü hukukumuzdaki 

miras kurallarına benzer şekilde, belli bir sıra dahilinde tek bir kişiye intikal 

sağlanarak arazinin bölünmesi ve verimin düşmesi engellenmiştir

98

. 

Bu gibi yerlere tasarruf edenler başkalarına da kiraya verebiliyor idi. 

Buna “ferağ” denmekteydi

99

. Ancak üç sene boş  bırakılan toprak, tasarruf 

hakkı sahibinden (mutasarrıfından) alınıp başkasına verilirdi (Arazi Kanunu 

m.82-85)

100

. Keza mirasçı  bırakmadan vefat eden kişinin tasarruf ettiği 

yerlerle mirasçının bedel (tapu bedeli veya tapu) ödemesi

101

 gereken hallerde 

bu bedeli ödememesi nedeniyle arazi Devlete intikal ederdi ki buna “arazinin 

boşalması (mahlulat)” denirdi

102

. Böylece mahlul kalan arazi Devletin kuru 

mülkiyete (rakabeye) sahip olması nedeniyle Devlete intikal ederdi

103

. 

                                                           

97

   1609 (hicri 1017) tarihinde Sultan I. Ahmed tarafından çıkarılan başka bir fermanla, 

sırasıyla oğlu, kızı ve baba bir erkek kardeşi bulunmayan kimsenin arazisi tapu bedeli 

(bedel ödemesi kaydı) ile babasına o da yoksa annesine verilmiş, böylece kız evlada ve 

kardeşe tanınan hak diğer akrabalara teşmil edilmiştir. Bkz. Demir, s. 211. 

98

   Akipek, s. 51; Cin, Miri Arazi, s. 233 ve s. 247. Dönemlere göre ayrıntılı açıklamalar 

için bkz. Cin, Miri Arazi, s. 233 vd.  

99

   Ferağ, bir kişinin uhdesinde bulunan tasarruf hakkı başka birine terk ve tefviz etmesine 

(günümüz deyimiyle devretmesine) denir. Ferağın çeşitli türleri vardır. Bkz. Avcı, s. 

359-360;  Akgündüz, C.III, s. 821-822; Cin, Miri Arazi, s. 149 vd. Ferağ  işleminin 

disiplin altına alınması ve kaydının tutulması için 1889’da ferağ ve takrir komisyonları 

kurulmuşsa da 1916 tarihinde bu komisyonlar kaldırılmış, ferağ takrirlerinin (beyanının) 

defteri hakani (bugünkü tapu memuru) önünde yapılması kabul edilmiştir. 1874 tarihli 

“Emlakı  Sırfa Nizamnamesi ile “defteri hakani (tapu)” teşkilatı kurulmuştu. Bkz. 

Gürsoy/Eren/Cansel, s. 51 ve s. 53. 

100

   Akgündüz, C.III, s. 819; Avcı, s. 358; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 87-88. 

101

   Tasarruf  hakkı karşılığında Devlete ödenen ve tarafsız bilirkişiler tarafından arazinin 

geliri ve verimi dikkate alınarak tesbit edilen bedele “tapu”, tapu misliyle (bedeliyle) 

araziyi iktisap etme yetkisine sahip olan mirasçılara “tapu hakkı sahibi” denmiştir. 

Mahlul kalan arazi ise tapu hakkı sahibi bulunmaması veya bunu ödememesi sebebiyle 

arttırmaya (müzayedeye) çıkarılır ve en çok arttıran kişiye tefviz edilirdi. Bkz. Cin, Miri 

Arazi, s. 249-250. 

102

   Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 79-80, s. 87-88. 

103

   Bu konuda bkz. Cin, Miri Arazi, s. 249 vd.; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 79 vd. 

---