Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

15 

 

 

 

B

1

 (tiamin), mq 

1,5 

1,5 

1,5 

1,4 

B

2

 (riboflavin), mq 

1,8 

1,7 

1,7 

1,6 

NE (niasin ekvivalenti), mq 

20 

20 

20 

18 

TE (tokoferol ekvivalenti), mq 

10 

20 

20 

10 

C (askorbin turşusu), mq 

70 

60 

60 

60 

 

Qida il

ə  alınan  qisamüddətli  enerji  çatışmazlığında  orqanizm  ehtiyat 

madd

ələrini qismən sərf etməyə  başlayır.  Uzunmüddətli dəyərli enerji  qidanın 

çatışmazlığında o təkcə ehtiyat  karbohidratlarını və yağları deyil, həmdə zülalları sərf 

edir, bu da 

əsəb sisteminin pozulmasına, skelet əzələlərinin çəkisinin azalmasına və 

orqanizmin ümumi arıqlamasına gətirib çıxarır. Eyni zamanda qidanın uzunmüddətli 

artıq qəbul edilməsi zamanı yağlar və karbohidratlar orqanizm tərəfindən biraşa sərf 

edilmir, yağ depolarında yığılır, bu da nəticədə piylənməyə gətirib çıxarır. Enerjinin 

yet

əri qədər qəbul edilməməsində  neqativ nəticələrə, ilk növbədə  də  həyatın 

uzunluğunun qısalmasına gətirib çıxarır. 

Yaş,  həmçinin  insanın  enzimatik  statusu  nəzərə  alınmaqla  balanslaşdırılmış 

qidalanma  madd

ələr mübadiləsi  üçün  normal  şərait  yaradır.  Balanslaşdırılmış 

qidalanma n

əzərriyəsinin  inkişaf  etdirilməsi üçün akademik A.M.Uqolyev 1985-ci 

ild

ə  adekvat qidalanma nəzəriyyəsini təklif  etmişdir,  buraya  qida  lifinin  insan 

orqanizminin h

əyat fəaliyyəti üçünəhəmiyyətli rolunu, həmçinin qida maddələrini, o 

cüml

ədən də  əvəzedilməz  olanları  yaradan  bağırsaqların  mikroorqanizmləri daxil 

et

mişdir. 

2001-ci ild

ə  edilmiş  optimal  qidalanmanın  müasir  konsepsiyası  orqanizmin 

t

əkcə  qida maddələrilə, enerji və  essensial faktorlarla tələbatının  tam  təmin 

edilm

əsinin zəruriyyətini və mütləq olmasını, həmiçinin bir sıra qidanın bioloji fəal 

qida komponetntl

əri də  nəzərə  alınır.  Əgər  qida maddələri  fiziki və  əqli fəaliyyətin 

yaxşılaşdırılmasına  yardım  edirsə  və  ya həyatın  uzadılmasına  və  sağlam  olmasına 

şərait  yaradırsaonların  optimal  qəbul edilməsi  konsepsiyası    qidalanma  rasionunu 

optimal kimi mü

əyyən edir. 

Hal-

hazırda hər nəfərin müstəqil olaraq milli ənənələri, sağlamlığın vəziyyətini 

v

ə  maddi səviyyəni  müəyyən  edən  bir  sıra  faktorlar  əsasındaözü  üçün  qida  rasionu 

seçm

ək  imkanı  vardır.  Rasionun  enerji  dəyərinin  qadınlar  üçün  sutkada 2200 

kilokalori  v

ə  kişilər üçün sutkada 2600 kilokalori  olmaqla  insanın  essensial  qida 

madd

ələrində tələbatını 60 faizdən 70 faizə qədər təmin etmək mümkündür. ABŞ-da 

K

ənd təsərrüfatı nazirliyi Səhiyyə nazirliyi və sosial xidmətlərlə birgə öz vətəndaşları 

üçün xüsusi  piramida  işləmişdir,  o qidalanma  rasionunun  fərdi  olaraq tərtib etməyə 

imkan yaradır. 

M

ənşəyindən  asılı  olaraq  bütün  qida  məhsulları  qruplara  bölünmüşdür.  1-ci 

qrupa bütün çör

ək  ərzaqları  daxildir,  3-cü və  4-cü qrupa yem taxilinin vasitəsilə 

alınmış  heyvan  mənşəli məhsullar daxildir (ət və  ət məhsulları,  süd  və  ağartı 

m

əhsulları, yumurta). Bu qrupların məhsulları orqanizmə daxil olan zəruri enerjinin 

80 faizini, k

arbohidratların 70 faizini, yağların və zülalların 90 faizini təmin edirlər.  

---

16 

 

 

 

1986  –  2002-ci ill

ərdə  hər nəfərə  enerji istifadəsində  azalma  tendensiyası 

mövcuddur, h

əmçinin zülalların və yağların miqdarına görə defisit müşahidə olunur. 

1990  –  2002-ci ill

ər ərzində hər nəfərə qidalanma rasionunun enerji dəyərinin 2700 

kilokalorid

ən 2200 kilokaloriyədək aşağı düşmüşdür, onun zülalla təmin edilməsi 100 

qr-dan 70 qr-d

ək  (30  faiz),  yağların  qəbul edilməsi 78 qr-dan 65 qr-dək (17 faiz) 

azalmışdır.  

 

 

 

 

 

---

17 

 

 

 

Əsas növ dən komponentlərinin qidalıq dəyəri 

(100 kq) 

 

D

ənin növü 

Qida 

d

əyəri, yem 

vahidi 

Kimy

əvi tərkibi, % 

Mübadil

ə 

enerjisinin 

miqdarı, 

kalori 

Çiy 

protein 

Çiy 

yağ 

Çiy 

sellüloz 

Lizin 

Metionin+ 

sistin 

Kalsium 

Fosfor 

Natrium 

Yulaf 

100,0 

10,5 

4,6 

10,3 

0,38 

0,29 

0,12 

0,35 

0,04 

267 

Qarğıdalı  

130,0 

8,6 

4,0 

2,0 

0,23 

0,31 

0,02 

0,25 

0,03 

330 

Arpa 

113,0 

11,0 

2,1 

5,6 

0,40 

0,28 

0,08 

0,34 

0,05 

267 

Çovdar 

111,0 

11,4 

2,0 

2,4 

0,39 

0,24 

0,08 

0,30 

0,02 

238 

Buğda  

118,0 

11,5 

2,2 

2,7 

0,30 

0,30 

0,05 

0,33 

0,03 

295 

Darı 

95,0 

10,7 

3,8 

8,7 

0,23 

0,33 

0,08 

0,35 

0,03 

276 

Noxud  

110,0 

21,3 

1,5 

5,8 

1,59 

0,47 

0,13 

0,38 

0,03 

247 

M

ərci 

119,0 

25,2 

1,30 

4,30 

1,61 

0,41 

0,12 

0,35 

0,03 

248 

Soya  

131,0 

37,0 

18,5 

5,5 

2,19 

0,99 

0,21 

0,65 

0,03 

350 

Lupin (acı paxla) 

111,0 

32,0 

3,7 

13,5 

1,45 

0,74 

0,26 

0,46 

0,03 

230 

Çöl noxudu 

117,0 

24,1 

1,5 

5,60 

1,31 

0,49 

0,15 

0,39 

0,03 

241 

Yem paxlası 

115,0 

25,0 

1,5 

6,73 

1,40 

0,53 

0,11 

0,50 

0,02 

237 

L

ərgə 

106,0 

25,9 

1,10 

5,70 

1,67 

0,44 

0,15 

0,50 

0,03 

244 

 

---