Microsoft Word 1- murat aydoğDU. doc
Yüklə 220,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Somçağ
- Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak … 9 II. OSMANLI HUKUKUNDAKİ TOPRAK SİSTEMİNİN TÜRK
- Aydın
- Eren/Başpınar
- Akgündüz
8 Doç. Dr. Murat AYDOĞDU
başlangıç döneminde sabit idi (genelde ürünün yarısı). Buna “ürün kirası” (ferme veya pacht) denmekteydi. Ürünün yarısının kira olarak ödenmesi nedeniyle bazı yerlerde kira ödeyenlere “ortakçı” (medietaria, halbpacht) da denmekteydi 32 . Kira süresi 1-20 yıl arasında değişiyordu 33 . Ayrıca serf ve ailesi için gerekenden fazla olarak elde edilen ürünlerin bir kısmı süzerene aktarılmakta idi. Serf ve ailesinin hayatını idame için gereken ürün garanti altına alınmış olup, süzeren buna dokunamamakta idi. Ancak feodalitenin sonlarına doğru bozulmayla birlikte kiralar da süzeren tarafından istedikleri gibi arttırılabilmekte idi. Serf şahsi olarak süzerene veya senyöre bağlı olduğu için bütün halinde aile olarak başka bir senyöre birkaç şilin veya pounda satılabiliyor idi 34 . Serf öldüğü zaman toprakları bölünmeden ve belli bir bedel (relief veya rachat) karşılığında mirasçılarına geçer, bu bedel ödenmezse senyöre intikal ederdi. Bu adete “mainmorte (heriot)” kuralı denmekteydi 35 . Bu kuralın amacı, serfinin her şeyinin senyöre ait olduğunun hatırlatılması idi. Feodal beyler toprağın ziraate elverişsiz ufak parçalara bölünmesini önlemek amacıyla toprağın tek bir mirasçıya intikal etmesi konusunda ısrarcı olmuş- lardır. Tek varis kuralına göre, ya en büyük oğul ya da en küçük oğul, baba- sının toprağına mirasçı olmuştur; bazen mirasçıyı senyör belirlemiştir 36 . Ayrıca serfin ölümü halinde toprak dışındaki diğer mallarının da intikali için bir bedel ödenmesi gerekiyor veya senyörün değerli gördüğü birkaç eşyaya el koyması ile sonuçlanıyordu. Genelde senyör, serf öldüğünde onun en iyi hayvanını veya elbisesinin ya da yatağını alırdı 37 .
32 Somçağ, s. 48-49. 33 Somçağ, s. 49. 34 Cin/Akyılmaz, Feodalite ve Osmanlı, s. 55. 35 Somçağ, s. 12. 36 Cin/Akyılmaz, Feodalite ve Osmanlı, s. 65. 37 Bu yüzden Jacques de VITRY adındaki bir papaz, feodal beyleri “ölüyü yağmalayan akbabalara ve cesedi yiyen ufak kurtlara” benzetmiştir. Bkz. Cin/Akyılmaz, Feodalite ve Osmanlı, s. 58. Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak … 9 II. OSMANLI HUKUKUNDAKİ TOPRAK SİSTEMİNİN TÜRK HUKUKUNDAKİ TARIMSAL İŞLETMELERİN MİRASÇILARA ÖZGÜLENMESİNE ETKİLERİ Osmanlı toprak sistemi kendinden önceki Roma ve Ortaçağ toprak sisteminden etkilenmekle birlikte özgün unsurlar da içermektedir. Keza Osmanlı toprak sistemi, İslâm hukukundaki toprak ve mülkiyet sistemine ilişkin unsurları da ağırlıklı olarak içermektedir. Nitekim Osmanlı devletinin kuruluş tarihi olarak kabul edilen 1299 yılında uygulanan toprak sistemi, ağırlıklı olarak İslam hukukuna dayanmaktaydı. Ancak sınırlı da olsa Devlet başkanlarına tanınan yasama yetkisi (örfi hukuk) kapsamında çıkarılan Kanunlarla (Kanunnamelerle) toprak sistemi (özellikle miri arazi rejimi), İslam miras sisteminden biraz daha farklı biçimde evrensel kurallar ve laik hukuk çerçevesinde oluşturulmuş ve devam edegelmiştir 38 . İslam hukuku, kişilerin özel mülkiyet hakkını kabul ettiği gibi mülkiyet hakkının dayanağını Allah olarak gördüğü için kutsallık tanımış ve bu nedenle dokunulmaz görmüştür. İslam hukukunda toprak mülkiyeti için belirleyici unsur, o toprakların nasıl ele geçirildiği ile yakından ilgilidir. Gerçekten de fetihler sırasında kendi rızalarıyla İslamiyeti kabul edenlerin toprakları kendilerinde bırakılmış ya da büyük toprak parçaları vergilerini toplamak üzere çeşitli kişilere özel mülk olarak tahsis edilmiştir ki buna “ikta sistemi” denmekteydi. Her iki durumda da toprak sahiplerinden öşür vergisi alınmıştır 39 . Buna karşılık silah kullanılarak yapılan fetihlerde toprağın statüsünü halife belirlemiştir. Halife, dilerse toprakları ganimet olarak görüp galipler arasında paylaştırmış, dilerse Hazineye (Beytülmale) aktarmış dilerse de eski
38 Cin, Miri Arazi, s. 5 vd., özellikle s. 14-15 ve s. 233; Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 33-36; Eren/Başpınar, s. 26 vd.; Zevkliler, Toprak Reformu, s. 265. Dini olmayan miras hukukunun miri arazi bakımından tarihlere göre seyri için bkz. Cin, Tarım Arazilerinin İntikali, s. 54 vd. 39 Avcı, s. 353; Akgündüz, C.III, s. 816; Aydın, s. 365-366; Cin, Miri Arazi, s. 5-7; Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 412; Eren/Başpınar, s. 26-27; Üçok, Tımar-I, s. 529- 530.
10 Doç. Dr. Murat AYDOĞDU
40 . Böylece mülk arazi, mülk olmayan arazi kavramı ortaya çıkmıştır. Mülk arazi, kuru mülkiyeti (rakabe) ve tasarruf hakkı şahıslarda olan arazi anlamına gelirken 41 ; mülk olmayan arazi ise kuru mülkiyeti Devlete ait olan tasarruf hakkı şahıslara ait olan arazi anlamına gelmektedir 42 .
Savaş yoluyla kazanılan topraklara “ganimet arazisi”, barış yoluyla elde edilen topraklara ise “Feyy arazisi” denmekteydi; fethedilen yerlerde elde edilen ganimet arazinin 1/5’i Devlet hazinesine (Beytülmale), 4/5’i savaşta yararlık gösteren komutan ve askerlere dağıtılırdı. Ancak kabul edilen görüşe göre, dağıtılan bu toprakların da çıplak (kuru) mülkiyeti (veya raka- besi) Devlete, intifa hakkı ise dağıtılan kişilere aitti 43 .
yapılmaktadır. İlk dönem kuruluştan Arazi Kanunu’nun kabulü olan 1858 (hicri 1274) tarihine kadar olan dönem, ikinci dönem ise 1858 yılından Cumhuriyet dönemine daha doğrusu Türk Medeni Kanunu’nun kabulü olan 1926 yılına kadar olan dönemdir 44 . Ancak belirtmek gerekir ki her iki dönemde de toprak sistemi 5 farklı gruba giren topraklardan oluşmaktaydı. 132 maddeden oluşan Arazi Kanunu, bu toprak gruplarını biraz daha ayrıntılı ve sistematik biçimde tek Kanunda toplamıştır 45 . 40
Bu tür eski sahiplerinin elinde bırakılan topraklara “haraç topraklar denmekte ve bunlar- dan haraç vergisi alınmaktaydı. Bkz. Aydın, s. 366; Cin, Miri Arazi, s. 8 ve s. 46; Eren/ Başpınar, s. 35. 41 Eski hukukumuzda taşınmazlar üzerinde mülkiyet hakkının birbirinden farklı üç unsur- dan oluştuğu kabul edilirdi. Bunlar : 1) Rakabe (bugünkü kuru mülkiyete eşdeğer); 2) Yed veya zilyedlik, 3) Tasarruf (faydalanma, hukuki işlem yapma ehliyeti ki bu kudrete sahip olana “mutasarrıf” denirdi. Bu üç unsur bir kişide veya farklı kişilerde olabilirdi. Bkz. Eren/Başpınar, s. 27-28; Gürsoy/Eren/Cansel, s. 48. 42 Avcı, s. 353-354; Akgündüz, C.III, s. 816; Aydın, s. 366; Cin, Miri Arazi, s. 8-9; Cin/ Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 411-412 ve dn.5; Eren/Başpınar, s. 29-30. 43 Cin, Miri Arazi, s. 9; Eren/Başpınar, s. 27-28. 44 Avcı, s. 353; Akgündüz, C.III, s. 816; Cin, Miri Arazi, s. 9-10; Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 411-412; Eren/Başpınar, s. 26 vd. 45 Akgündüz, C.III, s. 816-817; Avcı, s. 353; Aydın, s. 366; Cin, Miri Arazi, s. 10-11; Cin/Akyılmaz, Hukuk Tarihi, s. 412-413; Eren/Başpınar, s. 26-27. Yüklə 220,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|