Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

1.5. 2050-ci il

ədək dünya kənd təsərrüfatının inkişaf perspektivləri:  

imkanlar, t

əhlükələr, prioritetlər 

 

G

ələcəyə baxarkən biz anlamağa çalışırıq ki, BMT-nın məlumatına görə, hal-

hazırda artıq aclıqdan bir milyard insanın əziyyət çəkdiyi zamankütləvi aclığın yaxın 

v

ə  ya uzaq perspektivdə  bəşəriyyət üçün təhlükəsi  varmı?  Planetinin  hər nəfərini 

sutkada 2700 kalorid

ən az olmayaraq ərzağa olan tələbatını təmin etmək üçün kənd 

t

əsərrüfatına  torpaq,  su  və  digər təbii resurslar yetəcəkmi? Kənd təsərrüfatı 

in

novasiyaları  iqlim  və  təbiətin  şıltaqlıqlarının  təhlükəli dəyişikliklərinə  qarşı  dura 

bil

əcəkmi? Nəhayət, dünya birliyinə və hər ölkəyə yüksək effektivli və dayanıqlı kənd 

t

əsərrüfatını təmin etmək üçün hansı aqrar siyasəti işləyib hazırlamaq lazımdır? 

İqtisadi  əməkdaşlıq  və  inkişaf  təşkilatının  və  FAO-nun mütəxəssisləri 

t

ərəfindən birgə  işlənib  hazırlanmış  uzunmüddətli  proqnozların  hesablanması  əsas 

k

ənd təsərrüfatı  məhsullarının  bazarlarının  qiymətləndirilməsini 10 il əvvəcədən 

mü

əyyən etməyə  imkan verir. Uzaq perspektivdə  müxtəlif  faktorların  bir-birinə 

t

əsirinin tendensiya və dərəcəsi qorunub saxlanması bir fərziyyə kimi qəbul edilsə, bu 

halda  mövcul  proqnozların  əsasında  dünya  kənd təsərrüfatında  fəaiyyətin  inkişaf 

ssenarisini qurmaq olar. Ümumrusiya aqrar probleml

ər və informatika institutu Kənd 

T

əsərrüfatı  Akademiyasının  Rusiya-Alman  Ali  İdarəçilik Məktəbi ilə  birgə  2050-ci 

il

ədək olan dövrə  dünya və  Rusiya kənd təsərrüfatının  inkişaf  proqnozlarının 

variantları işlənib hazırlanmışdır. Bu proqnozun ilkin şərtləri kimi dörd fərziyyə irəli 

sürülmüşdür. 

Birinci. Əsas kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələri azaldılmayacaq, hətta 

genişləndiriləcək. 2007 –  2009-cu illərdə  ərzaq  böhranı  nəticəsində  bütün ölkələrin 

çıxaracağı əsas nəticələrdən biridir. Əks halda bəzi ölkələr və bəşəriyyətümumilikdə 

özl

ərini belə böhranların mütamadi təkrarlanmasına məhkum edir. 

İkinci.  Bütün  ölkələrdə  elmi-texniki mütərəqqinin nailiyyətlərininkənd 

t

əsərrüfatında  tətbiq edilməsi üçün daha çox ehtiyyatlar xərclənəcək, bu da 

ehtiyatların,  ilk  növbədə  torpaq və  suyun effektiv istifadəsini  artırmağa  imkan 

ver

əcək. 

Üçüncü. B

əzi regionların inkişaf edən ölkələri zülalların istehlakını ət və süd 

m

əhsullarının  hesabına  artıracaq.  Nəticədə, istehsal edilən bitki ehtiyatlarının  daha 

böyük hiss

əsi yem üçün istifadə ediləcək 

Dördüncü. B

əzi ölkələrdə  kənd təsərrüfatı  ehtiyatlarının  ilk  növbədə  ərzaq 

m

əqsədləri üçün istifadə  edilməsi  tendensiyası  qorunub  saxlanacaq.  İstisna  yalnız 

bioyanacağın istehsalı üçün  torpaq ehtiyatlarının effektiv istifadə etmək üçün xüsusi 

t

əbii və  siyasi  şəraitə  malik ölkələr təşkil  edir.  Belə  ölkələrə  ilk növbədə  ABŞ 

(qarğıdalıdan  etanol),  Braziliyanı  (şəkər  qamışından  etanol)  və  perspektivdə  palma 

yağından biodizelin istehsalını effektiv mənimsəyə biləcək (Cənub-Şərqi Asiyanın bir 

sıra ölkələrini aid etmək olar). 

 

 

---

2

 

 

Buğdanın dünya istehsalı və istehlakı proqnozu 

 

 

 

Ölçü 

vahidi 

2008 

2010 

2020 

2030 

2050 

2050-ci il 

2008-ci ill

ə 

müqayis

ədə 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

Bütün dünya 

Yığım sahələri 

min ha 

225998  222995  225313 

227690 

231791 

1,03 

M

əhsuldarlıq 

ton/ha 

3,01 

2,97 

3,26 

3,55 

4,12 

1,37 

İstehsal 

min ton  680133  663032  734596 

806076 

947611 

1,39 

İdxal 

min ton  118949  117085  138556 

158578 

199387 

1,68 

İstehlak, cəmi 

min ton  649389  662603  731361 

802191 

943729 

1,45 

      - 

ərzaq 

min ton  459935  471899  517517 

563929 

656678 

1,43 

      - yeml

ər 

min ton  126002  124939  132588 

142679 

163017 

1,29 

      - dig

ər   

        m

əqsəslər 

min ton 

59951 

59983 

64832 

69817 

79656 

1,33 

İxrac 

min ton  119355  117085  138556 

158578 

199387 

1,67 

İstehlakda idxalın payı 

 

0,18 

0,18 

0,19 

0,20 

0,21 

 

İnkişaf etmiş ölkələr 

Yığım sahələri 

min ha 

125350  123171  121722 

122029 

122584 

0,98 

İstehsal 

min ton  388540  355459  395469 

435187 

514901 

1,33 

İdxal 

min ton 

23396 

23416 

24831 

26173 

28849 

1,23 

İstehlak, cəmi 

min ton  277660  277686  300516 

324963 

373925 

1,35 

      - 

ərzaq 

min ton  140677  141744  146877 

152437 

163592 

1,16 

      - yeml

ər 

min ton  104804  102312  107303 

114482 

129148 

1,23 

      - dig

ər   

        m

əqsəslər 

min ton 

28679 

27849 

30013 

32280 

36810 

1,28 

İxrac 

min ton  106431  100006  117577 

133165 

165388 

1,55 

İstehlakda idxalın payı  min ton 

0,08 

0,08 

0,08 

0,08 

0,08 

 

İnkişaf edən ölkələr 

Yığım sahələri 

min ha 

100648  101625  103591 

105661 

109207 

1,09 

İstehsal 

min ton  291593  307573  339226 

370889 

432709 

1,48 

İdxal 

min ton 

95553 

93669 

113726 

132405 

170538 

1,78 

İstehlak, cəmi 

min ton  371729  384917  430745 

477227 

569805 

1,53 

      - 

ərzaq 

min ton  319258  330155  370641 

411492 

493086 

1,54 

      - yeml

ər 

min ton 

21199 

22627 

25285 

28197 

33869 

1,60 

      - dig

ər   

        m

əqsəslər 

min ton 

31272 

32134 

34819 

37537 

42845 

1,37 

İxrac 

min ton 

12924 

17079 

20980 

25413 

33999 

2,63 

İstehlakda idxalın payı  min ton 

0,25 

0,24 

0,26 

0,28 

0,30 

 

Az inkişaf etmiş ölkələr 

Yığım sahələri 

min ha 

4120 

4204 

4769 

5106 

5822 

1,41 

İstehsal 

min ton 

6758 

8029 

11038 

13620 

18865 

2,79 

İdxal 

min ton 

12199 

11006 

13074 

14962 

18823 

1,54 

---