62
mı - daşm havadakı çəkisi;
m2 - daşm sudakı çəkisi;
p - daşm srxlığı.
m2=M-m=7,505-6,753=0,752K Am=mı-m2=l,05-0,752=0,298K
p - = . 3,523
Am 0,298
II
təcrübə
Rəngsız brilyant üçün.
mı=0,905 K, M=7,401K, m=6,753K olarsa,
m2=7,401-6,753=0,648K
Am=0,905-0,648=0,257
0,905 . ,01
p = 3,521
0,257
III
təcrübə
Maviyə çalan brilyant üçün. mı=0,758K, M=7,296K, m=6,753K olarsa,
m2=7,296-6,753=0,543K Am=0,758-0,543=0,215 0,758.
P = TJIT ~~3 ■M
IV
təcrübə
Qəhvəyiyə çalan brilyant üçün. mı=0,799K, M=7,327K, m=6,753K olarsa,
m2=7,327-6,753=0,574K Am=0,799-0,574=0,225 0,799
p = —
& 3 551
0,225 '
V
təcrübə
Yaşıl rəngli sirkon üçün.
mı=l,lK, M=7,606K, m=6,753K olarsa,
m2=7,606-6,753=0,853K
Am=l,1-0,853=0,247
p = ——«4,453 0,247
e) spektroskopla təyin etmə.
63
Təcrübə üçün rəngsiz və bozumtul, tilli taraşlanmış brilyant götürülmüşdür.
Spektroskopun okulyarmda dəqiq nəticə almması üçün onları diametrlərinə uyğun
metal diafraqma üzərində yeıiəş-dirib, üzərinə şüa saldıqdan sonra əks olunan
şüalar analiz olundu. Okulyardan spektr rənglərinin pegə yayıldığı, hansı xəttin və
ya zolağm udulduğu müşahidə olundu. Hər iki almaz üçün spektrin 4155 A°
dərəcəsinə uyğun enli udulma zolağı göründü. Bozumtul rəngli almaz üçün isə
əlavə olaraq, spektrin göy və bənövşəyi his-səsində 4780, 4650, 4510, 4350 və
4230 A° zəif xətlər müşahidə olun-du. Təcrübədə alman spektr təsvirləri aşağıdakı
sxem üzrə göstərilir.
Zümrüdün digər daşlardan fərqbndirilməsi.
a) şüasmdırma göstəricisinə görə təyin ctmə.
Refraktometri brilyanta görə quraşdırıb baxdıqdan sonra, almazı götürüb üç
növ zümrüdə ayrı-ayrılıqda baxırıq. Hər bir növ zümrüddə brilyantdan fərqli olaraq
iki kölgə sahəsi müşahidə olunur. Zümrüdün növündən asılı olaraq bu kölgə
sahələri fərqli alındı. Onlar sxem şəklində aşağıdakı kimi göstərihr.
1.
Pakistan zümrüdü n - 1,589-1,596;
2.
Hindistan zümrüdü n - 1,585-1,592;
3.
Ural zümrüdü n - 1,581-1,588.
b) yüksək şüasmdırma göstəricisinə görə təyin etmə.
Götürülmüş üç növ nümunənin yüksək şüasmdırma göstəricisi aşağıdakı
hesablamalarla təyin edilmişdir. Nəticənin düzgün almma-sma görə hər nümunə
üçün iki dəfə hesablama aparılıb, orta qiymət götürülmüşdür.
I
nümunə üçün
1)
hı=4 mm, Fı=71,022 mm, F2=68,505 mm
h2=Fı-F2=71,022-68,505=2,517
2)
hı=4 mm, Fı=69,005 mm, F2=66,499 mm
h2=69,005-66,499=2,506 mm
2,506
Orta qiymət - K
g = 1.589 + 1,596
64
II
nümunə üçün
1)
hı=3,7 mm, Fı=82,113 mm, F2=79,779 mm
h2=82,l 13-79,779=2,334 mm
N = 3>? « 1,585 2,334
2)
hı=3,7 mm, Fı=75,35 mm, F2=73,026 mm
h2=75,35-73,026=2,324
Orta qiymət
= 1,585 ± 1,592 . 2
III nümunə üçün
1)
hı=3,3 rimı, Fı=73,425 mm, F2=71,338 mm
h2=73,425-72,338=2,087 mm
N = — » 1,581 2,087
2)
hı=3,3 mm, Fı=70 mm, F2=67,922 mm
h2=70-67,922=2,078 mm
Orta qiymət
K = ^581 +1'588 .1,585
Hər bir nümunə üçün uyğun olaraq dispersiya effektini hesab-laya bilərik:
I
nümunə üçün C=l,596-1,589=0,007
II
nümunə üçün
C= 1,592-1,585=0,007
III
nümunə üçün
C=l,588-l,581=0,007
Göründüyü kimi, zümrüdün bütün növlərində dispersiyanm qiyməti eynidir.
v) rənginə görə təyin etmə.
Qeyd etdiyimiz kimi, zümrüdün xarakterik yaşıl rəngi onun tərkibində xrom
ionlarmm olmasma əsaslamr. Zümrüdo ağ kağız üzərində gündüz işığmda
baxmaqla onu sintetik daşlardan dəqiqliklə fərqləndirmək olmur. Onu, əsasən
süzgəcdən baxmaqla dəqiq ayırd etmək olur. Buna görə də süzgəcdən istifadə edib
lazımi nəticə almmışdır. Daşı ağ kağız üzərinə qoyub yaxşı işıqlandırmaq məqsədi
ilə əlavə olaraq 250 Vt gücə malik közərmə lampası ilə də işıq-landırılmışdır.
65
Sonra fıltri gözə yaxm yerləşdirib daşı müşahidə etmək lazımdır. Süzgəcdən
baxanda zümrüd qırmızı rəngdə görünür. Onun oxşadılmasma baxanda isə öz
rəngini dəyişməyərək yenə də yaşıl rəngli göründü.
q) sıxhğma görə təyin etmək.
I
nümunə üçün
mı=l,8K, M=7,901K, m=6,753K olarsa, m2=M-m=7,901-6,753=l,148K
Äm= 1,8-1,148=0,652
p =
2,761
0,652
II
nümunə üçün
mı=l,541K, M=7,732K, m=6,753K olarsa, m2=7,732-6,753=0,979K
Am=l,541-0,979=0,562 1 541
p =
2,741
0,562
III
nümunə üçün
mı=l,05K, M=7,42K, m=6,753K
m2=7,42-6,753=0,667K
Am=l,05-0,667=0,383
1,05
p = 2 ,741
0,383
ğ) mikroskopla təyin etmə
Göründüyü kimi, zümrüdün sıxhğma görə digər daşlardan fərq-ləndirmək
mümkün olsa da, onun bəzi növlərini ayırd etmək müm-kün olmur. Buna görə də
ən yaxşı üsullardan biri onun daxili quru-lu şuna mıkroskopla baxıb təyin
etməkdir. Aparılan təcrübə zamanı üç növ zümrüdün daxili quruluşuna baxılmışdır.
Almrmş təsvirlərin fotoşəklini çəkmək imkanı olmadığı üçün R.Vebsterin çəkdiyi
foto-şəkillərdən Pakistan və Hindistan zümrüdünün fotoşəkillərini seçib aşağıda
verilmişdir.
d) spektroskopla təyin etmə.
Dostları ilə paylaş: |