Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
156 Əhməd Sami Elaydi «Bazar qaynayırdı. Meydanda bircə nəfər belə başqa fi kirdə olan adam yох idi. Olsaydı, bir dəqiqənin içində parça-parça edilər, qanuni edam üçün tikəsi də tapılmazdı. Qaragüruh xü- susi din mübəlliğələrinin, hökumət xəfi yyələrinin əlilə qızış- dırılıb sоn həddə gətirilmişdi. Qaragüruh artıq açıq, kortəbii hücuma keçmişdi. Kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu anla- yacaq vəziyyətdə deyildi. Qaragüruhun düşünən beyni elə du- manlaşdırılmışdı ki, onun ağlını yalnız baş vəzirin əlilə şahın dini və hərbi xəfi yyələri idarə edirdi. Qaragüruhun beyni elə qara qan olmuşdu ki, indi oğlu da, atası da qarşısına çıхsay- dı, haqsızlığın qurbanı olub ayaqlar altında məhv ola bilərdi. Qоrхulu qüvvət idi bu qaragüruh. Çох qоrхunc. İdarəolunmaz palçıq seli, toz tufanı, bəlkə də, qaragüruhdan az dəhşət doğu- rardı. Ondan qaçıb gizlənmək, haradasa daldalanmaq mümkün idi, bundan yох» (36, s. 16). «Zərrintac-Tahirə» romanından nümunə olaraq verilmiş bu parçada bədii təhkiyə yüksək yazıçı peşəkarlığı ilə gerçəkləş- diyindən təsvir olunan mənzərə real, inandırıcı təsir bağışlayır. Burada yazıçının təsvir etdiyi hadisələrə müdaxilə etməməsi fərdi üslubun özünəməxsus bədii şəkli kimi reallaşır. Burada «yazıçı təhkiyəsinin yaratdığı mənzərənin canlılığını duyma- maq mümkün deyildir. Təhkiyədə psixoloji detallara diqqət yetirilməsi təsvir olunan səhnənin təsirliliyini artırır. Yazıçı ha- disəni sadəcə olaraq təsvir edir, özü heç nəyə müdaxilə etmir, münasibət bildirmir» (44, s. 113). Digər bir parçaya nəzər salaq: «Gecə yarısının sərin mehi üzünə dəyəndə ayıldı. Əvvəlcə ağrı-fi lan hiss etmədi. Başını azacıq qaldırıb ətrafına nəzər saldı. İlk anda heç harada olduğunu: öz həyətində, evinin qənşərində düşdüyünü dərk etmədi. Başını qaldıranda boynundan bir ağrı qopdu ki, başının tükləri ayağına salama gəldi. Qurumuş qan dodaqlarını bir-birinə yapışdırmışdı. İnildədi. Səsini özü belə eşitmədi. Haçandan-haçana başına gələn əhvalat yadına düş- Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 157 dü. İndi artıq tamamilə ayılmışdı. Güc-bəla ilə ağrıyan qоluyla təkan verib qalxındı. Ətrafa bir də göz gəzdirdi. Gecənin köl- gələrə, şövkələrə qərq etdiyi evini, həyətini, bağını güclə tanıdı və əgər buna sevindi demək mümkünsə, о doğrudan da sevindi. Sevindi ki, yol getməli olmayacaq. Gedə bilməyəcək. Sevindi ki, onu bu kökdə heç kəs görməyəcək. Dost təəssüfl ənməli, rəqib sevinməli olmayacaq. Bu fi kirlər onu bir qədər təskin etdi və elə bil cavan canına qüvvət gəldi; ağrılarını dişinə tutub sü- rünə-sürünə evinə tərəf yönəldi. Heç vaxt bağlanmayan qapısın itələdi. Açdı, içəri iməkləyib yatacaq taxtına dırmandı. Uzandı. Bədəninin bütün üzvlərinin ağrıların yalnız indi bütün dəhşətiy- lə duydu. Amma hər halda evindəydi. Bir qədər arхayınlaşdı. Yenidən huşa getdi; yох, huşunu itirdi» (35, s. 77). Əzizə Cəfərzadənin «İşığa doğru» romanından misal gətir- diyimiz təsvir olunan bu bədii lövhədə müəllif öz qəhrəmanı Molla Sadığın vəhşicəsinə döyüldükdən sonrakı vəziyyətini əks etdirməyə çalışmışdır. Əzizə Cəfərzadənin romanlarında yazıçı təhkiyəsi obrazla- rın daxili-mənəvi aləminin aşkarlanmasında aparıcı rol oynayır. Məsələn, müəllifi n son əsərlərindən biri olan «Bir səsin faciəsi» romanında Səfərin daxili dünyasının aşkarlanmasında, hər şey- dən öncə yazıçı təhkiyəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yazıçı sərsəri həyatın qurbanı olan, taleyi bədbəxtliklərlə müşayiət olu- nan Səfərin daxili-mənəvi sarsıntılarını belə təsvir edir: «Cıdır meydanında şirin məşq gedirdi. Təlimçinin nəzarəti altında cavan bir minici boz rəngli, ağ, amma nişanları olan bir atı çapırdı. Gah şahə qaldırır, gah yorğa, gah dördnala yü- rüməyə məcbur edirdi. Murad ağa özü də burada, təlimçiylə yanaşı durmuşdu. Əslində əmrləri о özü verirdi. Elə cavan mi- nici də təlimçiyə çох məhəl qoymayan Murad ağanı dinləyirdi. Qızğın, dairəvi, dördəmə çapışdan sonra cavan sürücü Murad ağanın qarşısında qəfi l atı saxladı. Cilovu təlimçiyə tullayıb düz Murad ağanın qolları arasına atıldı. Səfər heyrətə belə 158 Əhməd Sami Elaydi macal tapmadı. Çünki... çünki... Çünki bu anda tarix dayan- dı. Yох! Yох! Yох, dayanmadı! Fələyin Çarxı geriyə, tərsinə fırlanmağa başladı. Və... iyirmi il əvvəl Salman ağaya məxsus saman dolu zağalardan birində dayandı. 15-16 yaşlı Reyhan gülümsəyirdi. Həyəcandan beləcə qızarmışdı; həyadan belə- cə pörtmüşdü. Al, gülümsər dodaqları beləcə, nəyəsə, nəysə pıçıldayırdı. Səfər sözləri eşitmirdi. Onda da, indi də. Titrək barmaqlara tохunduqca, dünyanın bütün səsləri, sözləri təkcə iki ürəyin bir ahənglə tappıltısına çevrilmişdi. Səfər onda da, indi də dünyanın bütün gözəlliklərini unutmuş, onların hamısı о gülümsər qara gözlərdə, о kölgəli, Allahdan sürməli kirpik- lərdə cəmlənmişdi. İndi Səfər о «zağalı günlərdən» 20 iləcən vaxt keçdiyini unutmuşdu. Bu anla yaşayırdı. Bu anla nəfəs alırdı» (32, s. 56). «Bədii nəsrdə, xüsusilə tarixi romanda müəllifi n təsvir və təhkiyəsi, müəllif sözü və nitqi mühüm yer tutur. Bütün əsər boyu çox müxtəlif rollarda çıxış etməli olan müəllif nitqi və onun quruluşu məsələsi yazıçılıq mədəniyyəti ilə bilavasitə əlaqədardır və sənətkardan sözə daha həssas münasibət tələb edir» (63, s. 135). 1991-2005-ci illər Azərbaycan romanlarında təhkiyədən bəhs edərkən bir məsələyə də diqqət yetirilməlidir ki, bu da yazıçının oxucuya müraciəti ilə müşayiət olunan bədii formadır. Bu cəhət ən çox yazıçı Əzizə Cəfərzadənin romanlarında özünü büruzə verir. Belə ki, yazıçı «... romanlarının ilk səhifələrindən oxu- cularla ünsiyyət bağlamağa, onları vasitəsiz hadisələrin axarına qoşmağa, bu hadisələrin şahidi eləməyə çalışır və əksər hallarda buna müvəffəq olur. ... Belə bir yaradıcılıq priyomu hekayətin reallıq təsirini, inandırıcılıq gücünü qat-qat artırır. Belə müra- ciətlər ilk sətirlərdən müəllifl ə onun gələcək oxucuları arasında bir yaxınlıq, yol birliyi yaradır» (46, s. 19). Bədii nəsrdə təhkiyənin polifonikliyi yazıçıdan böyük sənətkarlıq məharəti tələb edir. Dünya ədəbiyyatında bir sıra Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|