Magиstrатура mяrkяzи hüseynzadə FƏrrux yasəF
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
66
Hər üç növ zümrüdə spektroskopa baxdıqda eyni formalı spektr təsviri müşahidə edilir. Bu təsvirdə görünən udulma xətlərini və udulma zolağmı aşağıdakı sxem şəklində verə bilərik. Almmış təsvirdə spektrin qırmızı hissəsində 6830 A° və 6800 A° udulma zolağı, 6620 A° və 6460 A° dərəcəsinə uyğun zəif xətlər, eyni zamanda spektrin sarı hissəsində 4774 A° dərəcəsinə uyğun zəif udulma zolağı müşahidə oiundu. Yaqutun digər daşlardan fərqləndiriunəsi a) şüasmdırma göstəricisinə görə təyin etmə. Refraktometrlə yaqutun şüasmdırma göstəricisini təyin edərkən şkalada 1,773 dərəcəsinə uyğun zəif ıvə 1,765 dərəcəsinə tünd kölgə sahələri müşahidə olundu.
b) yüksək şüasmdırma göstəricisin əgörə təyin etmə. Bu göstəricisinin düzgün alınması üçün təcrübənin üç dəfə təkrar edilməsi vacibdir. I təcrübə üeün hı=4,3 mm, Fı=83,02 mm, F2=80,584 mm h2=83,02-80,584=2,436 mm 2,436
II təcrübə üçün hı=4,3 mm, Fı=80,425 mm, F2=78,016 mm h2=80,425-78,016=2,409 4 3 N = 1,785 2,409 III
təcrübə üçün hı=4,3 mm, Fı=85,134 mm, F2=82,773 mm h2=85,134-82,773=2,361 4 3 N = 1,821 Orta qiymət K - ''765 + ''785 + ''821 - 1,790 3 Dispersiya effekti C= 1,773-1,765=0,008-ə bərabərdir. v) dixroskopla təyin etmə. Təcrübə üçün götürülmüş yaqııtu tənzimlədikdən sonra maşa ilə götürüb gündüz işığma tutaraq dixroskop cihazı ilə müşahidə edirlər. Bu zaman cihazm okulyarmda iki rəng effekti - dixroizm hadisəsi aydm şəkildə görünür. Orada
67
solğun qrrmızı və tünd qırmızı iki pəncərə təsviri yaranır. Daşı müxtəlif istiqamətlərə çevirdikdə rəng effekti dəyişmir. Bu yaqutda pleoxroizm hadisəsinin olmadığım sübut edir. Yaquta süzgəclə baxdıqda isə o, parlaq qrrmızı rəngdə müşahi-də olunur. Bu xarakterik rənglə onu qranat, şpinel, imitasiya olun-muş şüşədən asanlıqla fərqləndirmək olar. q) sıxhğma görə təyin etmə. Yaqutu sıxlığma görə təyin etmək üçün onun təxmini sıxlığm-dan istifadə edilir. Belə ki, smaq şüşəsinə 1/4 hissə yodlu metilen məhlulu töküb, götürdüyümüz yaqutu onun içərisinə salırıq. Bu za-man daş məhlulda suspenziya elementi kimi asılı vəziyyətdə qalır. Sonra nümunələrdən sıxlıqları 1,50; 3,90 və 4,50 olan üç ədədini götü-rüb bir-bir məhlula salırıq. 1,50 sıxlıqh nümunə məhlulda üzdü. 3,90 sıxlıqlı nümunə isə, demək olar ki, yaqutla bir səviyyədə asılı vəziyyətdə qalır. 4,50 sıxlıqlı nümunə isə məhlulun dibinə batdı. Beləliklə, yaqutun sıxlığmm 3,90-a yaxm olduğu müəyyən olundu. Xüsusi cəd-vəldən bilirik ki, yaqutun sıxlığı 3,99-a bərabərdir. Bu, təxmini gös-tərici ilə yaqutu digər daşlardan tez bir zamanda fərqləndirmək mümkündür. ğ) mikroskopla təyin etmə. Yaqutun daxili quruluşuna mikroskopla baxıb onu digər daş-lardan tam dəqiqliklə fərqİəndirmək mümkündür. Onun tərkibi heç vaxt təmiz olmur, orada tutqun, qeyri-bərabər ölçülü iynəyə oxşar xətlər və s. formalı ləkələr görünür. Baxdığımız nümunənin təsvirini R.Vebsterin çəkdiyi fotoşəkillərlə verə bilərik. d) spektroskopla təyin etmə. Yaqutu spektrosköpla təyin edərkən aşağıdakı sxemdə göstəril-diyi təsvir kimi spektr zolaqlarmm udulması müşahidə edilmişdir. Burada, spektrin qırmızı hissəsində 6942 A° və 6928 A° dərə-cəsinə uyğun nazik udulma xətləri, həmçinin spektrin narmcı hissə-sində 6680 A° və 6595 A° dərəcəsinə uyğun iki zəif və nazik udulma xətləri, spektrin yaşıl və sarı hissəsinin mərkəzində 5500 A° dərəcəsinə uyğun enli udulma zolağı müşahidə olunur. Spektrin göy hissəsində üç udulma xətti görünür ki, bunlardan ikisi - 4765 A° və
68
4750 A° dərəcəsinə uyğun olanlar bir-birinə çox yaxm, digəri - 4685 A° dərəcəsinə uyğun olan isə bir qodər aralıda yerləşir. Sapfirin digər daşlardan forqləndirilməsi. Sapfir və yaqut korund mineralmm müxtəlif formalarıdır. Ona görə də bu iki daş eyni şüasmdırma göstəricisinə, dispersiya effektinə və sıxlığa malikdirlər. Bu daşları bir-birindən rənginə, daxili qurulu-şuna və spektrin udulma zolağma görə fərqləndirmək olar. a) mikroskopla təyin etmə. Hər üç rəng - sarı, yaşıl, göy sapfırdən götürülmüş nümunələrin daxili quruluşuna baxarkən ayrı-ayn təsvirlər müşahidə edilir. Bu təs-virləri R.Vebsterin fotoşəkilləri ilə aşağıda göstərə bilərik. b)
sapfiri spektroskopla təyin etmə. Hər üç sapfirə spektroskopla baxıb onlarm spektr təsvirləri müşahidə edilmişdir. Onları sxem halında aşağıdakı şəkillərdə göstərə bilərik. 1-ci şəkildə sarı sapfirin spektr təsviri verilmişdir. Spektrin göy hissəsində 4500 A° dərəcəsinə uyğun tünd, 4600 A° və 4710 A° dərə-cəsinə uyğun bir qədər zəif udulma zolağı müşahidə olunur. 2-ci şəkildə yaşıl sapfirin spektr təsviri verilmişdir. Burada da spektr udulması eynidir, lakin bu zolaqlar bh qədər yayılrmş vəziy-yətdədir. 3-cü şəkildə göy sapfirin spektr təsvhi verilmişdir. Yenə də təsvir eynidir, lakin 4500 A° dərəcəsinə uyğun udulma zolağı tünd, 4710 A° dərəcəsinə uyğun udulma zolağı zəif və ensiz xətt formasmda müşahidə olunur'. Firuzənin digər daşlardan fərqləndirilməsi. Firuzənin xarakterik mavi rəngi qeyd etdiyimiz kimi, onun tər-kibində olan mis atomları ilə əlaqədardır. Bəzən onun səthində yaşılrəng çalarları da müşahidə olunur. Bu, dərnir atomları ilə əlaqə-dardır. Firuzəni onun oxşarhğmdan xarici görünüşünə görə fərqlən-dirmək qeyri-mümkündür. Onu yalnız sıxlığma və spektr təsvirics görə təyin etmək olar. a)
sıxlığına görə təyin etmə. 69
Təcrübə üçün təbii firuzə və onun alebastrdan hazırlanmış ox-şarlığım götürüb sıxlıqlarmı təyin etməklə təbii fıruzənin fərqləndiril-məsi. Bunun üçün aparılmış hesablamaları aşağıdakı kirni göstərə bilərik. Firuzənin sıxlığım xüsusi cədvəldən bilirik ki, 2,65-2,75-dir. Buradan məlum olur ki, I təcrübədə yoxlanılan daş firuzə idi. b) firuzəni spektroskopla təyin etmə. Firuzəyə spektroskopla baxarkən alman tosviri aşağıdakı sxem-də göstərilmişdir. Spektrin bənövşoyi hissəsindo 4320 A° dərəcəsino uyğun və spektrin göy hissəsində 4600 A° dərəcəsinə uyğun ensiz udulma xətti, rəng çalarları da müşahidə olunur. Bu, dəmir atomları ilə əlaqə-dardır. Firuzəni onun oxşarlığmdan xarici görünüşünə görə fərqlən-dirmək qeyri-mümkündür. Onu yalnız sıxlığma və spektr təsvirinə görə təyin etmək olar. a)
sıxlığma görə təyin etmə. Təcrübə üçün təbii fıruzə və onun alebastrdan hazırlanmış ox-şarlığmı götürüb sıxlıqlarım təyin etməklə təbii fıruzənin fərqləndiril-məsi. Bunun üçün aparılmış hesablamaları aşağıdakı kimi göstərə bilərik. Firuzənin sıxlığım xüsusi cədvəldən bilirik ki, 2,65-2,75-dir. Buradan məlum oiur ki, I təcrübədə yoxlanılan daş firuzə idi. b) firuzəni spektroskopla təyin etmə. Firuzəyə spektroskopla baxarkən alman təsviri aşağıdakı sxem-də göstərilmişdir. Spektrin bənövşəyi hissəsində 4320 A° dərəcəsinə uyğun və spektrin göy hissəsində 4600 A° dərəcəsinə uyğun ensiz udulma xətti, eyni zamanda spektrin bənövşəyi hissəsində 4200 A° dərəcəsinə uy-ğun enli və zəif udulma zolağı müşahidə olunur. Zərgərlik məmulatlarınm istismar prosesində qulluq. Zərgərlik məmulatları olduqça zərif və kövrək olduqlarmdan onlarm istismarı xüsusi diqqət tələb edir. Belə ki onlar:
70
- mexaniki zədələnmələrin mümkün ola bilicəyi şəraitdən uzaq olmalıdırlar; -
qələvi və yuyucu vəsaitlərin təsirindən, tərkibində xlor, yod, civə və ya onun birləşmələrinin qaraşığı olan krem və ya yaxmalarm təsirinə məruz qalmamahdırlar; -
daş-qaşları olan məmulatlar istismar zamam temperatur dəyişmələrinə məruz qalmamalıdırlar; -
cızılmalarm baş verməməsi üçün çıxaralmalıdır; -
məmulatlar çıxanldıqda onlarm səthi rütubətdən və ləkələrdən təmizlənməsi üçün yumşaq flanel parça ilə silinməlidir; -
rütubətindən tutqunlaşır və əsasən gümüşün səthi qaralmış təbəqə ilə örtülür. Bu prosesin intensivləşməsi xüsusilə onlarm tərkibində (cəngəl, bıcaq) turşuluq olan qida ilə təmasmdan baş verir; -
məmulatm sothindən tutqun təbəqəni təmizləmək üçünnarm üyünmüş təbaşirdən istifadə edirlər. Gümüş və gümüşlə örtülmüş mətbəx qablarmı stol priborlarmı sabmlu su, naşatıri lə təbaşirin suda yaxalıyaraqqurulayırlar; -
qarışığmda (1 c.q.-1 litr su) yuyb yaxalayıb qurulayırlar; -
təbii və süni daş-qaşları olan zərgərlik məmulatlarmı dövri olaraq bir necə damla naşatır spirti əlavə edilmiş sabunlu su məhlulunda yuyub, isti suda təmiz yaxahyaraq flanel parca ilə silmək lazımdır; -
mirvari tərdən, yağdan, nəmdən parlaqhğmı itirir. Nəmlikdən dağılır. Mirvari sabunlu suda yuyulmah, yaxalmıb qurulanmalıdır. Onu quru yerdə saxlamaq lazımdır. Kəskin hava, temperatur dəymşmələri mirvarini dağıdır. -
lazımdır. Sabunlu suyun köpüyündən, kosmetik vasitələrdən, ətir, sular, 71
aseton, turşular və hətta günəş işığmm təsirindən onun rəngi kəskin dəyişir; -
qranat daş-qaşı olan məmuİatları temperatur dəyişmələrindən qorumaq lazımdır. Onlar qələvili yuyucu vasitələrdən xarab olurlar; -
davranma tələb edirlər.onlar asanlıqla qopur, günəş şüasınm təsirindən solurlar. Mina bəzəyi olan məmulatlar naşatır spirt qarışığı olan diş tozu ilə islanmış pambıq ilə ehtimalca silinir; -
qiymətli daş-qaşları olan zərgərük məmulatları adi tozdan belə öz ilkin parlaqhğmı itirir. Onlarm daim təmizlənməsi vacibdir.
72
Ədəbiyyat 1.
Марченков В.И. Ювелирное дело. M.; 1992. 2.
Новинков В.П., Павлов В.С. Ручное изготовление ювелирных украшений. М.; 1997. 3.
1978. 4.
Гутов Л.А. Литье по выплявляемым моделям сплавов золота и серебра. Л.; 1992. 5.
6.
Скороходов Е.А. Общетехнический справочние. М.; 1982. 7.
Манко Г. Пайка и припаи. М.; 1968. 8.
Бреполь Э. Теория и практика ювелирного дела. Л.; 1982. 9.
Телесов М.С., Ветров А.В. Изготовление и ремонт ювелирных изделий. М.; 1986. 10.
Тойбл К. Ювелирное дело. М.; 1982. 11.
обработки металлов. М.; 1981. 12.
Соболевский В. Благородные металлы. Золото. М.; 1970. 13.
14.
Митчелл Р.С. Название минералов. М.; 1982. 15.
Синкенкес Дж. Руководство по обработке драгоценных и поделочных комней (перевод с английского). М. 1989. 16.
Солодова Ю.П. Определитель ювелирных и поделочных камней. М.; 1985. 17.
Шуман В. Мир камня. М.; 1986. 18.
19.
Корнилов Н.И., Солодова Ю.П. Ювелирные камни. М.; 1983, 1987, 1995. 73
20. Епифанов В.И. Технология обработки алмазов в бриллианты. М.; 1987. 21.
Феодоров М.В., Сомов Ю.С. Оценка эстетических свойств товаров. М.; 1970. 22.
Селеванкин С.А., Власов И.И. и др. Технология и оборудование ювелирного производства. М.; 1970. 23.
Бернард Ф. Секреты знаков солнца. М.; 1997. 24.
25.
Əskərova N.S. Metal üzərində naxışlar. В.; 1974. 26.
Əsədova S.D. Azərbaycan zərgərliyində şəbəkə nümımələri. «Azarbaycan incəsənəti» məcnməsi. В.; 1964. 27.
Əfəndiyev R. Azərbaycan zərgərlik incəsənəti. В.; 1964. 28.
29.
Qaşqay M., Mahmudov Ə. Qiymətli və rəngli daşlar. В.; 1973. 30.
Bəktaşi S., ütəllibov E. Azərbaycanın bəzək daşları. В.; 1981. 31.
Məmmədov N., Məmmədov Ə. Azərbaycanm milli orna-mentləri. В.; 1987. 32.
İskəndərov İ., İskəndərov M. Ulduz falları (ruscadan tərcümə). В.; 1992. 33.
34.
«Elm və həyat» jurnalı. В.; № 7 1982, № 10 1983, № 12 1984, № 6 1985. 35.
Teymurov A. Əllərin sehri. В.; 1971. 36.
dekabr 1981. səh. 8. 37.
Vəkilova G. Azərbaycan bədii metal işləmə sənəti barədə. «Mədəni maarif işi». № 1 1982, səh. 38-41. 38.
Əliyeva A. Sovet Azərbaycanmda şəbəkə sənəti. «Qobustan» jurnalı. В.; 1981 № 3. səh. 7-11. 39.
Mustafayev A. Milli qadm bəzəkləri. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti. В.; 1970 4 aprel.
74
40. Bəktaşi S., Mehdiyeva Ş. Təbiət müalicə edir. В.; 1974. 41.
42.
Байбеков Ш.С. и др. Товароведение культтоваров. Учебник для товароведа. Отд. Техникумов сов.торг. М.; Экономика. 1983. 43.
Барченкова В.И. Основы товароведения непродовольственных товаров. Учебник для кооп.техник. М.; Экономика. 1991. 44.
Волкова Т.И. Товароведение металлов, металлических изделий и руд. М.;Металлургия. 1973. 45.
Епифанов В.И., Песина А.Я., Языков Л.В. Технология обработки алмазов в бриллианты. М.; 1994. 46.
Киевленко Е.Я., Чупров В.И., Драмшева Е.Е. Декоративные коллекционные минералы. М.; 1997. 47.
Логинов В.Д. Ювелирные товары и часы. М.; 1984. 48.
1977. 49.
Петров В.П. Рассказы и подделочном камне. М.; Наука. 1982. 50.
Золотое и серебряное дело 15-20 веков. М.; 1991. 51.
Пыляев М.И. Драгоценные камни и их свойства. СПБ. 1986. 52.
и парфюмерно-косметических изделий. М.; Экономика. 1979. 53.
Селивакин С.А., Власов И.И. и др. Технология ювелирного производства. М.; Машиностроение. 1978. 54.
Синкерс Дж. Руководство обработке драгоценных и подделочных камней. М.; 1996. 55.
Смит Г. Драгоценные камни. М.; 1995. 56.
М.; Экономика. 1990. 57.
Телесов М.С., Ветров А.В. Изготовление и ремонт ювелирных изделий. М.; 1966.
75
58. Тучкова. Ожерелье для себя, любимой. Российская торговля. 1988 №6. 59.
Шаталова И.В.Покупателю о ювелирных товарах. М.; Экономика. 1990. 60.
А.Ф.Шепелев, И.А.Печенежская. Товароведение и экспертиза ювелирных и металло-хозяйственных оваров для студентов вуза. Ростов «Феникс». 2002. 61.
подготовки к экзаменам). М.; 2001. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|