Magиstrатура mяrkяzи hüseynzadə FƏrrux yasəF

5 

 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  mallara  olan  tələblərin  xüsusiyyətləri  də  mühüm 

əhəmiyyət kəsb edir və müəyyən müddət ərzində onların təyinatıüzrə istifadəsinə 

təminat verir. Bu isəəhalinin maddi və mədəni səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif 

dövrlər üçün müxtəlif dərəcə və xarakter tələbatından asılıdır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

6 

 

ФЯСИЛ 1.ЕКСПЕРТИЗАНЫН АПАРЫЛМАСЫ ГАЙДАЛАРЫ 

1.1. Малларын арашдырылмасы цчцн истифадя оlунан методлар və 

zərgərlik məmulatlarının təsnifati və çeşidi 

lk  dəfə  insanlar  əlvan  metallardan  mis  və  qızılla  tanış  olmuşlar.  Bunlarm 

daşlardan fərqli rəngləri onlarm diqqətini cəlb etmişdir. Sonralar onlara mərgümüş 

və  sürmə  məlum  olmuş,  hətta  onlarm  qarışığmdan  этэк,  ov  və  döyüş  abtbri 

düzəltməyi öyrənmişlər. 

Tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən  edilmişdir  ki,  Qafqazda  və  ümu-miyyətlə 

Avropada  qalay  yataqları  olmadığmdan  və  ya  az  təsadüf  edildiyindən  qədim 

metallurqlar qalayı başqa metallarla əvəz etmişlər. 

Qeyd etməliyik ki, Qafqazda və bir sıra başqa yerbrdə tunc dövrü təxminən 

2000 il bundan əvvəl dəmir dövrü ib əvəz olunmuş, yaxud yanaşı inkişaf etmişdir. 

Hər  iki  dövrdə  qiymətli,  yarımqiymətli  və  ümumiyyətlə,  rəngli  daşlarm  istifadəsi 

daha yüksək mərhəbdə ol-muş, этэк, ov, döyüş, din və xüsusən zinət daşları kimi 

istifadə edil-mişdir. 

Müasir  Türkiyənin  qərb  hissəsində  qədim  zamanlardan  möv-cud  olmuş 

Troya  şəhərinin  xarabalıqlarmda  aparılmış  qazmtılar  nəti-cəsində  тиэууэп 

edilmişdir  ki,  hamar  divarlar  yonulmuş  daşlardan  tikilmişdir.  Şərq  ölkəbrinin 

qədim ibadətxanalarmda daşlardan deko-rativ material kimi istifadə olunmuşdur. 

Нэ1э  eramızdan  5000  il  əvvəl  Misirdə  Xeops  firomı  tərəfmdən  böyük 

şəhərbr,  piramidalar,  məqbərəbr,  nəhəng  tikintibr  yaradılmış,  bir  çox  fironlar,  о 

cümbdən Tumanhamon eramızdan 3200 il əvvəl onun işini davam etdirmişdir. Bu 

möhtəşəm  qədim  tarixi  abidəbri  rəngli qranit, diorit və başqa daşlarla bəzəmişbr. 

Eramızdan  3400  il  əvvəl  qədim  Misirdə  Nefertitinin  şəkli  daş  üzərində 

yonulmuşdur. 

Yunan  tarixçisi  Herodot  (həb  e.ə.  V  əsrdə)  Xeops  piramidası-nm  bədii 

təsvirini vermişdir. Həmin piramida qranit və diorit suxurla-rmdan ucalmışdır. 

Həlo  qədim  dövrbrdən  başlayaraq  qiymətli  və  yarımqiymətli  daşlardan 

zərgərlik malları hazırlanmasmdan bəhs edən elmi əsərlər də yaranmışdır. 

---

7 

 

İlk  dəfə  olaraq  yunan  alimi  Teofrast  (е.э.  372-278-ci  ilbr)  mine-ralları  3 

qrupa bölmüşdür. Teofrastdan əvvəl onun raüəllimləri Platon (Əflatun) və Aristotel 

(Ərəstun)  zərgərlik  daşları  haqqmda  fıkir  söylə-mişlər.  Roma  yazıçısı  və  alimi 

Böyük  Pliniy  «Təbiət  tarixi»  əsərində  minerallarm  bir  neçə  növü  haqqmda  öz 

mülahizələrini irəli sürmüşdür. 

Şərq  ölkələrində  orta  əsrlərdə  qiymətli  və  yarımqiymətli  rəngli  daşlardan 

zərgərlik məqsədilə geniş istifadə edilməyə başlamışlar. Dövrün görkəmli alimləri 

zərgərlik daşları haqqmda elmi əsərlər yaz-mışlar. 

Ərəb alimi Əbu-Yusif əl-Kindi 970-1006-cı illərdə yazdığı «Minerologiya» 

kitabmda bəzi zərgərlik daşlan haqqmda mineroloji məlumatlar vermişdir. Şərqdə 

parlamış  üç  böyük  sima  -  Orta  Asiyada  Əbu-Əli  ibn  Sina,  Özbəkistanm  Xarəzm 

vilayətində yaşamış Biruni (973-1053) və Cənubi Azərbaycanm Marağa şəhərində 

yaşamış məş-hur astronom, riyaziyyatçı və mineroloq Məhəmməd Nəsirəddin Tusi 

(1201-1274)  zərgərlik  malları  istehsalmda  istifadə  olunan  qiymətli  və 

yarımqiymətli rəngli daşlar haqqmda öz əsərlərində geniş məlumatlar vermişlər, 

Şərqin  böyük  siması  olan  Əbu-Əli  ibn  Sinanm  «Tibb  elmi  qanunlan»  adlı 

əsəri nəinki tibb aləmində, həmçinin minerologiya sahəsində də məşhurdur. Əbu-

Əli  ibn  Sina  öz  dövründə  məlum  olan  daşları  və  fılizləri  4  qrupa  bölmüşdür:  1) 

daşlar və torpaqlar; 2) kükürdlü minerallar; 3) metallar; 4) duzlar. O, bu daşlarm 

mənşəyi haqqmda da öz mülahizələrini irəli sürmüşdür. 

Biruninin «Cavahirnama» adlı'əsəri təbiət tarixi elmində xüsusi yer tutmaqla 

yanaşı Ы-cəvahirat haqqmda ilk dəfə öz dövrünə görə maraqlı məlumatlar toplusu 

sayıla bilər. Bu əsərdə o, müxtəlif yerlər-dən toplanmış qiymətli daşlar və metallar 

haqqmda  qiymətli  məlu-matlar  vermişdir.  Bu  əsərdə  36  mineral  təsvir  olunur, 

Burada  mineral-lar  sırasına  üzvi  birləşmələr,  süni  yolla  alman  minerallar  və  12 

metal  aid  edilir.  Burada  o,  minerallarm  qruplaşmasmı,  zərgərlik  malları 

istehsalmda  istifadə  olunan  qiymətli  və  yarımqiymətli  rəngli  daşları,  eləcə  də 

metalları təsvir etmişdir. 

Zərgərlik  malları  istehsalmda  geniş  istifadə  olunan  qiymətli  və 

yarımqiymətli  rəngli  daşlarm,  eləcə  də  metallann  fıziki  xassələrini  ilk 

---

8 

 

öyrənənbrdən  biri  də  Biruni  olmuşdur.  Belə  ki,  bu  əsər  о  dövrdə  elmi  cəhətdən 

əsaslandırılaraq  yazıldığı  üçün  müasirliyini  və  qiymətini  itirmədiyinə  görə 

akademik  Q.Q.Lemmleynin  kommentariyalan  ilə  1963-cü  ildə  yenidən  nəşr 

olunmuşdur. 

Şərqin  üçüncü  parlaq  siması  olan  Məhəmməd  Nəsirəddin  Tusi  özündən 

sonra  böyük  elmi  irs  qoyub  getmişdir.  Onun  əsərləri  bu  günə  qədər  qorunub 

saxlamlmaqdadır. Şamaxı Astronomik Rəsədxanasmda 

Nəsirəddin  Tusinin  əsərlərinin  külli  miqdarda  fotosurəti  vardır.  Nəsirəddin 

Tusi fizika, riyaziyyat, fəlsəfə və elmin digər sahələrində yazılmış bir çox əsərbrin, 

о  cümlədən  «Minerologiya»  kitabmm  müəl-lifıdir.  Həmin  kitabda  almaz,  yaqut, 

zümrüd,  lacivərd,  mirvari,  тэг-сап,  firuzə,  əqiq,  yəşəm,  ləl  kimi  daşlar  haqqmda 

geniş və ətraflı məlumatlar verilmişdir. 

Qiymətli  daşlar  insan  cəmiyyətinin  bütün  dövrbrində  məişətdə  böyük 

əhəmiyyətə malik olmuşdur. Məsələn, daş dövründə этэк alətləri ilk zamanlar çox 

sadə  düzəldilir,  sonralar  isə  onlarm  xarici  görünüşünə,  gözəlliyinə  çox  fıkir 

verilirdi. 

Daşdan  hazırlanan  alətlərə  olan  təbbatm  artması  sənətkarlığm  daha  da 

inkişaf  etməsinə  səbəb  olurdu.  Neolit  dövründə  sənətkarlığm  inkişafı  məişət, 

ovçuluq,  silah  abtbrinin  forma  və  miqdarca  müxtəlif-liyind9n  aydm  görünür. 

Eniolit  dövründə  isə  qiymətli  və  yarım-qiymətli  daşlarla  yanaşı,  digər  əşyalarm 

tətbiqi də genişbnir. Buna uyğun olaraq sənətkarlıq bir qədər də yüksəlir. Beb ki, 

daşdan  düzəl-dilən  əşyaların  işbnmə  üsulu  daha  da  təkmilbşdirilir.  Bu  dövrdən 

daşlardakı bir çox naxışlar əsrbr boyu qorunub saxlanılmışdır. 

Asan  ovulan  daşlardan,  demək  olar  ki,  əhəngdaşlarmdan,  kao-linitdən, 

gildən  və  s.  hələ  3500  il  bundan  əvvəl  ilk  qablar  və  başqa  əşyalar  düzəldirdilər. 

Этэк  alətbrinə  olan  təbbat  yüksəldikcə,  məi-şətdə  olan  daş  əşyalara  da  ehtiyac 

artırdı. Buna görə də əşyalar daha sərt və davamlı daşlardan hazırlanırdı. Məsələn, 

duz və dən üyüdücü kiçik kürəvi abtbr, böyük ölçülü dəyirman daşları, silah abtbri, 

su toplamaq üçün yanaqlar və s. çox sərt daşlardan düzəldilirdi. 

---