37
450°S-də dəyişirlər. Onlardan AuCu3 və AuCu kimyəvi birləşmələri ayrılır. Bunun
nəticəsində ərintinin plastikliyi azalır ki, bu da prokat zamanı çatlarm əmələ
gəlməsinə gətirib çrxarır. Belə ərintilərin suda bərkidilməsi onlarm işləmə
qabiliyyətini artrrır. Ərintinin rəngi misin miqdarmdan asılı olaraq sarıdan
qrrmızıya kimi dəyişir. Miss döymə və uzanma qabihyyətlərini qoruyub saxlayaraq
qızıl ərintisinin möhkəmliyini artrrrr. Ərinti qırmızımtıl çalarlar qazanır, tərkiblə
miss 14,6% təşkil edərkən ərinti parlaq qrrmızı olur. Lakin miss ərintinin
korroziyaya dayamqlığım azaldır və tərkibdə miss çox olarkən ərintinin səthi
tündləşir.
25-dən 80%-ə (atom) kimi tərkibində platin olan qızıl-platin ərmtilən ıkı
bərk məhlulune qatışığım əmələ gətınrlər. Ərintinm möhkəmliyi platinin miqdarı
artdıqca çoxalır. Belə Ki, tərkibdə 20% (kütlə üzrə) platin olduqda möhkəmlik 40
kq/mm2, 50%-də 80 kq/mm2 təşkil edir və 80%-də maksimal qiyməti 128 kq/mm2
çatır və bundan sonra möhkəmlik aşağı düşməyə başlayır. Platinin miqdarı artdıqca
ərintinin rəngi sarıdan boza çevrilir.
Qızıl-palladium ərintiləri bərk məhlullarm fasiləsiz sırasım yaradırlar.
Tərkibində 85% (atom) palladiumu olan ərinti maksimal möhkəmliyə (60 kq/mm2)
malikdir. Palladium qızıl ərintisinin ərimə temperaturunu yüksəldir və kəskin
surətdə onun rəngini dəyişir -ərintinin tərkibində 10% palladium olduqda külçə
rəng alır. Ərintinin plastikliyi və döymə qabiliyyəti saxlamlır.
Tərkibində 40%-ə (atom) qədər palladium olan qızıl-platin-palladium
ərintiləri palladiumla və qızılm platində bərk məhlulu ilə mexaniki qatışığıdır.
Tərkibində 40%-dən çox palladium olan ərin-tilər özlərində üç metalm bir-birində
yekcins bərk məhlulunu əks etdirirlər və yüksək möhkəmliyə malik olurlar.
Qızıl-palladium-gümüş ərintiləri bərk məhlullarm fasiləsiz sırasmı əgətirir
və yüksək plastik və oksidləşməmə qabiliyyətinə malik olurlar, qəşong çalarlan
olur.
Platin qızılı ağ rongə palladiumdan intensiv rəngləyir, sarılıq artıq ərintidə
8,4% platin olduqda itir, ərintinin ərimə temperaturu kəskin surətdə artır. Platinin
miqdarı 20%-ə qədər artan zaman ərintinin elastikliyi yüksəlir.
38
Qızü ərintisinin hər bir komponenti ona müəyyən xassələri əlavə edir. Belə
ki, gümüş və miss ərintinin çalarmı yaşılı və qırmızımtıl tonlardan keçməklə
solğun sarıdan qırmızıya kimi dəyişməyə imkan verir, ərintiəyə yumşaqlıq,
plastiklik, döyülməklik və digər xassələri əlavə edir, orta ərimə temperaturunun
olmasım təmin edir. Paladium, nikel və platin ərintilərə ağ rəng verir. Kadmium və
sink ayrı-ayrı ərintilərin ərimə temperaturlarım azaldır.
Qızılm zərgərlik ərintiləri dörd qanuniləşdirilmiş əyara malikdir: 750, 585,
500, 375.
Gümüşün ərintiləri - əridilmiş vəziyyətdə gümüş istənilən nis-bətlərdə
çoxsaylı metallarla qatışır. Gümüş qızılla, mislə, qurğuşunla, platinlə və platin
qrupunun metalları ilə kimyəvi birləşmələr yarat-madan ərintilər omələ gətirir.
Ən geniş gümüşün mislə ərintiləri yayılmışdır. Tərkibində 6-dan 97%-ə
(kütlə üzrə) qədər miss olan gümüş-mis ərintiləri iki bərk məhlulun qatışığmı
əmələ gətirirlər. Digər nisbətlərdə, temperaturdan asılı olaraq dəyişən, gümüş və
miss bir-birində məhdud qatışmaya malikdirlər. Misin ərintilərdə miqdarı artdıqca
(8-dən 96%-ə kimi) onlarm möhkəmliyi və qatıhğı yüksəlir. Ərintilər yaxşı
plastikliyə malik olur, lakin yüksək temperaturda 40-dan 80%-ə qədər misi olan
ərintilər çox kövrəkdİrlər. Misin miqdarı artdıqca ərintilərin rəngi aşağıdan
qırmızımtıl-sarıya kimi dəyişir. Texnikada ən tətbiq olunan ərintilər tərkiblərində
50-dən 96%-ə qədər gümüşə malikdirlər.
Tərkibində 3-ə qədər və 80%-dən artıq gümüş olan gümüş-platin ərintiləri
bərk məhlullar əmələ gətirirlər. Tərkibində 25, 50 və 75% (atom) platin olanlar
tərkibi bişirilmə zamanı (550°S) dəyişən kimyəvi birləşmələr əmələ gətirir.
Gümüş-palladium ərintiləri bərk məhlullar və intermetal birləş-mələri əmələ
,gətirirlər. Onlar yüksək plastiklik və oksidləşməmə qabiliyyətinə malikdirlər,
qızdırılan zaman hidrogen hopdururlar.
Zərgərlik sənayesində istifadə olunan gümüş ərintiləri, qızılm ərintilərindən
fərqli olaraq bir aşqar edən komponentə - misə malik-dir. Gümüşün zərgərlik
ərintiləri beş qanüniləşdirilmiş əyara malik-dir: 800, 830, 875, 925, 960.
39
Platin və palladiumun ərintiləri - zərgərlik sənayesi üçün bir aşqar edən
komponentə - misə malikdir. Platin-mis yə palladium-mis xassələrinə görə
oxşardırlar. Onlarm hər bir cütiı belə məhsullarm fasiləsiz sırasım əmələ gətirir Ki,
daxilində soyudulan zaman CuPt, Cu3Pt, CuPd, CusPd kimyəvi birləşmələri
yaranır.
Kimyəvi birləşmələri olan ərintilər ən az möhkəmliyə və Ən çox elektrik
keçiriciliyi qabiliyyətinə malik olurlar. Tərkibində 1-5% (küt-lə üzrə) miss olan
ərintilərin yaxşı mexaniki xassələri, eləcə də oksid-ləşməmə qabiliyyəti olur.
Platinin zərgərlik ərintisi qanuniləşdirilmiş 950 əyarma, palladii-umun
zərgərlik ərintiləri 500 və 850 əyarlarma malikdirlər.
Zərgərlik məmulatlarmm qiymətləndirmə ekspertizası. Bu meto-dika
qiymətli, zərgərlik və xırda məmulatlar hazırlamaq üçün daşlar-dan -olan zərgərlik
məmulatlarmm qiymətli daşları cilalayan mə-mulatlarm qiymətləndirilməsi, eləcə
də onlarm sığorta və girov dəyə-rini müəyyən etmək üçün təyin edilmişdir.
Ümumi müddəalar. Metodika keyfiyyət, istehlak xassələrini nəzərə almaqla
qiymətlərin təyin edilməsi, eləcə də daha keyfiyyətli məmulatlarm istehsalmm
stimullaşdırılması, qiymətli və xırda məmu-latlarm hazırlanması üçün daşlardan
qoymalarla məmulatlarm və gümüşdən məmulatlarm qüvvədə olan pərakəndə
qiymətlərinin ümumi səviyyəsinin saxlanması üçün təyin edilmişdir. Satılmaq
üçün əhali tərəfmdən təhvil verilən zərgərlik məmulatları 1991-ci ildən komission
mağazalarmda sərbəst müəyyənləşdirilən qiymətlərlə qiy-mətləndirirlər. Yuxarıda
göstərilən məsrəflər nəzərə almmaqla zər-gərlik məmulatlarmm sərbəst
qiymətlərinin kalkulyasiyasım müəyyən edirlər.
Zərgərlik məmulatlarmm I qiymətləndirilməsi üzrə tövsiyələr. Məmuİatlarm
baza dəyəri - qiymətii metallarm, qiymətli metallardan və xırda məmulatlar
hazırlamaq üçün daşlardan qoymalarm və məmulatm istehsalma sərf edilmiş
əməyin maddi dəyərinin cəmidir.
Dostları ilə paylaş: |