İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
tənzimlənməsinə keçid hesabına mümkün olmuĢdur. MərkəzləĢdirilmiĢ sərt planlaĢma dövründə cəmiyyət qanunlara deyil, Mərkəzi hakimiyyətin göstəriĢlərinə, yəni vahid idarəetmənin inzibati metodlarına əsaslanırdı. Bazar Ģəraitində iqtisadiyyatın subyektləri öz fəaliyyətini ―yuxarı instansiyaların‖ göstəriĢlərinə deyil, Azərbaycan Respublikasında fəaliyyətdə olan qanunlar və hüquqi-normativ aktlar əsasında həyata keçirilir. Məhz buna görə də qanunların birbaĢa təsir etməsi üçün o, mümkün qədər müfəssəl, müvafiq münasibətləri bilavasitə tənzimləyə biləcək qədər detallaĢdırılmıĢ olmalıdır. Təsir miqyasına görə normativ aktlar bu və ya digər dövlət orqanları tərəfindən qəbul edilmiĢ mərkəzi tənzimləmə normativ aktlarına və lokal normativ aktlara bölünür. Lokal aktlar sahibkarın fərdi-hüquqi statusunu möhkəmləndirməklə, təĢkilatın idarəetmə orqanları tərəfindən qəbul edilir və həmin təĢkilatda yerinə yetirilməsi mütləq sayılır. Burada hüquqi Ģəxslərin əsasnamələri, hüquqi Ģəxsin struktur bölmələri haqda əsasnamələri, daxili əmək intizamı qaydaları və təĢkilatda fəaliyyət göstərən digər aktlar nəzərdə tutulur. Mahiyyət etibarı ilə bu lokal normativ aktlar lokal (daxili istehsal) münasibətlərin tənzimlənməsini təmin edir. Ümumi və xüsusi normativ aktlar. Normativ aktların bu cür bölgüsü onların təyinatından asılı olaraq edilir. Yuxarıda qeyd edilən və universal xarakter daĢıyan normativ aktların hüquqi təsir gücünə və fəaliyyət miqyasına görə bölgüsü xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Ümumi normativ aktlar iqtisadiyyatın bütün subyektləri üçün nəzərdə tutulur və onların bu və ya digər fəaliyyət xüsusiyyətləri nəzərə alınmamaqla, ümumi qaydaları əks etdirir. Xüsusi normativ aktlar konkret fəaliyyət sferasının hüquqi tənzimlənməsi xüsusiyyətlərini əks etdirir. Normativ aktların ümumi və xüsusiyə bölünməsinin praktiki əhəmiyyəti 20
ondan ibarətdir ki, xüsusilər ümumilərə nisbətən müəyyən üstünlüyə malikdir. Münasibətlər, xüsusi aktlarla nizamlanmadıqda və yaxud tam nizamlanmadıqda onda yalnız ümumi aktlar tətbiq oluna bilər. Ümumi qanunvericilik obyektiv hüquq sistemini əks etdirdiyindən və kifayət qədər ümumi normaları tərkibinə daxil etdiyindən daha sabitdir. Xüsusi qanunvericilik isə obyektiv hüquq sistemi ilə ümumi qanunvericilik, yəni dolayısı ilə əlaqələndirildiyindən daha dəyiĢkəndir. O, cəmiyyətin hazırki inkiĢaf mərhələsində iqtisadi siyasəti əks etdirən daha konkret normalardan idarətdir. Bu əsasən son dövrlərdə bir çox xüsusi qanunların dəyiĢməsində və daha da təkmilləĢdirilməsində öz əksini tapır. Xüsusi qanunların qəbul edilməsi Ģübhəsiz ki, müasir bazar iqtisadiyyatı dövrünün xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. Eyni zamanda qeyd olunmalıdır ki, xüsusi qanunların sayının həddindən artıq çox o lm ası dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin arzu olunmaz dərəcədə artmasından xəbər verir. Odur ki, müasir dövrdə ən əsas problemlərdən biri dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin hədd və hüdudlarının iqtisadi və hüquqi cəhətdən əsaslandırılmasıdır.
1.2. Ġqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsinin reallaĢmasının hüquqi formaları Ġqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsinin xüsusiyyətləri müxtəlif ölkələrdə iki qrup amillərlə müəyyən edilir: -
ölkənin sosial-iqtisadi inkiĢafı; -
Ölkənin iqtisadi, siyasi, ideoloji dəyiĢikliklərdən əvvəlki vəziyyətini müəyyənedici amillər. Birinci qrup amillərə baxarkən, qeyd etmək lazımdır ki, XX əsr dəyiĢikliklər və iqtisadi fəaliyyətin islahatlarının müxtəlif «modelləri»ni təklif edən çoxsaylı 21
iqtisadi məktəblərlə fərqlənirdi. Bizim tərəfimizdən dünya birliyi ölkələrində həmin konsepsiyaları praktiki istifadəsinin tendensiyaları tədqiq olunmuĢdu. Bu tədqiqatların yekunları belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, hansı bir ölkənin milli iqtisadiyyatının islahatları üçün digər ölkələrin müvəffəqiyyətli islahatlar təcrübəsini tam Ģəkildə istifadə etmək olmaz və məhz buna görə bu tədqiqatların yekunlarına görə hər hansı bir ölkənin milli iqtisadiyyatının islahatları üçün digər ölkələrin müvəffəqiyyətli islahatlar təcrübəsini tam Ģəkildə istifadə etmək olmaz və məhz buna görə islahatları həyata keçirən təĢkilat və qrupların hər hansı bir ―modellərə‖ tam riayət etməkdən uzaqlaĢması müĢahidə olunur. Ġslahatlar lideri və onları dəstəkləyən alimlər, sahibkarlar, dövlət müəssisələri və sairə qruplar milli iqtisadiyyatın islahatını hazırlayarkən və ona dair real tədbirlər həyata keçirərkən ya konkret «modellərin» nəzəri maddələrini ölkənin xüsusiyyətlərinə uyğunlaĢdırmaq və ya iqtisadi fəaliyyətin islahatlarını «konsolidə etmiĢ» konsepsiyalarını tərtib edərək müxtəlif modellərə xas olan tədbirləri kombinə etməyə çalıĢırdılar. Lakin,konkret konseptual islahatlar sistemlərinin zəruri fərqlərinə baxmayaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki XX əsr iqtisadi məktəblərin ―konvergensiya‖sı prosesi templərinin tədricən artması ilə konseptual maddələrin uyğunlaĢması prosesi ilə, onların müəyyən dərəcədə yeganə paradiqmaya yönəldilməsi ilə xarakterizə olunur. Bununla belə dəyiĢikliklərin yeni paradiqması qətiyyən müxtəlif ölkələrdə və Ģərtlərdə islahatçılıq fəaliyyətinə yanaĢmanın vəhdətində əsaslandırılmır. Əksinə bu paradiqmanın əsası dəyiĢikliklərin və islahatların baĢlanması və həyata keçirilməsi gediĢində bu və ya digər ölkədə yaranan Ģərtlərin dəqiq təhlilinə və bu Ģərtlərə konkret proqramların bağlanması və onların yerinə yetirilməsi planlarına zərurətlə bağlı müddəadır. BaĢqa sözlə, yeni paradiqmanın yeganə sabit, dəyiĢməyən qaydası bu və ya digər ölkənin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, islahat prinsiplərinin dəyiĢməsinə zərurətin, hətta, belə bir təcrübənin müsbət olmasına baxmayaraq, digər ölkələrin təcrübələrinin kor- koranə yamsılanmasına yol verilməməsi zərurətinin təsdiq edilməsindən ibarətdir. Ġqtisadi dəyiĢikliklərin yeni paradiqması «eksperimentin düzlüyü» Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|