Kulturologiya –mədəniyyət nəzəriyyəsindən daha geniş bir elm sahəsidir ki; hazırda bu elmin başqa sosial- numanitor ellərin heç birinə bənzəməyən fuksyiyaları və nəzəriyyəsi mövcuddur
Yüklə 2,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
. 44
zımdır. Çünki respublikamızda mövcud olan müəssisələrin əsası məhz sovet ideologiyasının bərqərar olduğu bir dövrdə qoyulmuşdur. Daha doğrusu, bu müəssisələr həmin dövrün bəhrəsidir. Mövcud ictimai-siyasi şəraitdə müəs- sisələrin vəziyyətindən və mədəniyyətimizin problemlə- rindən bəhs edərkən bir neçə mühüm amili mütləq nəzərə almaq lazımdır: ölkənin müharibə vəziyyətində olmasını, torpaqlarımızın iyirmi faizindən çoxunun düşmən tapda- ğında olmasını, bir milyondan artıq qaçqının olmasını, inzibati-amirlik sistemindən bazar iqtisadiyyatına keçid mərhələsinin çətinliklərini, dövlət büdcəsindən sosial-mə- dəni sahəyə ayırmaların ehtiyacları tam ödəmək səviyyə- sində olmamasını və s. Əlbəttə, bu amillərin siyahısını daha da artırmaq olar. Mövcud çətinliklərə məruz qalmış bir sahənin bütün problemlərini birdən-birə həll etmək mümkün deyildir. Bu, hətta uzunmüddətli və çox ağır bir prosesdir. Bir çox maarifpərvər ziyalılar ictimaiyyətlə əlaqələ- rin mühüm amillərini ilk növbədə dilin milli tərəqqisində, milli özünüdərkdə, mentalitetin formalaşmasında və s. gö- rürdülər. M.F.Axundzadə, H.Zərdabi, Ə.Haqvediyev, N.Vəzirov, C. Məmmədquluzadə, Ü.Hacıbəyov, H.Cavid kimi bir çox görkəmli şəxsiyyətlər bu istqamətdə funda- mental əsərlər yazmış və cəmiyyət haqqında çox mühüm rol oynamışlar. XXİ əsrin əvvəllərində isə ulu öndər Hey- dər Əliyevin bu sahədə olan xidmətləri daha təqdirəla- yiqdir.
. 45
2.3. İctimaiyyətlə əlaqələrin formalaşmasında idarəetmənin metod və prinsiplərindən istifadənin əhəmiyyəti
Etimoloji yozumda nəzər yetirsək idarəetmə anlayı- şı müxtəlif mahiyyətli mütəşəkkil sistemlərin proqramının və fəaliyyət rejiminin təmin edilməsi anlamındadır. İdarə- etmə termini latın mənşəli "administratio" ifadəsindən götürülmüşdür. İdarəetmənin ünsürləri dedikdə idarəetmə- nin subyekti, obyekti və qarşılıqlı əlaqələri kimi önəmli amillər nəzərdə tutulur. Qeyd edək ki, insan idarəetmə prosesinin bütün ünsürlərində özünə yer tapa bilir. Çünki insan həm idarəetmənin subyekti və həm də obyekti kimi çıxış edə bilir. İdarəetmənin proqnozlaşdırma, doğru mə- lumat mübadiləsi, planlaşdırma, təşkiletmə, nizamlama və operativ sərəncamvermə, koordinasiya (əlaqələndirmə), nəzarət-uçot (qeydiyyat) kimi ümumi funksiyaları möv- cuddur ki, bunlar hazırda olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İdarəetmə dedikdə biloloji, sosial və texniki anlamda idarəetmə nəzərdə tutulur. Bu baxımdan idarəetmənin tənzimlənmə sisteminin hazırda aşağıdakı mövcud forma- ları mövcuddur: adaptiv, adi, qapalı, açıq, paylanmış parametrli, dəyişkənstrukturlu. Sosial fəaliyyətlərdə məqsədyönlü iştirakla müəy- yən olunan idarəetmə, cəmiyyətdə sosial-iqtisadi prosesi- nin müəyyən bir çərçivədə izlənməsi ilə reallaşır və icti- maiyyətdə baş verən proseslərin nizama salınması ilə xarakterizə olunur. Sosial idarəetmənin dövlət idarəetməsi və yerli özünüidarəetmə (bələdiyyələr) adlı iki növü vardır. Ümumiyyətlə, cəmiyyətin idarə olunması tarixi olduqca qədim dövrə istinad edir və onun idarəedilməsi . 46
kortəbii və şüurlu bir şəkildə reallaşır. Heç şübhəsiz ki, şüurlu idarəetmə forması daha məqsədəuyğundur. İdarəet- mənin digər formaları kimi cəmiyyətin də idarəolunması məhz elmi-metodoloji mahiyyət kəsb edir. Sosial idarə- etmə sisteminə gəldikdə isə, bu, hazırda aşağıdakı qeyd edilən proseslərin ardıcıl həyata keçirilməsini zəruri edir: 1)
2)
Qərarların qəbul edilməsi. Bu gün sosial idarəetmənin əsas formalarndan biri də məhz dövlət idarəçiliyi formasıdır. Dövlət idarəçiliyi cə- miyyətdəki proseslərin tənzimlənməsi və cəmiyyətin idarə olunması ilə xarakterizə olunur. Dövlətin əsas əlamətləri içərisində ərazi və sərhədləri, kütləvi hakimiyyət, ümumi- lik, hüquq, suverenlik, məcburetmə və vergi sistemini xü- susi qeyd etmək olar. Tarixən dövlət idarəetməsinin müx- təlif formaları mövcud olmuşdur ki, bunlar. əsasən aşağadakılardan ibarətdir:
Aristokratiya - idarəetmənin bu formasında dövlətə kübar, imtiyazlı təbəqələr, aristokratlar rəhbərlik edir və dövlət hakimiyyəti aristokratların əlində olur;
Demokratiya - idarəetmənin bu formasında dövlət hakimiyyəti xalqın əlində olur;
Despotizm - idarəetmənin bu formasında dövlət ha- kimiyyəti despotun əlində cəmləşir;
Diarxiya - dövlət iki ali vəzifəli şəxsin bərabərlik statusu əsasında idarə olunur;
Diktatura - idarəetmənin bu formasında dövlət hakimiyyəti qeyri-məhdud hakimiyyətə malik olan diktatorun əlində cəmləşir;
. 47
Kleptokratiya - "Oğruların hakimiyyəti" deməkdir, korrupsiya və lobbiçilik kleptokratiya üçün xarak- terikdir;
Dövlət idarəetmə forması qüdrətli və zəngin korporasiyası vasitəsilə həyata keçirilir;
hakimiyyəti insanların bilik və bacarıqlarına əsasən reallaşır;
etmənin bu formasında dövlət hakimiyyəti ali döv- lət hakimiyyəti qismən və ya tamamilə bir şəxsə hökmdara (imperator, kral, sultan, əmir, xan, firon , knyaz, hersoq, çar və s.) məxsusdur;
sayəsində hakimiyyətin qurulmasıdır;
Birpartiyalı sistem - qanunvericilik hakimiyyəti bir siyasi partiya siyasi sistemin ilə idarə olunur; Müxalifət partiyası isə ya qadağandır, ya da haki- miyyətə sistemli şəkildə yol verilmir;
hakimiyyəti azsaylı varlı insanların əlində cəmləşir;
Oxlokratiya - idarəetmənin bu formasında dövlət hakimiyyəti qara caamat tərəfindən həyata keçirilir;
Plutokratiya - idarəetmənin bu formasında dövlət hakimiyyəti varlı insanlar tərəfindən həyata keçirilir;
hakimiyyəti xalq tərəfindən həyata keçirilir; Yüklə 2,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|