Kənd təSƏRRÜfati hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı fao-türkiyə Tərəfdaşlıq Proqramı çərçivəsində və Azərbaycan Respublikasının
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 2 3 4 5 6 7 © F AO / Yagub Guliy ev 7 Yekun və tövsiyələr Giriş Orqanik kənd təsərrüfati: Dünyada və Azərbaycanda Ixrac bazarının təhlili Yekun və tövsiyələr Azərbaycanın kənd təsərrüfatı Dəyər zəncı̇ri və daxı̇lı̇ bazar Prioritet bitkilər/regionlar üzrə orqanik məhsul istehsalının üstünlüyü 83 Yekun və tövsiyələr Fəsil 7 7. Yekun və tövsiyələr Asiyanın qərbində yerləşən, lakin kiçik bir hissəsi Avropa ərazisinə düşən Azərbaycan, geniş çeşiddə ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal etmək üçün münbit torpaq və iqlim şəraitinə malik ölkədir. Ölkənin digər bir üstünlüyü bazarların yaxınlığında yerləşməsidir. Müstəqillikdən öncə monokultur ağırlıqlı kənd təsərrüfat və aqroekosistemlərdən səmərəsiz istifadə ekoloji problemlərə səbəb olmuşdur ki, bu da məhsuldarlıq və rəqabətliliyə mənfi təsir göstərmişdir. Neft sahələrinin artması və əlaqə- li sektorların genişlənməsi ekoloji çirklənməni bir qədər də artırmışdır. Son onilliklərdə neft-əsaslı sahələrin milli iqtisadiyyatda böyük paya sahib olması səbəbindən diqqət daxili istehsaldan daha çox ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalına yönəldilmişdir. Son dövrdə neft qiymətlərinin aşağı düşməsi, ərzaq qiymətlərinin isə, əksinə, baha- laşması, ölkə rəhbərliyinin kənd təsərrüfatı və ərzaq sahələri üzrə daxili tələbatı ödəmək fikrində dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Orqanik təsər- rüfatçılığın inkişafı, həmçinin, qanunvericiliyin təsbit edilməsi, daxili və iqtisadi tələblər də daxil olmaqla, ilkin istehsal, sertifikatlaşdırma, məh- sul yığımından sonrakı idarəetmə, emal və marketinq, davamlı tələbat və ixracın təşkili ilə dayanıqlı dəyər zəncirinin yaradılması prosesi yüksək dəyərə malik kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalını inkişaf etdirmək gücündədir. Müsahibələr və əlavə araşdırmalar nəticəsində əldə edilmiş məlumatlar əsasında yekun müddəlar müəyyən edilmişdir ki, məhz onların əsasında da müvafiq tövsiyyələr tərtib edilmişdir. 2008-ci ildə “Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı haqqında” qanunun qəbul edilməsi ilə qanunverici baza yaradılmış, onun əsasında əlavə qayda/ qərarlar qəbul edilmiş və sertifikatlaşdırılmış istehsala start verilmişdir. Bununla belə, hələ də qanunvericiliyin tam icrasında müəyyən boşluqlar mövcuddur. İlkin qanunvericiliyə əlavə olaraq, məhdud sayda fermer və məhsulu əhatə edən, xarici bazara yönəlmiş GABA şirkətinin əsasını qoy- maqla, təxminən 20 il öncə orqanik kənd təsərrüfatı məhsullarının isteh- salına start verilmişdir. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olduğu kimi bu ilkin addım da təşəbbüskar qrup və xarici tələbat əsasında atılmış, lakin daha sonra fəaliyyətsizlik nümayiş etdirilmişdir. Müəyyən qanunverici və normativ aktlar qəbul etmək, həmçinin, dövlət proqramları hesabına maraqlı tərəfləri bir araya gətirməklə, orqanik məhsul və təsərrüfatların inkişafı üçün münbit şərait yaratmaq, həmçinin, sağlam və sürətli inkişa- fa nail olmaq mümkündür. Qanunlarla dəstəklənən sistemin mövcudluğu sərmayə qoyuluşunu stimullaşdırır. Orqanik hərəkat daha geniş kütləni, o 84 Azərbaycanda orqani̇k kənd təsərrüfati Hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı cümlədən, istehsalçıları, istehlakçıları, elmi-araşdırma təşkilatlarını əhatə etməlidir. Bunun üçün bütün səviyyələrdə potensialı inkişaf etdirmək tələb olunur. Artıq məktəblilərin orqanik məhsullarla tanış edilməsi, təlimçi və fermerlərə təlimlərin keçirilməsi istiqamətində müəyyən addımlar atılmışdır. Lakin bu cəhdlər zaman və məkan baxımından əlaqəli şəkildə həyata keçirilmir. Onların bəziləri müəyyən layihələr çərçivəsində real- laşmışdır. Bu təşəbbüslər davamlı xarakter almalı, ölkə rəhbərliyinin təsdiq etdiyi və dəstək verdiyi plana əsasən həyata keçirilməlidir. Planlar tərtib etmək və sərmayələr haqqında qərar vermək üçün etibarlı və yenilənmiş məlumatın olması ilkin şərtdir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi kənd təsərrüfatı ilə bağlı məlumatları toplayır və dərc edir. Gömrük İdarəsi isə, mövcud nomenklaturaya əsasən idxal və ix- rac məlumatlarının toplanması ilə məşğuldur. Qərar verənlərə, fermerlərə, investorlara, siyasətçilərə və tətqiqatçılara dəqiq və yenilənmiş məlumat təqdim etmək üçün təsərrüfat və bazar səviyyəli məlumatlar daxil olmaq- la orqanik təsərrüfatlar və ərzaq istehsalına dair müfəssəl məlumat ba- zası tələb olunur. Özəl şirkətlər ticarət məqsədilə məlumatları toplayıb gizli saxlaya biləcəyini nəzərə alaraq, hökumət təcili olaraq orqanik məh- sullarla bağlı təsərrüfat və bazar səviyyəli məlumatların toplandığı ümumi məlumat sistemi yaratmalıdır. Orqanik məhsulların istehsalı və tədarükü əsasən ixrac yönümlüdür və özəl sektor tərəfindən həyata keçirilir. GABA və AZERSUN kimi QHT və şirkətlər orqanik məhsulların istehsalı, emalı və ixracı sahəsində kifayət qədər təcrübəyə malikdirlər. Lakin bu şirkətlər orqanik məhsulların sayını artırmaq və daxili bazarı genişləndirmək yolunda məhdudiyyətlərlə rast- laşırlar. Daha çox istehsalçını orqanik məhsulların istehsalına qoşulmağa inandırmaq üçün daxili səviyyədə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi və fermer təşkilatlarının birgə əməkdaşlığı ilə maarifləndirmə kampaniyaları keçir- ilməlidir. Bu kampaniyalar zamanı təkcə iqtisadi qazanc deyil, həm də uzunmüddətli ekoloji mühafizə və orqanik təsərrüfatçılığın dayanıqlılığı vurğulanmalıdır. Azərbaycanın zəngin bitki aləmi təbiətdən toplanmış məhsullardan sert- ifikatlaşdırılmış məhsullara keçid etməyə imkan verir. Meşəçilik struk- turlarının ciddi monitorinqi bu məhsulların bazara çıxarılmasına yardım edə bilər. Artıq orqanik kimi sertifikatlaşdırılmış nar və fındıq kimi məh- sullar orqanik bazarlarda üstünlük verilən sağlamlıq məsələlərinə görə beynəlxalq bazarlarda əsas rəqabət imkanlarına malikdirlər. İxrac bazarı 85 Yekun və tövsiyələr Fəsil 7 üçün diqqətin əvvəldən bu məhsullara yönəldilməsi öz təsərrüfat sistem- lərini orqanik sistemə çevirmək məqsədi ilə daha yüksək gəlir götürməyi hədəfə alan daha çox fermeri ürəkləndirər. Azərbaycan, ölkəyə idxal edilən orqanik məhsulların, xüsusilə də, gübrə və üzvi gübrələrin istehsalı üçün kifayət qədər xammal və texniki imkan- lara malikdir. Üzvi gübrələrin yerli istehsalı, yerli istehsalçılara, xüsusilə də heyvansız istehsal sisteminə malik ( istehsal sistemində heyvan ol- mayan) yerli istehsalçılar üçün və yaxud heyvan peyininin qiyməti baha olduğu hallarda belə istehsalçılar üçün nisbətən üstünlük yarada bilər. Orqanik təmiz kənd təsərrüfatında zərərvericilərə qarşı istifadə edilən faydalı həşəratlar və tələlər kimi bioloji və biotexniki vasitələrin istehsalı ilə bağlı da analoji addımlar atılmalıdır. Müəyyən edilmişdir ki, ənənəvi nar istehsalını orqanik nar istehsalına çevirmək yolunda ən əsas çətinlik, məhsuldarlıq və keyfiyyəti qorumaqla orqanik təsərrüfatda icazə verilən zərərverici və xəstəliklərə qarşı mübarizə üsullarının tətbiq edilməsidir. Digər nar istehsal edən ölkələrdə bu problemin daha sadə həll yolları vardır ki, intensiv təlim proqramları vasitəsilə onları mənimsəmək müm- kündür. Bu məqsədlərə çatmaq mümkün olarsa, orqanik məhsullar ba- zarlarda daha rəqabətli olacaq, həmçinin, orqanik məhsulların həcmi və sayında artım qeydə alınacaqdır. Orqanik məhsullara olan daxili tələbatı istehlakçıların maariflənməsinə həsr olunmuş kampaniyalar vasitəsilə və bütün il boyu bazarlarda orqa- nik məhsulların geniş çeşidinin satışını həyata keçirməklə artırmaq müm- kündür. Hazırda hətta idxal edilən orqanik məhsullara belə tələbat vardır. Baxmayaraq ki, bu məhsullar qiymət baxımından nisbətən daha bahadır və yerli istehlakçılar tərəfindən bir o qədər də sevilmir. Bu o deməkdir ki, orqanik yerli ərzaq mallarının istehlakçılar üçün əlçatan olması daxili tələbatı artıra bilər. Təsərrüfat planlaşdırması düzgün şəkildə aparılarsa, orqanik təsərrüfat üsulları istənilən ölçülü fermalar tərəfindən qəbul edilə və səmərə gətirə bilər. Orqanik təsərrüfatların daha bir üstünlüyü isə, yeni iş yerlərinin açıl- masıyla bağlıdır. Bu, işsizlik səviyyəsinin yüksək olduğu regionlar üçün yaxşı imkan hesab oluna bilər. Böyük ölçülü təsərrüfatlarda orqanik məhsulların becərilməsi istehsal xərclərinin azalması və ixrac bazarlarına çıxış imkanları yaradacaq. Bununla belə, orqanik fermerliyə keçid, həmçinin, ixracat və daxili bazarları genişləndirməklə bağlı dövlətin proqram və subsidiyalarına zərurət vardır. Təbiətə xeyir verən və insan sağlamlığına yönəlmiş orqanik kənd təsərrü- fatı Azərbaycanın kənd təsərrüfatının və regionlarının dayanıqlı inkişafına nail olmaq üçün yaxşı imkandır. Bu, çoxsaylı maraqlı tərəflərin iştirakı ilə orta və uzunmüddətli planlaşdırma, həmçinin, dövlət tərəfindən planların icrasına nəzarət tədbirlərinin görülməsini tələb edir. 87 İsti̇nadlar İsti̇nadlar Anonim, (2010). “Azərbaycan Aİ-nin qida təhlükəsizliyi layihəsini sona çatdırır”. Trend xəbərlər agentliyi (2 sentyabr, 2010) (Onlayn) http:// en.trend.az/business/economy/1744693.html [Anonymous, (2010). “Azerbaijan finishes EU food safety project”. Trend news agency (2 Sep- tember, 2010). Retrieved on 24 May 2017 from: http://en.trend.az/ business/economy/1744693.html ] Anonim, (2013) Azərbaycanın statistikası. Hər bir uşaq üçün UNİCEF-in 70 ili [Anonymous, (2013). Azerbaijan Statistics. UNICEF 70 years for every child. Retrieved on 24 May 2017 from: https://www.unicef.org/ infobycountry/azerbaijan_statistics.html ] Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi, İqtisadi İslahat- lar Elmi Tədqiqat İnstitutu (2016). Hesabatlar [Ministry of Economic Development of Azerbaijan Republic, Economic Development Scientif- ic Research Institute (2016). Reports] BMT-nin Sənayenin İnkişafı Təşkilati (UNİDO) (2009). Aqrar-dəyər zənciri analizi və İnkişaf. UNİDO yanaşması, Heyətin işçi sənədi (On- layn) www.unido.org/fileadmin/user_media/Publications/Pub_free/ Agro_value_chain_analysis_and_development.pdf [United Nations Industrial Development Organization, 2009. Agro-value Chain Analysis and Development, The UNIDO Approach, A Staff Working Paper (On- line) www.unido.org/fileadmin/user_media/Publications/Pub_free/ Agro_value_chain_analysis_and_development.pdf ] Cəfərova Aynur (2016). Azərbaycan kənd təsərrüfatı məhsulları və sənaye malları ixrac etmək üçün böyük imkanlara malikdir. Azərny- us (Onlayn) www.azernews.az/analysis/71635.html [Jafarova, Aynur (2016). Azerbaijan enjoys great capacity to export agricultural prod- ucts, industrial goods. AZERNEWS, (Online), www.azernews.az/analy- sis/71635.html ] Cəfərov F. M. (2004). Azərbaycanda su resurslarının vəziyyəti və prob- lemlər. Tif C.M, Yessekin B.K., Xankasayev M.K (və s.). Riskin qiymətləndi- rilməsi Mərkəzi Asiyada su resursları sahəsində qərar qəbul edilməsi üçün bir alət kimi. NATO-nun elm seriyasından (Seriya IV Yer və Ətraf mühit elmləri) 34-cü cild. Springer, Dordrext [Jafarov F.M. (2004). Status and Problems of Water Resources in Azerbaijan. In: Teaf C.M., Yessekin B.K., Khankhasayev M.K. (eds.) Risk Assessment as a Tool for Water Re- sources Decision Making in Central Asia. NATO Science Series (Series IV: Earth and Environmental Sciences), vol. 34. Springer, Dordrecht] Dünya ölkələri (2016). Azərbaycanın İqtisadiyyatı, 2016 [Countries of the World (2016). Azerbaijan Economy 2016] 88 Azərbaycanda orqani̇k kənd təsərrüfati Hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı Dünyanın ən varlı ölkələri (2016). (Onlayn) http://www.worldsrichest- countries.com/top-azerbaijan-exports.html [World Richest Countries. (2016). (Online) http://www.worldsrichestcountries.com/top-azerbai- jan-exports.html ] Dünyanın Məlumat Atlası (2017). (Onlayn) https:/knoema.com/Atlas/ Azerbaijan [World Data Atlas (2017). (Online) https:/knoema.com/At- las/Azerbaijan ] Əliyev İ. (2011). Azərbaycan üzrə ölkə hesabatı. Avropa Qonşuluq və Əməkdaşlıq Aləti-Ətraf Mühit İnformasiya Sistemi, Bakı (Onlayn) http:// www.zoinet.org [Aliyev, I. (2011). Azerbaijan Country Report. Europe- an Neighbourhood and Partnership Instrument-Shared Environmental Information System, Baku (Online) http://www.zoinet.org ] Huber, M., Rembialkovska, E., Srednicka, D., Bügel, S., van de Vi- yver,L.P.L. (2011).Orqanik qida və onun insan sağlamlığına təsiri: Mövcud vəziyyətin qiymətləndirilməsi və tədqiqat perspektivləri, NJAS- Wageninggen Həyat Elmləri Jurnalı 58:103-109 (Onlayn) www.elsevier. com/locate/njas [Huber, M., Rembialkowska, E., Srednicka, D., Bü- gel, S., van de Vijver, L.P.L. (2011). Organic food and impact on human health: Assessing the status quo and prospects of research, NJAS – Wa- geningen Journal of Life Sciences 58: 103–109 (Online) www.elsevier. com/locate/njas ] Xəlilov H., Şalbuzov N., Hüseyn R. (2015). Ölkə hesabatı: Azərbaycan. Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı ET İnstitutu [Khalilov, H., Shalbuzov, N., Huseyn, R. (2015). Country Report: Azerbaijan. Research Institute of Agricultural Economics, Azerbaijan] Linton İ. (2016). Daxili marketinq mühitinin yeddi elementi. Tələb me- diası [Linton, I. (2016). Seven Elements of the Domestic Marketing En- vironment. Demand Media] Treysi-Vayt I.D. (1994). Planlaşdırma və konsepsiya üzrə təlimat. FAO- nun k/t xidmətləri üzrə bülleteni, №90, Roma, 236 s. [Tracey-White, J.D. (1994). Marchés de gros – Guide de planification et de conception, Bul- letin des Services Agricoles de la FAO, n° 90, Rome, p. 236] Vayt A. (2010). Orqanik qida nə üçün bahadır. Nanə yetişdirilmə- si (Onlayn) https://blog.mint.com/trends/organic-food-07.08.2010 [White, A. (2010). Why organic food costs so much. Mint life. (Online) https://blog.mint.com/trends/organic-food-07.08.2010 ] Viller H. və Lernu J və s. (2015). Orqanik Kənd təsərrüfatı Dünyası. Statistika və inkişaf etməkdə olan meyllər 2015. Orqanik Kənd Təsərrü- fatı İnstitutu (FİBL), Frick və İFOAM – Beynəlxalq orqanik hərəkat. Bonn 89 İsti̇nadlar [Willer H. and Lernoud, J. eds. (2015). The World of Organic Agricul- ture. Statistics and Emerging Trends 2015, Research Institute of Organ- ic Agriculture (FIBL), Frick and IFOAM-Organics International, Bonn] Viller H. və Lernu J və s. (2016). Orqanik Kənd təsərrüfatı Dünyası. Statistika və inkişaf etməkdə olan meyllər 2015. Orqanik Kənd Təsərrü- fatı İnstitutu (FİBL), Frick və İFOAM – Beynəlxalq orqanik hərəkat. Bonn [Willer H. and Lernoud, J. eds. (2016). The World of Organic Agricul- ture. Statistics and Emerging Trends 2016, Research Institute of Organ- ic Agriculture (FIBL), Frick and IFOAM-Organics International, Bonn] Viller H. və Lernu J və s. (2017). Orqanik Kənd təsərrüfatı Dünyası. Statistika və inkişaf etməkdə olan meyllər 2015. Orqanik Kənd Təsərrü- fatı İnstitutu (FİBL), Frick və İFOAM – Beynəlxalq orqanik hərəkat. Bonn [Willer H. and Lernoud, J. eds. (2017). The World of Organic Agricul- ture. Statistics and Emerging Trends 2017, Research Institute of Organ- ic Agriculture (FIBL), Frick and IFOAM-Organics International, Bonn] www.codexalimentarius.org www.ec.europa.eu/agriculture/ofis_public/pdf/r8_0000_en.pdf www.ifoam.bio www.ifoam.bio/sites/default/files/poa_english_web.pdf www.intercarto.com/EN/map-of-azerbaijan-political-ver- sion-1344-557.html www.stat.gov.az/source/agriculture/indexen.php.1.2 www.stat.gov.az/source/agriculture/indexen.php.1.19 www.stat.gov.az/source/agriculture/indexen.php.1.36 www.theodora.com/wfbcurrent/azerbaijan/azerbaijan_economy.html www.tradingeconomics.com/azerbaijan/employment-in-agriculture www.usda.gov.us AZƏRBAYCANDA ORQANİK KƏND TƏSƏRRÜFATI Hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı FAO-Türkiyə Tərəfdaşlıq Proqramı çərçivəsində və Azərbaycan Respublikasının Höküməti ilə əməkdaşlıq nəticəsində hazırlanıb və nəşr edilib I8318AZ/1/05.18 ISBN 978-92-5-130551-5 9 7 8 9 2 5 1 3 0 5 5 1 5 Document Outline
Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|