İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
40
mənafeyindən doğan vergi güzəĢtlərinin ləğv edilməsi, vergi ödəyənlərin və vergitutulma mənbələri dairəsinin geniĢləndirilməsi yolu ilə vergiqoyma sahəsində ədalətliliyin təmin olunması. (Bu gün verginin əsas ağırlığı müəssisələrin, istehsal- çıların və sıravi vətəndaĢların üzərinə düĢür). Üçüncüsü, vergi yükünün tədricən müəssisələrdən, istehsalçılardan istehlakçıların imkanlı qismi üzərinə keçirilməsi: Dördüncüsü, vergi tutma sahəsində nəzarətin gücləndirilməsi (hazırda heç bir səviyyədə respublikada real surətdə vergiyə cəlbolunma haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Bu isə vergidən yayınmanın ən mühüm kanallarından biridir). Hesablamalar göstərir ki, indiki faizlə hüquqi və fiziki Ģəxslərin tam vergiyə cəlb olunması büdcəyə daxil olan bu vergilərin həcmini məcmui daxili məhsula nisbətdə indiki 16-17%-dən 35-40%-ə qaldırmaq olar. Vergi sisteminin təkmilləĢdirilməsi üzrə yuxanda qeyd olunan və bir neçə il bundan əvvəl direktiv orqanlara təqdim olunan təkliflərin əksəriyyəti yeni qəbul edilmiĢ Vergi məcəlləsində nəzərə alınmıĢdır. Lakin özlüyündə ciddi proqress hesab oluna biləcək bu məcəlləni biz tam təkmil hesab etmirik. Çünki fikrimicə vergi orqanlarının səlahiyyətini artırmaq yox, vergi mexanizminin Ģəffaflığını artırmaqla, onu sadələĢdirmək və vergi bazasını geniĢləndirməklə daha yüksək iqtisadi səmərə əldə etmək olar. Maliyyə, pul-kredit və bank sisteminin təkmilləĢdirilməsi. Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatının stabilliyinə, dirçəliĢinə, tərəqqisinə nail olunmasında maliyyə və pul-kredit siyasətinə köklü surətdə yenidən baxılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Hər Ģeydən əlavə respublika iqtisadiyyatının stabilləĢdirilməsi və bazar münasibətlərinin tam formalaĢması dövrünədək respublikanın maliyyə sisteminin formalaĢmasında dövlətin müəyyənedici rolu təmin olunmalıdır. Çünki dövlətin maliyyə sisteminin, maliyyə siyasətinin formalaĢdırılması və həyata keçirilməsində iĢtirakı dərəcəsinin miqyasını həmin dövlətin baxılan dövr üçün yerinə yetirdiyi iqtisadi rolla, bilavasitə dövlət sektorunun xüsusi çəkisi (həm birbaĢa və həm də 41
məcazi mənada) ilə müəyyən olunur. Yeri gəlmiĢkən qeyd edək ki, iqtisadiyyatın sabitləĢdirilməsi bazar münasibətləri elementlərini müvəffəqiyyətlə tətbiq etməklə iqtisadi yüksəliĢə nail olan Yaponiyada maliyyə sistemi yalnız 80-ci illərdə sırf azad bazar iqtisadiyyatı Ģərtləri ilə fəaliyyət göstərməyə baĢlamıĢdır.
42
II FƏSĠL. MÜASIR ġƏRAĠTDƏ DÖVLƏT PROQRAMLARININ ĠġLƏNĠB HAZIRLANMASI VƏ REALLAġDIRILMASI MEXANĠZMĠNĠN TƏHLĠLĠ
2.1.Azərbaycan Respublikasında dövlət proqramlarının iĢlənib hazırlanması və reallaĢdırılması mexanizmi Bazar iqtisadiyyatında dövlət tənzimlənməsi iki əsas qarĢılıqlı əlaqəli formalarda həyata keçirilir:
normativ tənzimlənməsi, onların sərbəst rəqabəti üçün əlveriĢli Ģəraitinin yaradılması, inhisarlaĢmaya meyllərinə maneə, milli maraqların qorunması.
maliyyələĢdirmənin köməyilə hərəkətin trayektoriyasının dəyiĢməsində, innovasiyalı yarıb keçmələrinin həyata keçirilməsində, milli təhlükəsizliyin təmin olunmasında, irsi sosial və iqtisadi problemlərin həllində bilavasitə iĢtirakı. Bu formaların ikisi də vahid iqtisadiyyatda bir-birlərini tamamlayırlar və zaman və məkanda dəyiĢirlər.
əmtəə və xidmətlərin milyonlarla istehsalçılarının, milyonlarla muzdlu iĢçilərin bazarda əmtəələrin, pullu xidmətlərin və iĢçi qüvvəsinin satıĢından əldə etdikləri gəlirlər hesabına təkrar istehsal xərclərinin ödənildiyi, mənfəətin əldə etdildiyi, öz tələbatlarının təmin olunduğu və gəlirlərinin bir hissəsinin dövlətə, onun cəmiyyət üçün zəruri olan funksiyasının həyata keçirilməsi üçün verildiyi
əmtəələr və pullu xidmətlərin satıĢı hesabına yaĢaya bilməyən və bazar bölməsindən əldə olunun gəlirlərin hissəsi hesabına dövlətin daimi köməyinə möhtac qalan milyonlarla təĢkilatların və ailələrin yerləĢdiyi qeyri-bazar bölməsi; bunlar uĢaqlar, təqaüdçülər, əlillər, fundamental tədqiqatlarla məĢğul olan alimlər, pedaqoqlar, dövlət qulluqçuları, mədəniyyət iĢçiləridirlər; bura həm iri ekoloji
43
layihələrin maliyyələĢdirilməsi, dövlətin müdafiə qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi üzrə tədbirlər və s. aiddir. Hərçənd bu xidmətlərin və xərclərin bir hissəsi əmtəə formasını alır, yekun hesabda bölmnin mövcudluğu dövlətin köməyindən, dəstəyindən asılıdır.
tsikli dinamika və qlobal
asılılıq Ģəraitində iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyini təmin edən innovasiya yarıb keçmənin təĢəbbüsləndirildiyi və həyata keçirildiyi strateji-innovasiya bölmə. Bu bölmə ―paylarda‖, tərəfdaĢlıqda inkiĢaf edir: dövlət biznesin iĢtirakı ilə bazis innovasiyaların startlı mənimsənilməsinə təĢəbbüs edir və resurslar qoyur; sonradan biznes yaxĢlaĢan innovasiya əsasında yeni nəsl texnikanın bölüĢdürülməsini, yayılmasını öz üzərinə götürür və innovasiya üstmənfəətindən ayırmalar (texnolojı kvazirentalar) hesabına dövlətə onun qoyuluĢunu artıqlaması ilə qaytarır. Bununla da milli iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliyi, iqtisadi artımın yüksək templiliyi təmin olunur. Yuxarıda göstərilmiĢ dövlət tənzimlənməsinin iki formasının (qarĢılıqlı) münasibəti, nisbəti zamanda, iqtisadi və kondratev tsiklərinin fazaları üzrə dəyiĢir, Yeni nəsl texnikanın, müqayisə ediləcək dərəcədə mütərəqqi inkiĢafının (oyanma və kamillik, ahıllıq) bölüĢdürülməsi fazalarında (diffuziya) sosial-iqtisadi proseslərin dövlət tərəfindən dolayı tənzimlənməsi üstünlük təĢkil edir. Böhranlı vəziyyətlərdə, depressiya dövrlərində və iqtisadiyyatın canlanmasının baĢlanğıcında dövlət tərəfindən strateji innovasiya funksiyasının həyata keçirilməsi vacıb əhəmiyyət kəsb edir. O, sualtı qayalar, aysberqlər və dayazliqlar arasında coĢqun dənizdə ağzınacan sərniĢinlərlə dolmuĢ nəhəng gəminin kapitanı (komanda ilə birlikdə) rolunu oynayır. O, düzgün strateji kursu seçməkdən və onun üzən gəmini inamlı aparmaqdan ötrü proqnozlaĢdırma, strateji planlaĢdırma və proqramlaĢdırmanı da daxil edərək bütün vasitələr arsenalından istifadə edir. Böhranlı vəziyyətlərdə dövlətin tənzimləyici rolunun güclənməsinin zəruriliyi, totalitarizm və azadlığın qarıĢıqlığının sosial qanununu əsaslandırılmıĢ Pitirimom Sorokin tərəfindən açılmıĢdı: ―Hər dəfə, nə vaxtki, müəyyən cəmiyyətdə müharibə və ya müharibə təhlükəsi, böyük aclıq, böyük iqtisadi depressiya, məhvedici Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|