Abdurrahman KASAPOĞLU
Hikmet Yurdu Yıl:1, S.1, (Ocak-2008) ss.87-107
87
KUR’AN AÇISINDAN FATALİZM
-İnkârcıların Bir Tutumu Olarak Kadercilik-
Abdurrahman KASAPOĞLU
∗
ÖZET:
Fatalizm, insanın bulunduğu her zaman ve mekânda ortaya çıkabilen bir düşün-
ce biçimidir. Kur’an’da fatalist anlayışın bilgisizlikten kaynaklandığı açıklanmış-
tır. Fatalist anlayış geliştiren kimseler, gerçeği değil, kendilerini geçici olarak ra-
hatlatacak bir çıkış yolunu tercih etmişlerdir. Sorumluluktan kaçabilmek için,
hiçbir güç ve etkinliğe sahip olmadıklarını ileri sürmüşlerdir. Fatalizme yönelen
inkârcılar, mü’minlerin kader inancını dillerine dolayarak alaycı bir tavır sergi-
lemişlerdir. Yüce Allah, inkârcıları fatalizmden vazgeçirmek için, gerçek bilgi ve
kanıtlara uygun düşünmeye çağırmıştır. Arzu ve eğilimleri doğrultusunda tah-
minlerde bulunmamalarını istemiştir.
Anahtar Kelimeler: Kader, kadercilik, savunma mekanizması.
Abstract:
Fatalism in the Holy Quran
Fatalism is a type of convention which occurs in all conditions that human kind
exists in. In Quran, it is explained that fatalist convention stems from illeteracy
and ignorance. Those who develope fatalist convention prefers not the real way-
out but the temprory one which make them relax. To run away from
resposibility, they claim that they do not have power and effectivity. Fatalist
deniers perform a humiliating behavior towards the muslims’ fate belief. Allah
(The Greatest), in order to deter them from denying fatalism, called deniers to
think with regard to real knowledge and evidences. He doesn’t want them to live
on only suppositions and assumptions resulting from their egos and tendencies.
Keywords: Fate, fatalism, defence mechanism
.
Giriş
Gerçek anlamda kadere inanan bir Müslüman, iyi ve kötü ne varsa bunla-
rın hepsinin Allah’ın takdiri ve yaratması ile gerçekleştiğini kabullenir. Fakat
kadere inanmanın, insanın sorumluluğunu yok saymak anlamına gelmediğinin
bilincindedir. O, kaderi bahane ederek sorumluluktan kaçmak tarzında bir anla-
yış geliştirmenin Kur’an’a uymayacağının farkındadır. Kendi iradesinin varlığını
∗
İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.
Kur’an Açısından Fatalism
Hikmet Yurdu Yıl:1, S.1, (Ocak-2008) ss.87-107
88
ve sorumlu olduğunu kabul ederek, bu iradenin üzerinde de ilâhî iradenin bu-
lunduğuna iman ederek tutarlı ve dengeli bir dünya görüşü oluşturur.
Kur’an’a göre, mutlak irade sahibi olan Allah, insana da irade vermiş ve
onu sorumlu tutmuştur. Birçok âyette insanın özgür irade sahibi olduğunu vur-
gulamıştır.
1
Aynı şekilde Kur’an’da Allah’ın mutlak iradesini açıklayan âyetlere
yer verilir.
2
Bu kanıtlar doğrultusunda mü’min birey, Allah’ın mutlak iradesine
inanarak, kendi iradesinin ve sorumluluğunun da bilincinde olarak dengeli bir
kader anlayışı geliştirmelidir.
Fakat bazı insanlar, kendi irade ve sorumluluklarını bir yana bırakarak,
her şeyi Allah’ın iradesine bağlamayı tercih etmişlerdir. Tarihin her döneminde
ve her toplumda bu tür bir inancı benimseyenler var olagelmiştir. Hatta Müslü-
man toplumlar bile dinlerinin temel kaynaklarını doğru anlayamamaktan ya da
hiç öğrenememekten dolayı “cebriyeci” diye nitelen bir anlayış geliştirmişlerdir.
Düşünce tarihinde, insanın iradesini hesaba katmadan her şeyi Tanrının iradesi-
ne bağlayan fatalizm anlayışına sık sık rastlanmıştır.
Kur’an, reddettiği kötü karakter örneklerini genellikle inkârcı kimseler
arasından seçmiştir.
3
Fatalist yani cebriyeci anlayış geliştiren kimselere de Mek-
keli müşrikleri örnek göstermiştir. Araştırmamızda Mekkeli müşriklerin fatalist
anlayışlarını tasvir eden âyetleri inceleyeceğiz. Ayrıca, incelememize açılım ka-
zandırması bakımından felsefî düşüncede fatalizmin yerine ve İslâm düşünce
tarihinde ortaya çıkan cebriyeci yaklaşıma değineceğiz. Yine fatalizmi tercih
eden insanların psikolojik yapılarına ışık tutacağını düşündüğümüz bazı savun-
ma mekanizmalarını ele alacağız. Değerlendirme bölümünde bu savunma me-
kanizmalarıyla fatalist düşünce arasında nasıl bir ilişki olduğunu göstermeye
çalışacağız.
1. Felsefede Fatalizm
Fatalizm kelimesinin aslı, ezelî değişmez söz anlamına gelen “Fatum”dur.
Yazgıcılık/fatalizm, yaşamda olup biten her şeyin önceden doğaüstü bir gücün
istenciyle belirlendiği; önceden belirlenmiş olan alınyazısının değişmeyeceği
1
Nisâ, 4/110-111; Ra’d, 13/11; Ankebût, 29/40; Rûm, 30/41; Şûrâ, 42/20; İnsan, 76/3.
2
Enbiyâ, 21/23; Kasas, 28/68; Hadîd, 57/22; Burûc, 85/16.
3
Yusuf Işıcık, Kur’an’ı Anlamada Temel İlkeler, Esra Yayınları, Ankara, 1997, 87.