Maddənin Həqiqəti Niyə Əhəmiyyətli Bir Mövzudur?
95
“sonsuz dərəcədə yaxın”dır.
Allah insanlara “sonsuz dərəcədə yaxın” olduğunu “bəndələrim Məni səndən
soruşduqda söylə ki, Mən (onlara) yaxınam...” (Bəqərə surəsi, 186) ayəsi ilə də
bildirir. Başqa bir ayədə işlədilən “Rəbbin insanları ehtiva etmişdir”(İsra sursəi, 60)
-ifadəsi də eyni həqiqətdən xəbər verir. Buna baxmayaraq, bəzi insanlar özlərinə ən
yaxın varlığın yenə özləri olduğunu hesab edərək yanılırlar. Əslində isə Allah bizə
özümüzdən belə daha yaxındır. “(Can) boğaza yetişdiyi zaman. Siz baxıb durursunuz.
Biz ona sizdən daha yaxınıq, amma siz görmürsünüz!” (Vaqiə surəsi, 83-85) ayələri
ilə də insana ən yaxın varlığın Allah olduğu həqiqətinə bir daha diqqət çəkilmişdir.
Həqiqətən də ölüm yatağındakı və ya xəstə yatan insan xəta ilə o an özünə ən yaxın
varlığın başının üstündəki həkimi və ya onu qucaqlayan anası və ya əlini tutan, ona
toxunan yaxını olduğunu düşünə bilər. Ancaq ayədə də bildirildiyi kimi, Allah o anda
ona hamısından daha yaxındır. Həm də təkcə o an deyil, insan ilk dəfə var olduğu
andan etibarən ona ən yaxın olan yeganə varlıq Allahdır. Lakin insanların bir qismi
gözləri ilə görmədikləri üçün bu həqiqətdən xəbərsiz yaşayırlar.
Uşağını qucağında tutan, həyat yoldaşını qucaqlayan, anası ilə söhbət edən insan
bu insanların özünə ən yaxın insanlar olduğunu zənn edir. Əslində isə insana
dostundan, həyat yoldaşından, uşaqlarından, hətta özündən də daha yaxın olan
Allahdır. Bir Quran ayəsində bildirildiyi kimi, Allah insana “şah damarından
daha yaxın”dır. (Qaf surəsi, 16)
XƏYALIN DİGƏR ADI: MADDƏ
96
Allahın məkandan asılı olmadığı və hər yeri tamamilə əhatə etdiyi həqiqəti
başqa bir ayədə də belə bildirilir:
Şərq də, Qərb də Allahındır: hansı tərəfə yönəlsəniz, Allah oradadır.
Şübhəsiz ki, Allah genişdir, biləndir! (Bəqərə surəsi, 115)
Allah başqa bir ayəsində isə bu həqiqəti belə açıqlayır:
Göyləri və yeri altı gündə xəlq edən, sonra ərşi yaradıb hökmü altına
alan Odur. O, yerə girəni də, çıxanı da, göydən enəni də, qalxanı da bilir.
Siz harada olsanız, O sizinlədir. Allah sizin nə etdiklərinizi görəndir!
(Hədid surəsi, 4)
Bütün bu danışılanlardan çıxan nəticə budur: tək və gerçək mütləq varlıq
Allahdır. Allah elmi ilə kölgə varlıq olan insanı və digər hər şeyi əhatə etmişdir.
Bir ayədə də “sizin tanrınız ancaq O Allahdır ki, Ondan başqa heç bir tanrı
yoxdur. O, elm ilə hər şeyi ehtiva etmişdir!” (Taha surəsi, 98) -deyilərək bu
həqiqətə işarə edilir. Allah Quranda yer alan digər bir ayədə isə insanlara belə
bir qəflət barədə xəbərdarlıq etmişdir:
Bil ki, onlar öz Rəbbi ilə qarşılaşacaqları barədə şəkk-şübhə içindədirlər.
Və yenə bil ki, O hər şeyi ehtiva edəndir! (Fussilət surəsi, 54)
İnsanların etdikləri də Allaha aiddir
Allahın yaratdığı kölgə varlıq olan insan Allahdan asılı olmadan bir gücə
malik ola bilməz. Allah bir ayəsində bu həqiqəti belə bildirir:
Allah istəməsə, siz istəyə bilməzsiniz... (İnsan surəsi, 30)
Bəzi insanlar bu çox vacib həqiqətdən xəbərsiz yaşayırlar. Onları yaradanın
Allah olduğunu qəbul edir, ancaq etdikləri işlərin özlərinə aid olduğunu zənn
edirlər. Əslində isə insanın hər etdiyi hərəkət Allahın izni ilə yaradılır. Məsələn,
kitab yazan insan Allahın izni ilə o kitabı yazır. O kitabdakı hər cümlə, hər fikir,
hər abzas Allahın istəyi ilə meydana gəlir. Allah bu çox vacib həqiqəti bir çox
ayəsində bildirir. Bu ayələrdən biri “...sizi də, sizin düzəltdiklərinizi də Allah
yaratmışdır!” ayəsidir (Saffat surəsi, 96). Allah “...atdığın zaman sən atmadın,
Allah atdı...” (Ənfal surəsi, 17) ayəsində isə hər etdiyimizin Ona aid hərəkətlər
olduğunu bildirir.
Allah başqa ayələrdə də Peyğəmbərə möminlərdən sədəqə almasını bildirir.
Maddənin Həqiqəti Niyə Əhəmiyyətli Bir Mövzudur?
97
Ancaq ayənin davamında sədəqələri alanın əslində Özü olduğunu açıqlayır:
Onların mallarından sədəqə al. Bununla onları təmizləmiş, pak etmiş
olarsan. Onlardan ötrü dua et, çünki sənin duan onlar üçün bir arxayınçılıqdır.
Allah eşidəndir, biləndir. Məgər onlar bilmirlər ki, Allah qullarından tövbə
qəbul edər, sədəqə alar və Allah tövbələri qəbul edəndir, rəhmlidir?! (Tövbə
surəsi, 103-104)
İnsanların etdikləri bütün hərəkətlər Allaha
aiddir. Məsələn, uşağın oxuya bilməsi,
memarın hazırladığı layihə, elm adamının
kəşfi, mətbəxdə bişən yemək, sənətkarın
əsəri... Bütün bunları yaradan və etdirən
Allahdır.
XƏYALIN DİGƏR ADI: MADDƏ
98
Böyük İslam alimi Muhyiddin Ərəbi etdiyimiz hərəkətlərin də Allaha aid
olduğunu belə açıqlayır:
Ruhlara gəlincə, onların etdiyi hərəkətlərin mənbəyi də özləri deyil. Ruh və cisimləri
davamlı halda hərəkətə sövq edən qüvvə ancaq Cənabı-Haqdır... Ruh və maddələr
mütəmayiz (ayrıca var olan) varlıqlardan və mütəayyin (bəlli, aşkar) həqiqətlərdən
deyillər. İlahi hərəkətlərdən, uca varlığın müxtəlif surətlərindəndirlər. Bunun
kimi, sonlu və sonsuz deyilən şeylər də əslində başqa-başqa şeylər deyil, iki ayrı
cəhətdən elə görünən tək bir şeydən ibarətdirlər.
35
Muhyiddin Ərəbinin sözündə də açıqladığı kimi, bütün hərəkətləri
yaradan, ruhlara bu hərəkətləri edənin özləri olduğu hissini verən Allahdır.
Allah bütün ruhlarda bu hissi o qədər həqiqi yaradır ki, məsələn, daşı atan
insan, həqiqətən, o daşı atanın özü olduğunu zənn edir. Əslində kölgə varlıq
olan insan atma hərəkətini edə bilməz. Ancaq Allah insana bu hərəkətləri özü
edirmiş kimi hiss etdirir. Allahın yaratmasındakı möcüzənin və qüsursuzluğun
nəticəsi olaraq insan bu hissi çox hiss edir və həqiqətən, daşı tutduğunu, qolunu
geriyə uzadaraq sürət və güc topladığını və daşı atdığını zənn edir.
İnsan hər anında Allahdan asılı halda yaşayır, bilsə də, bilməsə də, qəbul
etsə də, etməsə də, əslində Allaha boyun əymişdir. Allah bir ayəsində bunu belə
bildirir:
Göylərdə və yerdə kim varsa, kölgələri də səhər-axşam istər-istəməz
Allaha səcdə edər! (Rəd surəsi, 15)
Yer üzündə tanıdığınız, bildiyiniz, tarixdə yaşamış, dövrümüzdə yaşayan
kim varsa, hansı mövqedə olursa olsun, nəyə sahib olursa olsun və ya nə qədər
inadkar inkarçı olursa olsun bu həqiqət dəyişməz. Hər insan Allaha boyun əyən,
Allahın yaratdığı, ruhundan üfürdüyü kölgə varlıqdır. Bunu bilən insanın var-
dövləti, sahib olduğu elm, ünvan və ya şöhrət, mövqe və ya vəzifə ilə, bacarıqları
və ya iş yerindəki uğurları ilə öyünərək qürrələnməsi mümkünsüz olur. Buna
baxmayaraq, təkəbbür göstərənlər əslində böyük acizlik içindədirlər. Çünki
Allah insanların özləri atdıqlarını hesab etdikləri daşı belə əslində atmadıqlarını,
bunu edənin Özü olduğunu bildirmişdirsə, hələ də insanın uğurlarına görə
özünə pay çıxarması çox böyük cəhalətdir.
Allah hər insanı bu yolla imtahan edir və eyni zamanda tərbiyələndirir.
Bu gün bu həqiqəti dərk edə bilməyən, çox açıq olmasına baxmayaraq, həqiqəti
qəbul etməyənlər ölümdən sonra yenidən dirildildikdə hər şeyi bütün açıqlığı
ilə görəcək və heç bir şeyə gücləri çatmadığını anlayacaqlar. Allah Onu inkar
edənlərin acizliyini bir ayəsində belə bildirmişdir:
Dostları ilə paylaş: |
