Microsoft Word 1- murat aydoğDU. doc

Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak …

             15 

Ziraate elverişli tarım toprakları

72

 miri arazi rejimi ile düzenlenmiştir. 

Miri arazi de tefviz yoluyla tasarruf hakkına (Arazi Kanunu m.8)

73

 sahip 

olanlara bir tür kiracı gözüyle bakılmıştır

74

. Arazi Kanunu ile topraktan 

alınan vergileri kaldırılmış ve sadece ürün üzerinden %10 oranında alınan 

öşür vergisi konulmuştur

75

. Arazi Kanunu esasen ve ağırlıklı olarak Osmanlı 

topraklarının %87’sini oluşturan miri arazi hakkında hükümler getirmek-

teydi

76

. Aslında “miri” kavramı Osmanlı Devletinde devlete ait olan tüm 

menkul ve gayrımenkul mallar için kullanılan idari bir kavramdır. Bu 

anlamda örneğin devlete ait olan at, “miri at”; arazi ise “miri arazi” olarak 

adlandırılmaktaydı

77

. Miri arazi tarıma elverişli arazinin yanında tapu ile 

sahipleri belli olan çayır ve korular, yaylak ve kışlaklar vb. yerler de miri 

araziden sayılırdı

78

. Miri arazinin tahsisi, tasarruf hakkının bedel karşılığında 

ve süresiz olarak devletçe şahıslara (reayaya) devredilmesi (tefviz) işlemine 

dayanmaktadır

79

. Tevfiz işlemi ile ekilmeye müsait tarıma elverişli topraklar 

bir çift büyükbaş hayvanla bir senede tarım yapılabilecek büyüklükte olmak 

üzere bir aileye tahsis edilmektedir. Günümüzde dahi kullanılan “çiftlik”

80

 

adı da buradan gelmektedir

81

. Tevfiz işlemini “sipahi” (sahibi arz

82

) denilen 

                                                           

72

   Bu  toprakların kaynağı hakkında bkz. Cin, Miri Arazi, s. 5-7 ile s. 55-56; Cin/ 

Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 421-422; Akipek, s. 49-50. 

73

   Arazi Kanunun kabul ettiği (m.8) tasarruf hakkının hukuki niteliği ve çerçevesi hak-

kında bkz. Cin, Miri Arazi, s. 103 vd.; Eren/Başpınar, s. 62 vd. 

74

   Ancak kiradan ayrılan yönler de mevcuttur. Bkz. Akıntürk, s. 233, dn.22; Akipek, s. 49 

vd.; Cin, Miri Arazi, s. 94 vd. Buradaki hakkın kiradan daha çok intifa hakkı niteliğinde 

olduğu, sağlar arasında devredilebildiği ve ölümle mirasçılara geçtiği hakkında bkz. 

Zevkliler, Toprak Reformu, s. 264261. 

75

   Toprağın verimlilik durumu, iklim koşulları gibi özelikle göz ardı edildiğinden bu vergi 

eşitsizliklere neden olmuştur. Bkz. Şahin, s. 439. 

76

   Şahin, s. 439. 

77

   Şahin, s. 439. 

78

   Cin, Osmanlı Toprak Düzeni, s. 51; Şahin, s. 439. 

79

   Tevfiz işlemi hakkında bkz. Cin, Miri Arazi, s. 87 vd.; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, 

s. 36; Eren/Başpınar, s. 65 vd. 

80

   Osmanlı’da çiftlik-hane sistemi hakkında bkz. İnalcık, s. 17 vd.; Vienstein, s. 36 vd. 

81

   Aydın, s. 369; Şahin, s. 445. Bu anlamda çiftliklerden “çift resmi” alınırdı. Çift resmi 

olarak yılda 22 akçe verilmesi kabul edilmiş idi. Gayrımüslümler “ispenç resmi” ödedi-

ğinden çift resmini sadece Müslümanlar öderdi. Bkz. Şahin, s. 446. 

---

16         

                                                                              Doç. Dr. Murat AYDOĞDU 

 

 

görevliler yapmaktaydı. Sipahiler hem gelirleri toplamakta hem de bu gelir-

ler karşılığında Devlete asker beslemekteydi

83

. Sipahilerin toplayacağı ver-

giler belli olup tapu tahrir defterlerinde yazmakta ve sıkı biçimde sipahiler 

kontrol edilmekteydi. Bu şekilde keyfi vergi toplanmasının önüne geçil-

miştir

84

.  

Devir (tefviz) işlemi sırasında, peşin olarak ödenen (icare-i muaccele= 

tapu bedeli, tapu hakkı) miktar yanında ürüne göre sonradan alınan (icare-i 

müeccele) söz konusu idi

85

. Peşin verilen bedel karşılığında üst tarafı tuğralı 

tapu senetleri verilmekte (Arazi Kanunu m.3), kendisine tefviz yapılan 

şahsın hakkı korunmaktaydı

86

. Bu asıl miri arazi rejimi olup, “tapulu miri 

arazi” olarak da adlandırılmaktadır

87

. Genelde ekilen biçilen araziden 1/10 

nisbetinde öşür vergisi alınmakta idi. Bir de tasarruf hakkı sahibi bina 

yapmak veya ağaç dikmek isterse idareden izin alır ve yine bunlar için öşre 

eşdeğer miktarda bedel (icare-i zemin=mukataa) alınırdı. Günümüzdeki 

intifa hakkına benzeyen bir durum söz konusudur

88

. Tasarruf hakkına sahip 

olanlar kuru mülkiyet hakkına sahip olmadığından, ancak bu yerleri ekip 

biçebilmekte, başkasına satıp bağışlayamamakta idi

89

. Bu kişilere (mutasar-

rıflara) 1847 yılından sonra “tapu senedi” 1860 yılından sonra ise “tasarruf 

veya temessük senedi” verilmeye başlanmıştır

90

.  

Bir de miri araziyi 10 yıl müddetle nizasız (çekişmesiz) ve fasılasız 

(aralıksız) ekip diken kimse de tapu bedeli ödememiş olsa bile tasarruf hakkı 

                                                           

82

   Bu kişilere “sahibi arz” denmişse de bugünkü anlamında daha farklı olarak bu kimseler 

arazinin maliki, rakabe hakkı veya tasarruf sahibi olarak kabul edilmiyor, sadece arazi 

kendisine emanet edilen kişi (mutemet) olarak görülüyordu. Bkz. Gürsoy/Eren/Cansel, 

s. 49. 

83

   Avcı, s. 354; Akipek, s. 50; Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 421; Şahin, s. 441. 

84

   Avcı, s. 357; Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 421. 

85

   Gürsoy/Eren/Cansel, s. 49. 

86

   Avcı, s. 357; Akipek, s. 49-50; Cin, Miri Arazi, s. 87 vd., özellikle s. 92-93. 

87

   Bir de tapulu araziler dışında kalan ve reaya tarafından işlenmeyen topraklar (“halî 

toprak”) da gelir getirmesi amaçlı olarak kiraya verilebilirdi ki bunlara da “mukataalı 

miri arazi” denmekteydi. Bkz. Demir, s. 210. 

88

   Akgündüz, C.III, s. 820; Avcı, s. 357-358; Cin, Miri Arazi, s. 103 vd.; Cin/Akyılmaz, 

Hukuk Tarihi, s. 421. 

89

   Akgündüz, C.III, s. 822-823; Avcı, s. 358-359. 

90

   Gürsoy/Eren/Cansel, s. 52-53. 

---