Ma qs ud ha c I y e V

114
BİRİNCİ KİTAB
Ru  (Q.) -  sufa, sifət (ər.) -  surət, üz
Sinilə (Q.), buşqab, mişkob (az.) -  boşqab və s.
Başqa  dillərdən  alınmış  leksik  vahidlərdən  əmələ  gələn 
sinonim  birləşmələr  də  tat  dilində  xüsusi  yer  tutur.  Bunlar  artıq  tat 
dilinin öz sinonimləri  hüququndadırlar.  Məsələn, bunlann nümunəsi 
kimi aşağıdakı alınma sinonimləri nəzərdən keçirək:
a)  Ərəb  dilindən  alınma  leksemlərdən  yaranmış  sinonim­
lər:
xeyr (ə.) -  sarf (ə.) -  fayda (ə.) -  fayda
nifri  (ə.) -  lə’nət (ə.) -  lənət
qəhər (ə.) -  asi (ə.) -  qəhər
mal  (ə.) -  şey (ə.) -  əşya, nal
cəfa (ə.) -  zəmət (ə.) -  zəhmət
rəhəti (ə.) -  parağat (ə.) -  rahatlıq
dəspi  (ə.) -  zülhan (ə.) -  təsbeh
zarafat (ə.) -  masqara (ə.) -  zarafat
iştah (ə.) -  tamah (ə.) -  tamah
aləm (ə.) -  dinyo (ə.) -  dünya
vaxt (ə.) -  və’də (ə.) -  məhəl  (ə.) -  zaman
həz (ə.) -  ləzzət (ə.) -  ləzzət
vəzyət (ə.) -  hol  (ə.) -  hal
xalq (ə.) -  cəm ə’ət (ə.) -  camaat
xəta (ə.) -  qələt (ə.) -  səhv
məsləhət (ə.) -  sühbət (ə.) -  ixtilat (ə.) -  söhbət və s.
b)  Azərbaycan  dilindən  alınmış  leksik  vahidlər  hesabına 
yaranan sinonimlər:
tuyağa (az.) -  çubuq (az.) -  çubuq
pul (az.) -  axçə  (az.) -  pul
səs (az.) -  müng ((üng) az.) -  səs,  ün
çül  (az.) -  yazi (az.) -  çöl
tava (az.) -  yəqləva (az.) -  tava
tuz (az.) -  tuz-torpaq (az.) -  toz
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
115
açər (az.) -  qifıl  (az.) -  qıfıl 
qapi  (az.) -  duğoz (az.) -  darvaza 
quç (az.) -  ərkək (az.) -  qoç və s.
c) 
Azərbaycan,  ərəb  və  rus  dillərindən  tat  dilinə  keçən 
leksemlər hesabına əmələ gələn sinonimlər:
filan (ə.) -  bayaqki  (az.) -  o (adam) 
paxıl  (ə.) -  gözügötürməz (az.) -  paxıl 
dinc (ə.) -  yavaş (az.) -  asta 
əcəl  (ə.) -  ülüm (az.) -  əcəl 
süğbət (ə.) -  lağurti  (az.) -  laqqırtı 
həyət (ə) -  pəraq (az) -  həyət-baca 
əşir (ə.) -  bək (az.) -  vardı 
nə’lbəki  (ə.) -  bişqob  (az.) -  boşqab 
bic (az.) -  hərəmzadə (f.d.) -  bic (uşaq) 
çətvər (r.) -  çərək (f.d.) -  çərək 
qələt (ə.) -  əşibkə (r.) -  səhv 
dumit (r.) -  fikir (ə.) -  fikir 
nikəh  (ə.) -  kəbin (az.) -  kəbin 
kastrul  (r.) -  qəjqun (az.) -  qazan 
nifri (ə.) -  qarquş (az.) -  qarğış 
zəhər (ə.) -  ağu (az.) -  zəhər 
qartuşkə (r.) -  yəralması (az.) -  kartof 
mə’əlim  (ə.) -  uçitil (r.) -  müəllim 
inson (ə.) -  ədəmi (f.d.) -  adam 
ərüs (ə.) -  gəlin  (az.) -  gəlin 
süd (r.) -  divan (ə.) -  məhkəmə və s.
Buraya  müxtəlif dillərdən  alınmış  sinonim  sözləri də  əlavə 
etmək olar:
aqbət -  axir (aqibət -  axır) 
subi -  ağ (ağ)
yavani -  ağartı (yavanlıq -  ağartı) 
bəxtəvər -  xuşbəxt (bəxtəvər -  xoşbəxt)

---

116
BİRİNCİ  KİTAB
maymaq -  yaltaq,  ağzıgöyçək 
heyvərə -  ağzıyırtıq 
dərd -  azar
təhəl -  zəhər (acı-zəhər) 
insan -  ədəmi -  (İnsan -  adam) 
rəhimlü -  ədalətli  (rəhimli -  ədalətli) 
hiç -  adi (heç, adi)
panşənbə -  şəcümə’ə (pəncşənbə -  cümə axşamı)
azalü -  kefsiz
saf -  nşin  (saf -  aydın)
ticarət -  alver -  alış-veriş
güna -  təqsir (günah-təqsir)
yə təhər -  babat (bir təhər -  babət)
qilind  zərən  -   bəstən  -   açar  zərən  (kilidləmək  -   açarlamaq  -  
bağlamaq)
aləm -  dünya -  ru xari (aləm -  dünya -  yer üzü) 
kudə -  sara (qısa -  alçaq) 
püşt -  pusa (ard -  arxa) 
ziyad -  qəy (çox -  artıq) 
axmaq -  əqülsüz (axmaq -  ağılsız) 
yavaş -  asta -  təsərbuzlüng (asta -  yavaş) 
ahil -  yaşlü -  kapral -  ədəsaftərə (ahıl -  qoca) 
əciz -  bacarüqsüz -  fəısüz (fərasətsiz) 
kişnəyə çüm -  bədnöüs -  kələşiqəm (qarınqulu) 
hüıs -  şüküm, hikə (hirs -  qəzəb) 
hürsin -  şükümin, hikəli (hirsli -  qəzəbli) 
dülsuxtən -  yazuq amarən (acımaq -  yazığı  gəlmək) 
küııd  -   qohum  -   dustaşna  -   qohum-qardaş  (yaxın  qohum- 
qardaş, dost-aşna)
qiç -  qülçə -  lüng (ayaq -  qılça)
şişirən -  tapdalamiş saxtən (basdalamaq -  tapdalamaq)
odəs -  həcətxanə -  səroy (ayaq yolu -  su başı)
pis -  yaman
şunaxtəkar -  taniş (tanış)
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
117
ru  (sifət) -  camal  (üz -  sifət) 
bərabər -  tay
sərçirəkar -  dəllak (dəllək -  bərbər)
bakal -  ərəqxar -  ərəqqabi -  çaxırxar (badə)
küçüklə -  zərrə -  diqqələ (kiçik -  xırda)
ıazi  birən -  bariş birən (barışmaq)
binla -  incə -  inla (bəri -  bura)
səxt -  mühkəm  (bərk -  möhkəm)
insaniyyəti -  ədəmikəri  (insanlıq -  adamlıq)
əsinə -  tapmaca (tapmaca -  bilməcə)
binörə -  üzül -  süftə sənq (bina -  özül -  bünövrə)
kələhə -  baba (böyük -  baba)
kələha -  babaha (böyüklər -  babalar)
var-dölət -  histi  (var-dövlət)
vəxt -  çaqi-çaq (vaxt -  zaman)
dəni -  vəhşi  (yırtıcı)
qənşəl -  pişa (irəli -  ön -  qabaq)
bacaruq -  qabiliyyət
dərd -  bəla (ağrı -  bəla)
can-cigər -  əziz
ataş zərən -  süzündən (yandırmaq -  odlamaq)
qəlin -  bəsərəki  (qalın -  sıx)
qanacaq, qabiliyyət, m ə’rifət (qanacaq -  mərifət)
qart -  qucə (qartımış -  qoca adam)
taraflə -  qarşı -  doğru (tərəf -  san)
qələt -  səhv -  iştiba (qələt -  səhv -  yanlış)
dərd -  qəm -  fikir -  qüssə (kədər -  qəm)
naz -  qəmzə -  işvə  (naz -  qəmzə)
nəzlu-qəmzəlü-işvəli  (nazlı-qəmzəli)
qəsd-qərəz-duşmani -  ədavət (qəsd -  qərəz)
qul -  nükər (qul -  kölə)
quli -  nökəri  (qulluq -  nökərçilik -  köləlik)
də’va -  müharibə -  cəng (vuruş -  müharibə)
dava-dərmun -  əlac (dava -  dərman — əlac)

---