Jurnal XII

­  37 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ XII nömrə

tərəfindən  müvafiq  olaraq  dövlətə  və  ya  bələdiyyələrə  məxsus  olan  daşınmaz  əmlakın

özgəninkiləşdirilməsinə,  icarəsinə,  istifadəsinə,  ipoteka  qoyulmasına  dair  qəbul  olunmuş  aktlar

(Qanunun 8.0.1‐ci maddəsi), 2006‐cı il iyulun 6‐dək müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən

verilmiş  daşınmaz  əmlak  üzərində,  o  cümlədən  torpaq  sahələri,  binalar  və  qurğular,  yaşayış  və

qeyri‐yaşayış sahələri, fərdi yaşayış və bağ evləri, yer təki sahələri, su tutarları, meşələr və çoxillik

əkmələr, əmlak kompleksi kimi müəssisələr üzərində hüquqları təsdiq edən aktlar, şəhadətnamələr

və qeydiyyat vəsiqələri (Qanunun 8.0.5‐ci maddəsi) və sair əsas hesab olunur.

Həmin Qanunun 10‐cu maddəsində hüquqların dövlət qeydiyyatı üçün təqdim edilməli olan

sənədlərin  siyahısı  göstərilmişdir.  Bu  maddəyə  görə,  hüquqların  dövlət  qeydiyyatı  bu  Qanunla

müəyyən  olunmuş  qaydada  hüquq  əldə  edənin,  onun  tərəfindən  vəkil  edilmiş  şəxsin  bilavasitə

təqdim edilən və ya notarius vasitəsilə göndərilən ərizəsi əsasında aparılır. Ərizədə hüquq əldə

edən fiziki şəxsin soyadı, adı, atasının adı, ünvanı, şəxsiyyətini təsdiq edən sənəd, hüquqi şəxsin isə

tam adı, ünvanı, qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə, icra hakimiyyəti orqanının tam adı və ünvanı,

xahişin  məzmunu  və  əlavə  olunan  sənədlər  göstərilməlidir.  Ərizənin  forması  müvafiq  icra

hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

Qeydiyyat orqanına verilən ərizəyə aşağıdakılar əlavə olunur:

‐  hüquqların  dövlət  qeydiyyatı  üçün  bu  Qanunun  8‐ci  maddəsində  nəzərdə  tutulmuş

əsaslardan biri;

‐  torpaq sahəsinin planı və ölçüsü;

­ torpaq sahəsində yerləşən bina, qurğu, tikililərin və digər daşınmaz əmlakının (onların tərkib

hissələrinin) texniki pasportu, plan‐cizgisi;

‐  dövlət rüsumunun ödənilməsi barədə sənəd.

“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanunun 10.2.1‐ci maddəsinin məzmunundan

görünür  ki,  hüquqların  dövlət  qeydiyyatı  üçün  bu  Qanunun  8‐ci  maddəsində  nəzərdə  tutulmuş

əsaslardan  birinin  olması  kifayətdir.  Bu  normanın  mətninə  və  məzmununa  görə,  Qanunun  8‐ci

maddəsində təsbit olunmuş əsaslardan (sənədlərdən) hər hansı biri təqdim olunduqda, qeydiyyat

orqanı əlavə olaraq əsaslardan (sənədlərdən) başqa birinin də təqdim olunmasını tələb etməyə

haqlı deyil (Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun “Savalan” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin şikayəti

üzrə 4 oktyabr 2016‐cı il tarixli Qərarı).

Hüquqların dövlət qeydiyyatına alınmasından imtina edilməsi halları isə “Daşınmaz əmlakın

dövlət  reyestri  haqqında”  Qanunun  15.1‐ci  maddəsində  sadalanmışdır.  Həmin  hallar

aşağıdakılardan ibarətdir:

‐  dövlət  qeydiyyatı  barədə  müraciət  olunan  hüquq  bu  qanuna  əsasən  dövlət  qeydiyyatına

alınmalı deyildirsə;

‐  hüquqların  dövlət  qeydiyyatı  üçün  notariat  qaydasında  təsdiqlənməsi  tələb  olunmayan

sənədlərin forması və məzmunu qanunvericiliklə müəyyən edilmiş tələblərə uyğun deyildirsə;

‐ hüquqların dövlət qeydiyyatı barədə ərizəni verməyə ixtiyarı olmayan şəxs müraciət etdikdə;

‐ daşınmaz əmlaka hüququn yaranması barədə icra hakimiyyəti və ya bələdiyyə orqanının

aktı qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada etibarsız hesab olunduqda;

‐ daşınmaz əmlak barəsində təsdiqləyici sənəd vermiş şəxs həmin əmlak üzərində hüquqa

dair sərəncam vermək səlahiyyətinə malik olmadıqda;

‐ bu Qanunun 14‐cü maddəsində nəzərdə tutulmuş qeydiyyatın dayandırılmasına səbəb olan

hallar aradan qaldırılmadıqda.

Göründüyü  kimi,  “Daşınmaz  əmlakın  dövlət  reyestri  haqqında”  Qanunda  daşınmaz  əmlak

üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatı üçün əsaslar, təqdim edilməli olan sənədlərin siyahısı, həmin

sənədlərə  dair  tələblər,  hüquqların  dövlət  qeydiyyatından  imtinanın  halları  konkret  müəyyən

olunmuşdur.

Bununla  yanaşı,  hüquqların  dövlət  qeydiyyatı  üçün  sənədlərin  qəbulu,  yoxlanılması  və

verilməsinin  prosedur  qaydaları  müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanı  tərəfindən  müəyyən  edilir

(“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanunun 10.4‐cü maddəsi).

---

­  38 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ XII nömrə

“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanunun 11‐ci maddəsinə əsasən, hüquqların

mövcudluğunu, əldə edilməsini, başqasına keçməsini, məhdudlaşdırılmasını (yüklənməsini), onlara

xitam verilməsini təsdiq edən sənədlər hüquqların dövlət qeydiyyatı üçün qanunla müəyyən edilmiş

tələblərə uyğun olmalıdır.

Eyni  zamanda,  qanunverici  müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanının  üzərinə  daxil  edilmiş

sənədlərdə  göstərilən  məlumatın  dövlət  reyestrində  saxlanılan  məlumata  uyğunluğunun

yoxlanılması, bəyan olunan hüquqlarla qeydiyyata alınmış hüquqlar arasında ziddiyyətlərin, habelə

hüquqların  dövlət  qeydiyyatından  imtina  edilməsi  və  ya  hüquqların  dövlət  qeydiyyatının

dayandırılması  üçün  digər  əsasların  olub‐olmamasının  müəyyən  edilməsi  vəzifəsini  qoymuşdur

(“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanunun 9.1.2 və 9.1.3‐cü maddələri).

Konstitusiya  Məhkəməsinin  Plenumu  mülkiyyət  hüququnun  obyekti  kimi  torpağın

Konstitusiyada  təsbit  olunmuş  xüsusi  əhəmiyyətini  və  ondan  səmərəli  istifadə  edilməsinin

vacibliyini  nəzərə  alaraq  qeyd  etməyi  zəruri  hesab  edir  ki,  torpaq  üzərində  hüquqların  dövlət

qeydiyyatı  aparılarkən  müvafiq  icra  hakimiyyəti  orqanı  “Daşınmaz  əmlakın  dövlət  reyestri

haqqında”  Qanunda  göstərilən  tələblərə  daha  diqqətlə  yanaşmalı,  təqdim  olunan  sənədlərin

qanunvericilikdə  göstərilən  tələblərə  uyğun  olub‐olmamasının  yoxlanılmasına  xüsusi  diqqət

yetirməlidir.

Konstitusiyanın 29‐cu maddəsinin VI hissəsinə əsasən, sosial ədalət və torpaqlardan səmərəli

istifadə  məqsədi  ilə  torpaq  üzərində  mülkiyyət  hüququ  qanunla  məhdudlaşdırıla  bilər.

Konstitusiyanın bu norması bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətə verilən torpaq sahələrinin (məsələn,

kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların) mülkiyyətçi tərəfindən təyinatı üzrə istifadə edilməsini də

ehtiva  edir.  Əks  halda  həmin  torpaq  üzərində  mülkiyyət  hüququnun  məhdudlaşdırılması  üçün

hüquqi əsas yaranmış olar.

Azərbaycan  Respublikası  Torpaq  Məcəlləsinin  (bundan  sonra  –  Torpaq  Məcəlləsi)  4‐cü

maddəsinin 3‐cü bəndinə müvafiq olaraq, torpaq sahəsinin hüquqi statusu onun məqsədli təyinatını,

torpaq sahəsi üzərində hüququn forması (mülkiyyət, istifadə və ya icarə hüququ), habelə torpaq

sahəsindən istifadəyə dair müəyyən edilmiş yüklənməni (məhdudiyyətləri) əhatə edir.

Həmin  Məcəllənin  10‐cu  maddəsinin  1,  4  və  5‐ci  bəndlərinə  əsasən,  torpaqların  məqsədli

təyinatı — torpağın kateqoriyasına uyğun olaraq, onun konkret məqsədlər üçün istifadəsinin bu

Məcəllədə  və  digər  normativ‐hüquqi  aktlarda  müəyyən  edilmiş  qaydaları,  şərtləri  və  həddidir.

Torpaq  kateqoriyalarının  məqsədli  təyinatı  və  hüquqi  rejimi  qanunvericiliklə  müəyyən  edilir,

şəhərsalma və yerquruluşu sənədlərində əks etdirilir. Kateqoriyalar daxilində torpaqlardan istifadə

qaydaları  onların  təbii‐təsərrüfat  rayonlaşdırılması,  zonalaşdırılması,  istifadəsinin  ərazi

planlaşdırılması və yerquruluşu sənədlərinə uyğun olaraq mülkiyyətçilər, istifadəçilər və icarəçilər

tərəfindən  müəyyən  edilir.  Torpağın  kateqoriyaları  torpağın  verilməsi  barədə  müvafiq  icra

hakimiyyəti orqanının və ya bələdiyyənin qərarında, dövlət torpaq kadastrı sənədlərində, torpaq

qeydiyyatı kitablarında və bu Məcəllədə göstərilən digər sənədlərdə əks olunur.

Torpaq mülkiyyətçisinə, istifadəçisinə və icarəçisinə torpaq sahəsi həmin sahə üçün müəyyən

edilmiş məqsədli təyinatına və hüquqi statusuna uyğun olaraq verilir (Torpaq Məcəlləsinin 48­ci

maddəsinin 4‐cü bəndi).

Torpaq Məcəlləsinin 82‐ci maddəsinə görə isə torpaqdan təyinatı üzrə, səmərəli və müəyyən

edilmiş  istifadə  rejiminə  uyğun  istifadə  etmək,  təbiətqoruyucu  istehsal  texnologiyalarını  tətbiq

etmək, təsərrüfat fəaliyyətində ərazinin ekoloji vəziyyətinin pisləşməsinə yol verməmək  torpaq

mülkiyyətçiləri, istifadəçiləri və icarəçilərinin borcudur.

Torpaq  qanunvericiliyinin  yuxarıda  qeyd  olunan  normalarından  da  göründüyü  kimi,

Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  torpaqlar  onların  kateqoriyasına  (məqsədli  təyinatına)

uyğun istifadə edilməlidir.

Eyni zamanda həmin Məcəllənin 110‐cu maddəsində göstərilir ki, bu Məcəllənin tələblərini

pozmuş şəxslər Azərbaycan Respublikasının Mülki, İnzibati Xətalar və Cinayət Məcəllələrinə uyğun

olaraq məsuliyyət daşıyırlar.

---