Kitab new indd

60

Dializ

Cədvəl 2.10

Ürək-damar sistemi xəstəliklərinin  risk faktorları

Ənənəvi risk faktorları

XBÇ-dən asılı ÜDS risk faktorları

- yüksək yaş;

- kişilər;

- ağdərili insanlar;

- AH;

- xolesterol LDL artması; 

- xolesterol HDL 

azalması;

- ŞD;

- siqaret çəkmək;

- fi ziki qeyri-aktivlik;

- menopauza;

- psixoloji stress;

- ÜDS xəstəliklərinə aid 

ailə anamnezi.

- XBÇ tipi;

- YFS-nin aşağı enməsi;

- proteinuriya;

- RAS aktivləşməsi;

- hüceyrəxarici mayenin artıqlığı;

- kalsium və fosfor mübadiləsinin 

pozulması;

- dislipidemiya;

- anemiya;

- malnutrition sindromu;

- infeksiyalar;

- trombogenik faktorlar;

- oksidativ stress;

- hiperhomosisteinemiya;

- uremik toksinlər.

Arterial hipertenziya (AH) XBÇ zamanı erkən mərhələlərdən 

başlayaraq müntəzəm təsadüf olunur (60% halda) və terminal 

mərhələdə 96%-ə çatır. 

Natrium – həcm asılı (hipervolemik) hipertoniya

 böyrək 

tərəfi ndən natrium və suyun bədəndə ləngiməsi səbəbindən baş verir 

(şəkil 2.11). Bədəndan artıq suyun və natriumun pəhriz, saluretiklər 

və HD köməyilə  çıxarılması AT enməsinə  səbəb olur. Kiçik qrup 

xəstələrdə artıq suyun və natriumun bədəndən çıxarılması, dövr 

edən qanın miqdarının normallaşması nəticəsində AT aşağı düşmür, 

əksinə, daha da yüksəlir. Bu zaman AH renin-angiotenzin-aldosteron 

sisteminin (RAAS) aktivləşməsi nəticəsindən baş verir və 

renin-

asılı hipertoniya 

adlanır. Belə AH bədxassəli hipertoniya əlamətləri 

ilə  təzahür edir, göz dibi damarlarının, miokardin, mərkəzi sinir 

sisteminin zədələnməsi ilə özünü göstərir. 

---

61

Perikardit  əsasən XBÇ-nin terminal mərhələsində müşahidə 

olunur. Xəstələrdə  ağrı sindromu, perukardın sürtünmə küyü, 

 

perikard boşluğuna maye yığıldıqca ürək sərhədlərinin genişlənməsi 

aşkar edilir.

Uremik perikardit təcili HD göstəriş sayılır. Quru, fi brinoz 

perikardit  əlamətləri bir neçə seans HD-dən sonra keçir, amma 

eksudativ perikardit zamanı intensiv HD ilə yanaşı, mayenin (əksər 

halda hemorragik) evakuasiyası lazım gəlir. 

BXX zamanı müxtəlif metobolik, toksiki dəyişiklər nəticəsində 

ürək  əzələsinin zədələnməsi – uremik kardiomiopatiyaya səbəb 

olur. Kliniki olaraq kardiomiopatiya bütün ürək boşluqlarının 

genişlənməsi, çapma ritmi, aritmiya, sol mədəcik çatışmazlığı və ya 

total durğun ürək çatışmazlığı ilə xarakterizə olunur. 

                                              Cədvəl 2.11

TXBÇ zamanı ÜDS ağırlaşmalarının baş verməsinin 

patogenetik faktorları

ÜDS ağırlaşmaların 

patogenetik faktorları

Ürək, yaxud damar effekti

Sol mədəcik həcminin 

artması,

suyun və duzun artıqlığı, 

anemiya, AV fi stula

Miositlərin uzunluğu artır,

sol mədəcik genişlənir, miositlər tələf olur 

və fi broz inkişaf edir. Kompensator SMH 

baş verir, diastolik və sistolik disfunksiya 

baş verir, DÜÇ, hipertenziya, ölüm.

Sol mədəcikdə təzyiq artır

Miositin qalınlığı artır və konsentrik SMH 

baş verir.

Qan zərdabında kalsium və 

fosfatın hasili artır

Arteriyalar bərkiyir, mediyanın, koronar 

arteriyanın, mitral və aortal qapağın 

kalsifi kasiyası baş verir.

Simpatik aktivlik artır:

renin-angiotenzin və 

aldosteron stimulyasiyası

Aritmiya, qəfl əti ölüm.

Fəsil 2. XBÇ-nin etiopatogenezi, klinikası

---

62

Dializ

Dislipidemiya: 

HD: 20-40% xəstələrdə 

TG artır, HDL-C səviyyəsi 

enir

PD: 25-50% xəstələrdə 

xolesterol, LDL-C, TG 

artır, HDL-C azalır

PD lipid profi li HD 

nisbətən daha aterogenik 

olur

Sürətlənmiş damar xəstəliyi

Siqaret çəkmək, piylənmə, 

ŞD, oturaq həyat

Sürətlənmiş damar xəstəliyi

Potensial risk faktorları 

lipoproteinlərin artması 

homosisteinin səviyyəsinin 

artması, fetuin A 

səviyyəsinin azalması

BMP-7 səviyyəsinin 

enməsi*

Sübut olunmamışdır

        

BMP-7* - bone morphogenik protein-7

Koronar qan dövranı çatışmazlığı (40%) əksər hallarda ürək 

nahiyyəsində ağrılarla müşayiət olunaraq anemiyası olan xəstələrdə 

daha aydın təzahür edir.

Aritmiya,  əsasən kalium, natrium, kalsium, maqnezium müba-

diləsinin pozulması, asidoz zamanı  və  həmçinin kardiomiopatiya 

olan xəstələrdə müşahidə olunur.

Kardiorenal sindrom (KRS)

 termini böyrək və ürəyin ardıcıl, 

yaxud eyni zamanda zədələnmələrini ifadə etmək üçün istifadə edilir.  

Çoxsaylı qarşılıqlı əlaqəli pozğunluqların və ürək-böyrək təsirlərinin 

xarakteristikası üçün C.Ronco və b. 2009-cu ildə kardiorenal 

sindromun yeni təsnifatını  təqdim etdilər. Təsnifatda kardiorenal 

---

63

sindromu (KRS) ürəkdə  və böyrəkdə    baş verən pozgunluqların 

patofi ziologiyasına əsasən 5 tipə bölmüşlər.

KRS-in 1-ci tipinə ürək funksiyasının kəskin pisləşməsi (kəskin 

kardioğen şok, durğun ürək çatışmazlığı) nəticəsində kəskin böyrək 

zədələnməsi (KBZ) baş verdiyi hallar aid edilir.

2-ci tip KRS ürək funksiyalarının xronik pozulması (xronik 

durğun ürək çatışmazlığı) nəticəsində təsadüf olunan KBZ-yə deyilir. 

3-ci tip KRS zanamı böyrək funksiyalarının qəfl ətən kəskin 

pisləşməsi nəticəsində (böyrəklərin kəskin işemiyası, qlomerulonefrit) 

ürək funksiyalarının kəskin pozulması (ürəyin dayanması, aritmiya, 

işemiya) baş verir.

4-cü tip KRS böyrəyin xronik xəstəliyi nəticəsində ürəkdə 

baş verən pozğunluqlara (miokardın hipertrofi yası, başqa ürək 

disfunksiyaları) deyilir.

5-ci tip KRS-ə hər hansı sistem zədələnmə (sepsis və s.) nəticə-

sin də ürək və böyrək disfunksiyasının eyni zamanda baş verməsi aid 

edilir. 

XBÇ zamanı  əsasən 4-cü tip kardiorenal sindrom müşahidə 

edilir. Bu zaman  xroniki uremiya nəticəsində baş verən metabolik, 

hormonal, su-elektrolit və s. pozğunluqları  nəticəsində ürəkdə 

morfoloji və funksiya dəyişiklikləri baş verir (şəkil  2.1).

2.5.7. Ağciyərlərin zədələnməsi

XBÇ təzahürlərindən biri ağciyərlərin uremik interstisial ödemi 

olaraq hiperhidratasiya və hiperazotemiya nəticəsində baş verir. 

İlk dəfə N.Alwaal tərəfi ndən (1953) ”sulu ağciyər” adlandırılan bu 

əlamət ağciyərlərin kardiogen ödemindən (sol mədəciyin kəskin 

çatışmazlığı), respirator  distress sindromdan fərqlənir. Bəzən 

stafi lakokk mənşəli kəskin bakterial pnevmoniya da müşahidə oluna 

bilər.

Fəsil 2. XBÇ-nin etiopatogenezi, klinikası

---