Magиstrатура mяrkяzи hüseynzadə FƏrrux yasəF

40 

 

ФЯСИЛ 3. ЗЯРЭЯРЛИК МАЛЛАРЫНЫН ЕКСПЕРТИЗАСЫNIN  

TƏKMILLƏŞDIRILMƏSI 

3.1. Zərgərlik məmulatlarının ekspertizasında orqanoleptik və laboratoriya 

üsullarından istifadənin təkmilləşsirilməsi 

Zərgərlik  məmulatlarının  ekspertizası  orqanoleptik  və  laboratoriya  üsullan 

ilə  aparılrr.  Fiziki  xassənin,  kimyəvi  tərkibin  və  ekoloji  təh-lükəsizliyin  təyini 

zərgərlik məmulatlarmrn keyfıyyətini müəyyən edir. 

Yonulmuş  Daş  məmulatlarmm  əlvan  və  qara  metaldan  kütləvi  saat 

bilərziklərinin melxior və neyzilberqdən, süfrə dəstlərinin üzəri qızıl və ya gümüş 

örtüklü məmulatlar NTD-yə uyğun olmalıdır. 

Texniki  sənədləşməyə  uyğun  hər  bir  növ  məmulatm  texniki  qeydiyyatı 

olmalıdır. Hər bir növ məmulatm texniki göstəricilərinə onun forması, ölçüsü, xam 

materialı,  əyarı,  çəkisi,  ona  qoyulmuş  daş-larm  miqdan,  daşlarm  yonulma 

bucaqlarmm  tipi  və  bərkimə  növü,  örtük  qatmm  qalmlığı,  bəzək  xarakteri  aiddir. 

Zərgərlik  məmulat-larmm  hazırlanması  üçün  olan  metallar  QOST  51152-98-in 

tələbinə  uyğun  olmahdır.  Ərintilərin  ekspertizası  aşağıdakı  standartlara  uyğun 

olmalıdır: 

Ərintilərin  kimyəvi  tərkibi,  xassəsi  və  tətbıq  edilmə  qaydaları  aşağıdakı 

cədvəllərdə verilir. 

Zərgərlik  məmulatlarımn  yoxlanması  üçün  nümunənin  götürülməsi  və 

tədqiqat üsulları. Zərgərlik məmulatlarmın keyfiyyəti istehsal müəssisəsində bir-bir 

yoxlanılır. Ticarət müəssisələrində isə, bir qayda olaraq, gələn partiyanm 10%-ni, 

yəni  10  ədəddən  az  olmayaraq  yoxlayırlar.  Götürülmüş  nümunənin  xarici 

görünüşünün  texniki  nümunəyə  uyğun  olub-olmaması  birinci  növbədə  yoxlamlır. 

Sonra  etiketin  tərtibatmm  düzgünlüyü,  həmçinin  brasletin,  üzüyün  ölçüsünün 

maarkadakı  ölçüsünə  uyğunluğu,  eyni  zamanda  zərgərlik  daşlannm  keyfiyyəti, 

yəni onda olan çatlar, ləkələr, məsamələr, qabarcıqlar, uzunluğu və s. yoxlanılır.  ı 

Brilyantın  uzunluğunu  yoxlamaq  üçün  sadə  metoddan  istifadə  edilir.  Yəni 

bu  metodla  ağ  list  üzərində  düz  xətt  çəkilir.  Sonra  yox-lamaq  istədiyimiz  daşm 

---

41 

 

mərkəzini  həmin  xəttin  üstünə  yerləşdiririk.  Lupanm  köməyi  ilə  (yaxşı  olar  ki, 

əlavə işıqdan istifadə edilsin) aşağıdakıları görürük: 

a)

 

sirkon  və  ya  fianit  işığı  smdıraraq  altmdakı  xətti  çox  aydm 

göstərir. 

b)

 

bu cür təsvir verrnir, yəni altmdakı xətti tutqun, aydm olraa-yan 

ləkə kimi göstərir. 

Bu metodun çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, daş mə-mulatda olduqda 

tətbiq  etmək  olmur.  Əgər  daş  məmulatdadırsa,  onun  saxta  olmasım  müəyyən 

etmək  çox  çətin  olur.  Yeri  gəlmişkən,  demək  lazımdır  ki,  bunu  xüsusi  cihazm 

köməyi ilə etmək olar. Hətta alman nəticə dəqiqüklə yoxlandıqdan sonra. Belə ki, 

brilyantın tiplərinin yoxlanılması çox mürəkkəb iş olub, sənətkarlar tərəfindən çox 

dəqiqliklə yonulur. Ona görə də künclərdə nöqsanlarm olması çox az təsadüf edir. 

Ucuz, saxta daşlarm istehsah kütləvi halda avto-mat maşmlarla olur. Ona görə də 

diqqətlə  baxdıqda  fıanit  və  sirkonun  tinbrinin  dəqiq  olmamasmı  görmək  olur. 

Halbuki, bunu bril-yantda heç vaxt görmək olmaz. 

Bundan  başqa,  məmulata  qoyulan  daşlarm  kütbsini  aşağıdakı  kimi 

hesablamaq olar: 

1.

 

Məmulatda qoyulmuş yonulmuş daşm  kütləsini hesablamaq üçün onun 

həndəsi  ölçüsünü,  yonulma  formasmı,  daşm  hazırlandığı  minerahn 

sıxhğım təyin etmək lazımdrr. 

2.

 

Brilyantm və ya başqa daşlarm kütləsini hesablamaq üçün onun həndəsi 

parametrlərini hesablamaq lazımdır. 

p = K D3 

burada,  p  -  brilyantın  kütləsi,  karatla;  D  -  brilyantm  diametri,  mm-lə;  K  - 

bərabərliyin əmsah. 

Brilyantm kütləsinin hesablanmasma yaxmlaşmaq üçün formullar: dairəvi- P 

= 0,00335 D 3 

«markiz»- p = 0,0070 • (a - 1 / 3 • b) • b • h 

qruşevidnıy- P = 0,0059 • d 'b -k 

«baqet»- P = 0,0013 \ü - 1/3- b) 

---

42 

 

Burada a - brilyantm uzunu. 

b - brilyantm eni. 

h •- brilyantm hündürlüyü. 

Yonulmuş  daş  və  «kabaşonov»ların  kütləsinin  təxmini  hesablanması  üçün 

formullar. 

«kabaşonov»üçün- p = tt • b ■ h • g ■ 0,026 Düz «kabaşonov» üçün - p — tt 

'b • g • 0,029 Dairəvi yonulmuş daş üçün - p -D-Ä-g-0,0018 

Oval yonulmuş daş üçün - P = Cl • b • h • g • 0,020 

Harada  g  -  sıxlığı  göstərir.  Bu  göstərici  hər  bir  daş  üçün  cədvəl  3-də 

verümişdir.' 

Cədvəl 3. 

Bəzi zərgərlik daşlarmm sıxlığı 

Daşm təyinatı 

Sıxlığı kq/sm3 

Yantar 

1,03-1,10 

Opal             1,9-2,3 

Lazurit 

2,38-2,45 

Firuzə 

2,40-2,85 

Korall 

2,6-2,7 

Mirvari 

2,6-2,7 

Kvars və onun müxtəlif növləri 2,65 

Turmalin 

_y 2,90-3,31 

Topaz 3,50-3,57 

Fianit 5,5-5,9 

Almaz 

3,51-3,52 

Korund 

3,90-4,00 

Sapfir 4,55-7,09 

Zümrüd 

2,68-2,78 

Sirkon 

3,95-4,8 

Yonulmuş daşlarm hündürlüyünü ölçmək mümkün olmadığmdan /2 = 0,65-

73 ahnmış ölçülərin orta qiymətinə vurmaq lazmıdrr. 

---

43 

 

Zərgərlik  daşlarmm  keyfiyyətinı  təyin  edən  əsas  göstəricilərdən  biri  onun 

lüminesensiyasıdır  ki,  bunu  da  ultrabənövşəyi  şüanm  təsiri  altmda  almaq  olur. 

Rəng  qaranlıq  yerdə  təyin  edilir.  Spektr  almaq  üçün  spektrometrdən  (SDP-1  və 

SDP-3 və yaxud İSP-51) istifadə etmək lazımdır. 

Müxtəlif dalğa uzunıuğun ultrabənövşəyi şüa altmda yoxlanıhr. 

Zərgərlik  daşlarmm  yapışdınlma  möhkəmliyi  ağac  çubuqla  ehmalca 

basılmaqla  və  yaxud  məmulat  silkələnməklə  yoxlanılır.  Mə-mulatm  qaynaq  olan 

yerinə  və  yaxud  bağlanan  yerlərinə  30-40bt  gücündə  elektrik  lampasmm  işığı 

altmda  25  sm  məsafədən  baxmaq  lazımdır.  İstehsal  sahəsində  məmulata  6  dəfə 

böyüdən lupa altmda baxmaq lazımdır. 

Qızıldan  olan  zərgərlik  məmulatlarmm  kütləsi  1-ci  sinif  texniki  tərəzi  ilə 

müəyyən olunur və 0,012 q dəqiqliklə çəkilir. 

Bir məmulatda 3 növ nöqsandan çox icazə tverilmir. Bütün hissələr yaxşı və 

möhkəm  birləşdirilməlidir.  Məmu-lata  vurulan  örtük  və  qoruyucu  qat  bütün  səth 

boyu  bərabər  olmaqla  qahnhğı  QOST  və  TU-ya  uyğun  olmalıdır.  Məmulatm 

qaynaq  olu-nan  yerləri  çox  dəqiq  cilalanmalı  və  adi  gözlə  görünməməlidir.  Qay-

naq  olunan  yerin  rəngi  məmulatm  səthinin  rəngindən  fərqlənmə-məlidir. 

Məmuİatm bədii tərtibatı, forması təyinatma uyğun olmalı və rahatlığı təmin etməli 

və müasir estetik tələbata cavab verməlidir. 

Üzüklərin  forması  düz,  kənarları  hamar  emal  edilmədir  ki,  əli  crzmasm. 

Srrğalarm bağlanan yerləri bir ölçüdə olmalı, sıx örtülməh, asan açıhnah, sırğanm 

daşları eyni ölçüdə, rəngdə, formada olmahdır. 

Saatlarm qolbaqlan elastiki olmalı, asan açılıb-bağlanmalı və rahat oİmaqla 

yaxşı emal olunmahdrr. Qolbağm uzunu 130-190 mm kimi ola bilər. 

Ümumiyyətlə,  zərgərlik  məmulatlarımn  hər  biri  çox  zərif  işlən-məli  və 

texniki  normativ  sənədlərin  tələblərinə  cavab  verərək  müasir  estetik  zövqü 

oxşamahdır. 

Daşlann  şüasındırma,  ikiqat  şüasmdırma  göstəricisi  və  onların  təyini 

metodları.  Daşm  üzərinə  düşən  şüamn  düşmə  bucağmdan  asıh  olaraq,  bir  qismi 

qayıdır, bir qismi isə smır. Düşən şüanın düşmə bucağı qayıtma bucağma bərabər 

---