İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
təcrübənin və müvafiq elmlərin ümumiləĢdirilmiĢ məlumatlarının sistemi deməkdir. Ümumi Ģəkildə demiĢ olsaq, iqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsi fənninin predmetini iqtisadi fəaliyyət ilə bağlı yaranan istehsal, bölgü, mübadilə, istehlak, idxal - ixrac və mülki - hüquqi mahiyyətli münasibətlərin tənzimlənməsi təĢkil edir. Ġqtisadiyyatın liberallaĢması və bazar münasibətlərinə keçid, tam təsərrüfat müstəqilliyinin əldə edilməsi, müxtəlif təĢkilati - hüquqi formalı müəssisələrin yaranmasına gətirib çıxarmıĢdır. Bunların hamısının nizamlamaya, tənzimləməyə ehtiyacı olan çoxsaylı istehsal - təsərrüfat və kommersiya fəaliyyəti, qarĢılıqlı əlaqələri, o cümlədən dövlət idarəetmə orqanları ilə sıx əlaqələri vardır. Ona görə iqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsinin predmeti olan münasibətləri üç qrupa ayırmaq olar:
bazarın bir subyektlərinin öz əsas vəzifələrinin icrası ilə bağlı, digər subyektlərlə əlaqəsindən yaranan iqtisadi və hüquqi münasibətlər (istehsal, vasitəçilik, marketinq, daxili və xarici bazarda məhsul satıĢı, xidmətlərin göstərilməsi və s.)
edilməsilə bağlı olan, müəssisənin daxili təĢkilinin Ģərtlərini və qaydalarını müəyyən edən, iqtisadi və hüquqi münasibətləri müəssisənin idarə olunma və ona nəzarət sаhəsindəki normalar, iĢtirakçıların tərkibinin dəyiĢdirilməsi və onların hüquqlarının müdafiəsi və s.;
idarəetmə orqanları ilə fiziki, hüquqi Ģəxslər arasında yaranan münasibətlər bir qayda olaraq, bu münasibətlər, müəssisənin bilavasitə istehsal və təsərrüfat sahəli fəaliyyətinə müdaxilə etməyərək, iqtisadi və sosial sahələrlə bağlı fəaliyyətini əhatə edir. (məsələn, vergi - gömrük orqanları ilə münasibətlər). Bu münasibətlərin qeyd olunan qrupları, qanunvericiliyin müvafiq normaları ilə tənzimlənir, onlar təsərrüfat mübahisələrinin iqtisad məhkəməsində baxılmasını müəyən edən normalar sistemi ilə birlikdə iqtisadi fəaliyyətin hüquqi tənzimləmə
11
mexanizmini təĢkil edir. Ġqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsini təmin edən hüquqi normaların bütün kompleksinə Ģamil edilən əsas prinsiplərə aĢağıdakılar xasdır: 1.
maraqlara nail olmasına məqsədli təsirin göstərilməsi və tənzimlənməsi prinsipi; 2.
Ġqtisadi təsərrüfat subyektlərinin bərabərlik prinsipi; 3.
Təsərrüfatçılıq fəaliyyətində iqtisadi azadlıq və onun həvəsləndirilməsi prinsipi; 4.
5.
Ġqtisadi - inzibati və siyasi mexanizmlər vasitəsilə təsərrüfat münasibətlərinin dövlət tənzimlənməsi prinsipləri; 6.
Qanunçuluq prinsipi. Bu qadağa və digər Ģəxslərin hüquqlarının pozulması, Ģəxsi, ictimai və dövlət mənafeləri üçün fəaliyyətdə iqtisadi səmərəliliyə nail olunması, bazar iqtisadiyyatı Ģəraitində qanunların qeyd-Ģərtsiz yerinə yetirilməsinin əsasını təĢkil edir. Subyektlər arasında yaranmıĢ münasibətləri nizamlayan üsul və vasitələri məcmusu hüquqi tənzimləmə metodu kimi
qəbul edilir. Hüquqi tənzimləmənin metodunu müəyyən edərkən, iqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsinin predmetinə məxsus olan bir sıra xüsusiyyətlərin nəzərə alınması zəruridir, yəni: 1.
real təsərrüfat münasibətlərinin geniĢ müxtəlifliyi; 2.
müəssisənin təĢkilati - hüquqi formasının, fəaliyyət istiqamətinin, istehsal olunan məhsulun və xidmətlərin çeĢidinin, təchizat və satıĢ bazarının seçilməsində və müəyyən edilməsində iqtisadi fəaliyyət subyektlərinin müstəqilliyi; 3.
iqtisadi fəaliyyət subyektləri arasında bazar xarakterli münasibətlərin olması;
4.
mahiyyətinə görə müxtəlif olan mexanizmlərin əsasında fəaliyyətin təĢkili, idarə olunması və tənzimlənməsi; Ġqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsi kompleks xarakterə malikdir. Yəni 12
dövlətin iqtisadiyyata hüquqi təsiri icazə, göstəriĢ və qadağan xarakteri daĢıyan hüquqi tənzimləmə metodlarında ifadə olunur. Dövlət qarĢısında daimi olaraq iqtisadi sistemi tənzimləyən qanun və qaydaların qəbul edilməsi məsuliyyəti durur. Bu qaydalara aĢağıdakıları misal göstərmək olar: 1.
təyini; 2.
xüsusi mülkiyyətin hüquqi müdafiəsi və rəqabət mühitinin formalaĢması; 3.
dövlət bölməsinin fəaliyyətinin tənzimlənməsi qayda və prosedurlarına dair müvafiq qanunvericilik aktlarının qəbulu. Ġqtisadi proseslərin dövlət tənzimlənməsinin ümumi qaydalarının hüquqi təyini ilk növbədə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin məqsəd, vəzifə və vasitələrin müəyyən edilməsini özündə əks etdirir. Bu zaman iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin məqsədi ölkənin sosial - iqtisadi inkiĢaf məqsədlərindən irəli gəlir. Dövlət, idarəedici hakimiyyət orqanlarının gələcəkdə funksiyalarını saxlamaq üçün, ölkənin sosial və iqtisadi inkiĢafı qanunvericilik əsasında müəyyənləĢdirilir. «Ġqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsi fənni «Ġqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi fənni ilə əlaqədar olmaqla, qanunvericiliyin öyrənilməsi ilə qarĢılıqlı müĢtərək halda tədris edilməlidir. Bununla belə, o, «Strateji planlaĢdırma, «Sosial- iqtisadi proqnozlaĢdırma, «Ġnvestisiya proseslərinin dövlət
tənzimlənməsi», «Makro-iqtisadi planlaĢdırma, «Ġqtisadi təhlükəsizliyin tənzimlənməsi», «Milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsi» fənləri ilə də sıx əlaqədardır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu fənn istehsal və xidmət sahələrinin fəaliyyət və təĢkilinə aid bütün iqtisadi fənlər ilə əlaqəli Ģəraitdə tədris edilir. Bazar Ģəraitində ölkənin sosial - iqtisadi inkiĢafının əsas məqsədlərinə aid edilir:
1.
Ölkə əhalisinin rifahının getdikcə yüksəldilməsi; 2.
Ġctimai təkrar istehsal proseslərinin kordinasiyası və qarĢıya qoyulmuĢ Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|