Microsoft Word 1- murat aydoğDU. doc
Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak …
Yüklə 220,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak … 19 Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarından beri fethedilen arazilerin önemli bir kısmı (Anadolu ve Rumeli arazisi), miri arazi olarak kabul edilmiş 104
, tımar sistemi ile toprakların vergi gelirleri belli kişiler (tımar, zeamet ve has) eliyle toplanmıştır 105
. Ancak vergi toplama işini tımar sahiplerinin bir nevi taşeron olan mültezimlere bırakması, fakir durumda olan köylüden daha çok vergi toplamak adına zulüm ortamına dönüşmüş ve tımar sisteminin sonunu getiren bir durum olmuştur 106 . Kanuni döneminde zirveye ulaşan ve iki yüz bini bulan sayı 1768 yılında yirmi bine düşmüş, dirlikler yasak olduğu halde bir başkasına satılmaya, oğullara veya mültezimlere bırakılmaya, savaşa gidilmemeye başlanmıştır 107
. Bu türlü bozulmalar üzerine 1703 yılında Girit adasına özgü olarak tımar sistemi kaldırılmış, 1812 yılından itibaren tüm Osmanlı coğrafyasında tımar verilmemeye başlanmış ve 1839 Tanzimat Fer- manıyla tımar sistemi kaldırılmış 108 , bu yüzden devlet hazinesine âit toprak- lar, özellikle miri arazi üzerindeki hakları yeniden ayarlamak gerekmiştir 109
.
104 Osmanlı Devletinde miri arazi rejiminin kurulması her yerde aynı hızda olmamış, en erken Bizans imparatorluğundan alınan Balkan topraklarında olmuştur. Çünkü bura- lardaki feodal yapı, asıl işi yapan fakir çiftçilerin aşırı derece rahatsız olmasına sebep olmuş, Osmanlı miri arazi rejimi onlar için bir kurtuluş vesilesi olmuştur. Hatta Avrupa’daki miri arazi rejiminin yerleşimi Anadolu’ya göre çok daha hızlı olmuş, Anadolu’da güçlü bir özel mülkiyet anlayışının varlığı nedeniyle miri arazi rejimine uzun zaman ayak direnilmiştir. Bu nedenle ara çözümler bulunmaya çalışılmış, ara çözüm olarak mülk tımarlar ve malikane-divani sistemleri icat edilmiştir. Bu ilginç tespitler ve ara çözümler için bkz. Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 424 vd. 105 Tımar sistemi hakkında bkz. Avcı, s. 356-357; Aykanat, s. 6-7; Cin, Miri Arazi, s. 56 vd.; Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 427 vd.; Eren/Başpınar, s. 81 vd., özellikle s. 89- 90; Şahin, s. 441 vd. 106 Aykanat, s. 9. 17; Eren/Başpınar, s. 90-91. Yüzyıldan itibaren mültezimler eliyle vergi toplanması ve 1695 tarihli fermanla mültezim sisteminden malikane sistemine geçilmesi çöküşü hızlandırmıştır. Çünkü malikane sistemi, mültezim sisteminin daha kalıcı hale gelmesini sağlamış, bu sistemle mültezimler ölünceye kadar vergi toplama hakkını elde etmiştir. Bkz. Aykanat, s. 6-7. 107 Şahin, s. 452. 108 Aykanat, s. 8; Eren/Başpınar, s. 92; Şahin, s. 453. Tımar sisteminin kalkmasıyla tımar toprakları üzerinde bir malik gibi hareket eden tımarlı sipahiler, topraklar üzerinde mül- kiyet iddia etmeye kalkmış, bunlara karşılık olarak maaş bağlanmış, bir kısmına da top- rağın tasarruf hakkı verilmiştir. Bkz. Cin, Miri Arazi, s. 75-76; Eren/Başpınar, s. 92. 109
Cin, Miri Arazi, s. 75. 20 Doç. Dr. Murat AYDOĞDU
tımar sistemi tamamen ortadan kalkmış, yerine Arazi Kanununda belirlenen toprak rejimi gelmiştir 110 . Ayrıca miri arazi rejimi hakkında değişik padişah- lar tarafından çıkarılan irade, ferman ve kanunnamelerin bir araya getirilmesi ihtiyacı hissediliyordu 111 . Bu amaçla yeni bir arazi kanunu hazırlamak için Ahmed Cevdet Paşa, Ârif Bey ve Rüşdi Beyden meydana gelen bir komis- yon kurulmuş, bu komisyon daha önceki arazi kanunnamelerini, nizamna- meleri ve fetvaları incelemiş, zamanın şartlarını da dikkate alınarak araziyle ilgili hükümleri maddeler haline getirmiştir 112 . İrade-i seniye ile Kanunname şeklinde düzenlenerek, şeyhülislâmın, tanzimat meclisinin, sadrâzamın ve pâdişâhın tasdikinden sonra 6 Haziran 1858’de yürürlüğe girmiştir. Tanzimat ve Meşrûtiyet devirlerinde bu kanunnamede belirtilen esaslara göre toprak reformu yapılmış, bu Kanunname 1926 senesine kadar yürürlükte kalmış- tır 113
. Cumhuriyetin ilk yıllarında köklü bir toprak reformuna gidilmeyerek, 1926’da kabul edilen Türk Medenî Kânunu’na göre hareket edilmiş, Medeni Kanunda miri arazi rejimi olmadığından, miri arazide tasarruf hakkına sahip olanlar mülkiyet sahibi olarak kabul edilmiştir 114
. Aslında Cumhuriyet önce- sinde miri araziye tasarruf edenlerin tasarruf ettiği yerleri çeşitli fiili yollarla özel mülk haline getirmesi de söz konusudur 115
. Belirtmek gerekir ki 4.4.1926 tarihinde yürürlüğe giren 17.2.1926 tarihli 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi (mülga) 116
, toprak mülkiyeti konu-
110 Aykanat, s. 9. 111 Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 414, dn.16. 112 Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 414. 113 Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 414. 114 Akgündüz, C.III, s. 823; Avcı, s. 360. 115 Bu fiili yollar kısaca, tımar sahiplerinin miri araziyi gasbederek malik gibi tasarruf etmesi, halkın (reayanın) iktisadi zaruretlerle toprağını (aslında tasarruf hakkını) bir şekilde elinden çıkarması, padişahın miri araziden temliklerde bulunması olarak sayıla- bilir. Buna bir de Arazi Kanunun miri araziyi mülk araziye yaklaştıran hükümleri de eklenebilir. Bkz. Cin, Miri Arazi, s. 277. Bu yollar ve Arazi Kanunu hükümleri hak- kında geniş açıklamalar için bkz. Cin, Miri Arazi, s. 275 vd. 116
743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin kabulü 4 Şubat 1926, yürürlük tarihi ise 4 Ekim 1926’dır. Bkz. RG. 4.4.1926, S: 339. TKM. m.936 gereği TKM. yayımından altı ay Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak … 21 sunda Arazi Kanunundan farklı bir rejimi, İsviçre toprak mülkiyetini (özel mülkiyeti ön plana alan sistemi) 117
esas almıştır 118
. Keza ilk defa terekede tarımsal bir işletme olan hallerde bu işletmenin ve buna bağlı olan toprağın bölünmemesi, bir mirasçıya özgülenmesi esası getirilmiş idi (mülga TKM. m.597-602) 119 . Ayrıca 864 sayılı 29.5.1926 tarihli Tatbikat Kanunu’nun 120
43. maddesinden 121 , 743 sayılı MK.nun yürürlüğe girmesiyle eski hukuku- muzda geçerli olan eşya hukuku kurallarının yürürlükten kalktığı, dolayısıyla Arazi Kanunu’nun da yürürlükten kalktığı (bizim de kabul ettiğimiz) baskın görüş olarak kabul edilmektedir 122
. Bu nedenle miri arazi üzerindeki kul- lanma ve yararlanma hakkının, Türk Kanunu Medenisinin yürürlüğe girme- siyle birlikte (4 Ekim 1926), mülkiyet hakkına dönüştüğü kabul edilmek- tedir
123 . Yargıtay da bu görüştedir 124 .
sonra yani 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ayrıca 743 sayılı TKM., 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (RG. 08.12.2001, S:24607) m.1098 ile 1 Ocak 2002 tarihin- den itibaren yürürlükten kaldırılmışsa da (ilga edilmişse de) toprak mülkiyeti sistemi aynen devam ettirildiği için 743 sayılı TKM. ile 4721 sayılı TMK arasında toprak rejimi bakımından fark olmadığı söylenebilir. 4721 sayılı TMK. toprak rejimi ve tapu sicili hakkında bk. Eren/Başpınar, s. 233 vd. 117 İsviçre’deki toprak sistemi ve tarihi gelişim hakkında bk. Südel, s. 169 vd.; Schöbi, s. 19 vd. 118
Cumhuriyet (TKM.) sonrası toprak mülkiyetimiz hakkında bk. Eren/Başpınar, s. 233 vd.
119 Zevkliler, Toprak Reformu, s. 267. 743 sayılı mülga Medeni Kanunumuza göre tarımsal işletmelerin mirasçıya özgülenmesi hakkında ayrıntı için bk. Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 122; Zevkliler, Tahsis, s. 60 vd.; Özay, s. 71 vd. 120 Bu Kanunun asıl adı, “Kanuni Medeninin Sureti Meriyet ve Şekli Tatbikatı Hakkında Kanun’”dur. Bu Kanunun RG. yayımı için bk. 19.6.1926 olup yürürlüğü MK. gibi 4 Ekim 1926’dır (Tatbikat Kanunu m.48). 121 Bu hüküm şu şekildedir : “Kanunu Medeniye, Borçlar Kanununa ve Tatbikat Kanununa muhalif olan hükümler ile Mecelle mülgadır.” 122
Bu görüş için özellikle bkz. Eren/Başpınar, s. 84 vd. Tartışmalar için bkz. Eren/ Başpınar, s. 71 vd., özellikle s. 79; Esmer, s. 333; Akıntürk, s. 238; Cin, Osmanlı Toprak Düzeni, s. 477 vd.; Cin, Miri Arazi, s. 308 vd., özellikle s. 314; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 110-11; Gürsoy/Eren/Cansel, s. 47-48. 123
Akıntürk, s. 238; Cin, Osmanlı Toprak Düzeni, s. 477; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 110-11. Böylece miri arazi üzerindeki tasarruf hakları mülkiyete dönüştüğü gibi 22 Doç. Dr. Murat AYDOĞDU
özgülenmesi hakkında genel kurallar (743 sayılı mülga Türk Kanunu Medenisi, m.597-602; 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu m.659-668) yanında birçok özel Kanun çıkmıştır 125
. Nihayet tarım arazilerinin devri ve bölünmesi engellenemeyince, bölünmeyi engellemeye yönelik kesin hükümler içeren, tarımsal taşınmazların mirasçılara özgülenmesi yerine mirasçılardan birine devrini amaçlayan 3.7.2005 tarih ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu 126
çıkarılmıştır 127
. Cumhuriyet döneminde her ne kadar Osmanlı toprak sistemi benimsen- memişse de eski hukukumuza göre bir kimsenin toprak mülkiyetine sahip olup olmaması, eski hukukumuza göre değerlendirildiğinden (864 sayılı K. m.18-19; 4722 sayılı K. m.18-19), eski hukukumuzdaki toprak sisteminin bilinmesi özel önem arz etmektedir.
şartları gerçekleşmesi halinde tapusuz olanları bakımından kazandırıcı zamanaşımı yoluyla da iktisap edildiği kabul edilmelidir görüşü için bk. Eren/Başpınar, s. 80-81. 124 Bu gerçek (miri arazinin artık geçerli olmadığı görüşü), 27.1.1943 tarih, 7 sayılı YİBK ve 9.10.1946, E.12, K.6 sayılı YİBK ile de kabul edilmiştir. Bk. Eren/Başpınar, s. 80; Akıntürk, s. 238, dn.41. Böylece miri arazi üzerindeki tasarruf hakları mülkiyete dönüş- tüğü gibi şartların gerçekleşmesi halinde kazandırıcı zamanaşımı yoluyla iktisap edildiği de kabul edilmelidir. Bk. Eren/Başpınar, s. 75, 80-81 ve dn.148. Ayrıca bkz. Cin, Miri Arazi, s. 38 ile s. 329 vd. 125 Bu konudaki özel Kanunlar ve genel hükümler hakkında bk. Eren/Başpınar, s. 93 vd. ile s. 260 vd.; Özay, s. 71 vd.; Zevkliler, Tahsis, s. 60 vd. 126
5403 sayılı Kanun (RG. 19.7.2005, S.: 25880) ve bu Kanunu önemli ölçüde değiştiren 6337 sayılı Kanun (RG.15.5.2014, S:29001) özel önem arz eder. 127 Tarım arazilerinin mirasçılara özgülenmesi hakkında bkz. Özay, s. 71 vd.; Zevkliler, Tahsis, s. 60 vd.; Tarım arazilerinin mirasçılara devri veya diğer tasfiye usulleri hak- kında bkz. Özay, s. 147 vd. Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak … 23 KISALTMALAR AÜDTCF-TB : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi- Tarih Bölümü Bkz. : Bakınız
C. : Cilt
dn. : dipnot
e.t. : erişim tarihi İÜ : İstanbul Üniversitesi M.Ö. : Milattan Önce M.S. : Milattan Sonra s. : sayfa
TKM : 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi TMK : 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu vd. : ve devamı (diğerleri) Y. : Yıl
yy. : Yüzyıl
24 Doç. Dr. Murat AYDOĞDU
Akgündüz, Ahmet: İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Özel Hukuk-II, Miras-Borçlar-Eşya-Ticaret ve Devletler Hususi Hukuku, Cilt: III, İstanbul 2012.
Gayrimenkullerin Hukuki Durumu”, AÜHFD, 1952, S. 3-4, s. 40 vd. Avcı, Mustafa: Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Konya 2012. Aydın, Aydın: Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2010. Aydoğdu, Murat: “Roma Hukukunda Toprak Sistemi ve Tarım Reformu Girişimleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Prof. Dr. Cevdet Yavuz Armağanı, (2016 yılı içinde yayımlanacaktır).
lisans tezi, Ankara 2007 (http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/2529/ 3295.pdf), e.t.28.03.2014.
2012.
Bloch, Mark: Feodal Toplum, Ankara 1983. Cin, Halil: Miri Arazi ve Bu Arazinin Mülk Haline Dönüşümü, Ankara 1969 (Miri Arazi). Cin, Halil: Eski ve Yeni Türk Hukukunda Tarım Arazilerinin Miras Yolu İle İntikali, Ankara 1979 (Tarım Arazilerinin İntikali). Cin, Halil: Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, Konya 1992 (Osmanlı Toprak Düzeni). Cin, Halil/Akyılmaz, Gül: Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni, Konya 1995 (Feodalite ve Osmanlı). Cin, Halil/Akyılmaz, Gül: Türk Hukuk Tarihi, 3. Baskı, Konya 2009 (Hukuk Tarihi). Demir, Abdullah: Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2011. Erdoğmuş, Belgin: Roma Eşya Hukuku, İstanbul 2012. Eren, Fikret/Başpınar, Veysel: Toprak Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2014. Esmer, Galip: Mevzuatımızda Gayrimenkul Hükümleri, Ankara 1976. Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak … 25 Gürsoy, Kemal T./Eren, Fikret/Cansel, Erol: Türk Eşya Hukuku, 2. Baskı, Ankara 1984. Gümüş, T. Tolga: “Feodalizm, Avrupa Tarihinde Yeni Yaklaşımlar” AÜDTCF-TB Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, S. 47, Y: 2010, s. 39- 64.
Weimar 2001. Honsell, Heinrich: Römisches Recht, Berlin-Tokyo 2002. İnalcık, Halil: “Çiftliklerin Doğuşu, Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, Editörler: Çağlar Keyder/ Faruk Tabak, s. 17 vd., İstanbul 1998.
(Geschichte). Kaser, Max: Römisches Privatrecht, Ein Studienbuch, München 1989 (Röm. Recht).
Koschaker, Paul/Ayiter, Kudret: Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, İzmir 1993. Kılıçbay, M. Ali: Feodalite ve Klasik Dönem Osmanlı Üretim Tarzı, Ankara 1982.
Lee, R.W.: Öğrenciler İçin M.Ö.753’ten MS. 1948’e Kadar Roma Hukuku, Tarihi Bir Bakış, Çev. Serpil Altop, İstanbul 2002. Liebs, Detlef: Römisches Recht, Ruprecht 2004. Manthe, Ulrich: Geschichte des Römischen Rechts, München 2003. Mayer-Maly, Theo: Römisches Recht, Wien-New York 1999. Özay, Osman Levent: Tarım İşletmelerinin ve Arazilerinin Miras Yoluyla İntikali, Ankara 2015. Özyüksel, Murat: Feodalite ve Osmanlı Toplumu, Bursa 1989. Plutarkhos: Gracchus Kardeşler, Çev. Sema Sandalcı, İstanbul 2001. Schöbi, Felix: Bäuerliches Bodenrecht, Eine Annäherung in drei Aufsätzen, Bern 1994. Schwind, Fritz: Römisches Recht, I, Geschichte, Rechtsgang, System des Privatrechts, Wien 1950. Somçağ, Selim: Avrupa Feodalizminin Evrimi, İstanbul 1994. 26 Doç. Dr. Murat AYDOĞDU
1996. Südel, Inken: Das landwirtscaftliche Erbrecht, In Norddeutschland und in der Schweiz, Frankfurt am Main 2007. Şahin, Cemile: “Osmanlı Toprak Sistemi Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volum5, Issue6, s.434 vd. http://www.jasstudies.com/DergiPdfDetay. aspx?ID=181, e.t.28.03.2014. Tahiroğlu, Bülent: Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Sınırları, İstanbul 2001.
Tahiroğlu, B./Erdoğmuş, B.: Roma Hukuku Dersleri, Tarihi Giriş, Genel Kavramlar, Usul Hukuku, İstanbul 2003. Tuna, Korkut: “Feodal Düzen ve Şehir”, İÜ Sosyoloji Dergisi, Cilt: 3, S. 1, Y: 1989, s. 197-222. Umur, Ziya: Roma Hukuku Ders Notları, İstanbul 1999 (Roma). Umur, Ziya: Roma Hukuku, Tarihi Giriş-Kaynaklar, Umumi Mefhumlar, Hakların Himayesi, İstanbul 1974 (Roma Tarihi). Üçok, Coşkun: “Osmanlı Devleti Teşkilatından Tımarlar”, AÜHFD. Y: 1943, C. I, S. 4, s. 525 vd. (Tımar-I). Üçok, Coşkun: “Osmanlı Devleti Teşkilatında Tımarlar”, AÜHFD. Y: 1943, C. I, S. 1, s. 73 vd. (Tımar-II). Veinstein, Gilles: “Çiftlik Tartışması Üzerine”, Osmanlı Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, Editörler: Çağlar KEYDER/Faruk TABAK, s. 36 vd. İstanbul 1998.
München 2005. Türkoğlu, Gökçe: “Roma Cumhuriyet ve İlk İmparatorluk Dönemlerinin İdari Yapısı”, DEÜHFD, C: 11, S: 2, Y: 2009, s. 251-289 (Basım Yılı: 2011).
Yönleri”, AÜHFD. Y: 1969, C. 26, S. 3, s. 253 vd. (Toprak Reformu). Zevkliler, Aydın: Türk Miras Hukukunda Tarımsal İşletmelerin Tahsisi, Ankara 1970. Yüklə 220,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|