MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 334 ~ 
olub,  müraciət  edənin  psixologiyasını,  əhval  –  ruhiyyəsini  ifadə 
edir:  
Qadir sübhan, özün yaxĢı bilirsən,  
Necə pəriĢandı hallarım mənim. 
Mən bülbüləm, güldən ötrü gəzirəm, 
Saralıb, solubdu güllərim mənim. (səh.177) 
Və ya: 
BaĢına döndüyüm, a nazlı dilbər, 
Söyləsən halını, yar sənə qurban!  
Mən bülbüləm, güldən ötrü yanıram, 
Layiq deyil qona xar, sənə qurban! (səh.189) 
 
Bu  nümunələr  bədii  xitabların  dastan  poetikasının  mühüm 
tərkib hissələrindən biri olduğunu təsdiq edir. Canlı danıĢıq dilinə 
məxsus  xitabların  dastan  dilində  iĢlənmə  tezliyi  mətn  mühitində 
ünsiyyət  dilinin  enerjisini  və  çevikliyini  əks  etdirir.  Dastanın 
dilindəki  konkret  nümunələr  göstərir  ki,  xitablar  bütün  bədii 
situasiyalarda  bədii  tələbin  Ģərtlərini  ödəyir.  Onlar  süjet  xəttinin 
inkiĢafında, gərgin dramatik situasiyaların ifadəsində mühüm yer 
tutur. Bütövlükdə bədii xitablar xalq dilində, folklorda olan ifadə 
qəliblərinin dastan üslubuna gətirilməsinə xidmət edir.  
Göründüyü kimi, əsas bədii təsvir və ifadə vasitələri poetik 
siqlətinə,  yaratdığı  sənətkarlıq  xüsusiyyətlərinin  bolluğuna  görə 
seçilir.  Onların  hamısı  canlı  danıĢıq  tərzinə  söykənən  dil  fakt-
larıdır  və  ―Novruz‖  dastanının  dil  materialları  göstərir  ki,  xalq 
ruhu,  xalq  deyim  tərzi  bu  söz  və  ifadələrdə  son  dərəcə  kamil 
ifadəlilik  imkanları  qazanmıĢdır.  Ümumilikdə,  ―Novruz‖  das-
tanında  məcazlar  sistemi  əsərin  forma  gözəlliyinin  əsas  ünsürlə-
rindəndir. Poetik əhval-ruhiyyəni nizama salan mətnin əsas estetik 
keyfiyyətlərinin  mühüm  bədii-üslubi  yükü  məcazi  sözlərin 
üzərinə düĢür.  
Ədəbiyyat: 
 
1.
 
Abdullayeva  S.Ə.  Azərbaycan  nağıl  və  dastanlarının  dili: 
Fil.elm.dok...dis. Bakı, 2006, 280 s.  
2.
 
Dəmirçizadə  Ə.  Azərbaycan  dilinin  üslubiyyatı.  Bakı:  Azər-
nəĢr, 1962, 272 s.  
3.
 
Hüseynov M.Sözün poetikası.Bakı:Elm və Təhsil, 2010, 368 s.  
4.
 
Cəfərli  M.  Azərbaycan  dastanlarının  struktur  poetikası.  Bakı, 
2010, 204 s. 

---

 
~ 335 ~ 
5.
 
―Novruz‖.  Azərbaycan  dastanları.  (Toplayanlar:  M.Təhmasib, 
Ə.Axundov).BeĢ cilddə. I cild. Bakı: Lider nəĢriyyat, 2005, 392 s.  
6.
 
Cəfərli M. Azərbaycan məhəbbət dastanlarının poetikası. Bakı: 
Elm, 2000, 357 s.  
ХЫДЫРЛЫ ГЮНЕЛЬ 
 
СИСТЕМА ПЕРЕНОСА НА ЯЗЫКЕ ДАСТАНА 
 «НОВРУЗ» 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Ключевые слова: перенос, эпос, эпитет, сравнение,  
метафора, художественное обращение, гипербола. 
 
Объектом  исследования  данной  статьи  являются  ху-
дожественно-изобразительные  средства,  используемые  в  да-
стане  «Новруз». Здесь к  исследованию привлечены скорость 
использования  слов  в  дастане,  а  также  их  стилистические 
особенности.  Автор  в  широком  аспекте  анализирует  стили-
стические  и  поэтические  особенности  эпитетов,  сравнений, 
метафор и других художественно-изобразительных средств и 
средств выражений дастана. 
 
KHIDIRLI GUNEL 
 
THE ILLUSTRATIONS SYSTEM OF NOVRUZ SAGA 
 
SUMMARY 
 
Key words: famous, saga, epithet, comparative, metaphor, 
 fiction book, exaggeration 
 
The article deals with the illustrations means committed in 
Novruz  saga.  The  development  frequency  of  metaphoric  words, 
their style features are investigated in saga. It is explained the epi-
thet,  comparative  metaphors  in  saga  language  and  style  poetic 
features of other illustrations. 

---

 
~ 336 ~ 
HƏSƏNOVA ÜLVĠYYƏ 
BDU, magistr  
 
TÜRK MĠFOLOJĠ DÜġÜNCƏSĠNDƏ CANLI TƏBĠƏT 
OBYEKTLƏRĠ  (QUġ, AT OBRAZI) ĠLƏ BAĞLI 
YARANAN KULTLAR 
 
Açar sözlər: kult, quş, at, simurq, əfsanə, obraz 
 
Qədim türklərin özünəməxsus mühüm inanc sistemi – kult-
ları  mövcud  olmuĢdur.  Bunlar  haqqında  ətraflı  Ģəkildə  danıĢ-
mazdan öncə ―kult‖ sözünün etimoloji izahına qısa da olsa nəzər 
salaq.  
―Kult‖ sözünün etimologiyasına əsaslandıqda görürük ki, bu 
söz fransızcadan digər dillərə, həmçinin türkcəyə keçsə də sözün 
təməl  kökü  latın  dilindən  olan  ―cultus‖  sözündəndir.  Mənası  isə 
―tapınma‖,  ―inanma‖  kimi  izah  olunur.  KultlaĢdırılan  obyekt 
müqəddəsləĢdirilir, bir növ tanrı səviyyəsinə qaldırılırdı.  
Türk xalqları bir sıra təbiət obyektlərinə tapınmıĢlar, baĢqa 
sözlə  desək,  onları  kultlaĢdırmıĢlar.  Türklərin  tapındıqları  təbiət 
obyektlərini  canlı  və  cansız  olaraq  Ģərti  iki  yerə  ayırmaq  olar. 
Belə  ki,  çox  qədim  tarixi  olan  bu  xalq  qurda,  ata,  ilana,  quĢ 
onqonlarına inanaraq onları kultlaĢdırmıĢdır.  
Qeyd edək ki, ―kult‖ və ―onqon‖ anlayıĢlarından danıĢırıqsa 
―onqon‖  anlayıĢına  müəyyən  dərəcədə  aydınlıq  gətirməyi  özü-
müzə borc bilirik.  
QuĢ onqonlarının kult semantikasını araĢdırarkən tədqiqatçı 
RövĢən Əlizadənin ―kult‖ və ―onqon ― sözlərini fərqli Ģəkildə təh-
lil  etdiyini  görürük.  O,  ―onqon‖  terminin  ―kult‖dan  tam,  köklü 
Ģəkildə fərqli olduğunu qeyd etmiĢdir.  
D.K.Zelenin yazır ki, onqona soyun, tayfanın ailə və fərdin 
hamisi, qoruyucusu, köməkçisi kimi baxılmıĢdır (6, 76).  
Bildiyimiz  kimi,  kult  hesab  olunan  obyekt  də  inanc  hesab 
olunur,  onların  Allaha  daha  yaxın  olduqları  düĢünülürdü.  Bütün 
bunları  nəzərə  alaraq  biz  ―onqon‖  və  ―kult‖  anlayıĢlarını  tam 
köklü Ģəkildə fərqli olmadıqlarını, onların bu və ya digər Ģəkildə 
yaxın anlayıĢlar olduqlarını deyə bilərik.  
QuĢlarla bağlı inamın qədim tarixi kökləri vardır. Bu inamın 
mövcudluğu quĢ onqonlarının yaranmasına gətirib çıxarmıĢdır ki, 
bir  sıra  folklor  nümunələrində  -  əfsanə,  dastan  və  nağıllarda  biz 
bunlara  tez-tez  rast  gələ  bilirik.  Bunun  isə  əsas  səbəbi  oğuzların 

---