İ b e r V ə h ’ a y f o L k L o r u n d a t ü r k m I f I K

 
 
Nəticədə Qafqazda boğaz səsləri ilə zəngin olan 300-ə 
yaxın  dil  yaranmışdır.  Bu  fakt  göstərir  ki,  qafqazdilli 
olmaq  qafqazlı  yox,  sami  mənşəli  olmaqdır.  Məlum-
dur  ki,  samilərin  vətəni  Suriya  və  Ərəbistan  səhra-
larıdır. 
Utilərin taleyi isə başqadır. Əslən türk olan uti-
lər  Misirdə  koptlarla,  Van  bölgəsində  samilərlə  çox-
əsrlik  ilişgilərdə  olmuş,  nəticədə  leksik  fondu  əsasən 
türk, qrammatik quruluşu sami olan uti dili yaranmış-
dır.  Bundan  fərqli  olaraq  utilərin  müsəlman  hissəsi 
türk  olaraq  qalmışdır.  Qaşqayların  Udulu  qəbiləsi, 
Göyçay və Quba qəzalarındakı Udulu kəndlərinin əha-
lisi onların son qalıqlarıdır. 
1926-cı  ildə  Göyçay  qəzasında  yaşayan  uduq-
ların  qışlağından  qədim  türk  əlifbası  ilə  yazılmış 
mətnlər  tapıldı.  Azərbaycan  Xalq  Komissarlar  So-
vetinin  qərarı  ilə  həmin  yazıları  oxumaq  üçün 
komissiya  yaradıldı.  Ancaq  komissiyanın  erməni  və 
gürcü  üzvləri  kitabələrin  Azərbaycanda  qalmasına 
imkan  vermədilər.  Bütün  əldə  olunan  materiallar 
Tiflisə  və  Peterburqa  göndərildi  (Фитуни  1927,  15-
16). 
Şamaxı şəhərinin erməni sakini A.R.Fituni yazır 
ki, bu cür  yazılara Uduq və Qurdlar kəndlilərinin hər 
birinin  həyət  qapısında,  əşyalarının  üzərində  rast  gəl-
mək olar. Deməli, utilərin müsəlman hissəsi müəyyən 
işarələri  bildirmək,  heyvanlara  damğa  vurmaq  üçün 
son  zamanlara  qədər  qədim  türk  əlifbasından  istifadə 
etmişdir. 
Zaza Aleksidzenin «Bərdə şəhərinin əhalisi xey-
li dərəcədə gürcüləşmişdi» sözlərinin altında nə gizlə-
nir?  O  gizlənir  ki,  ermənilərdən  daha  fitnəkar  olan 
gürcü  akademiki  Aran  Qarabağına  torpaq  iddiaları 
üçün elmi zəmin hazırlayır. Dağıstan mənşəli dilçiləri 
Sinay  perqamentinin  tədqiqinə  həvəsləndirməklə 
Ərəb səyyahları 
Qafqaz dağlarını 
dillər dağı 
adlandırırlar. 

---

 
 
«Sadval»çıların diqqətini daha uzaq məqsədlərə yönəl-
dir. 
20 ilə  yaxındır ki, Azərbaycan elmi fikri fil qu-
lağında  yatıb. Ayıq  olanlar isə  İqrar  Əliyevin və Əli-
söhbət Sumbatzadənin davamçılarının timsalında Zaza 
Aleksidzenin  ütülü  saxtakarlığını  alqışlayırlar:  -Bəs 
Gürcüstan  EA-nın  akademik  katibi  “böyük”  bir  elmi 
kəşfə  imza  atmışdır.  Halbuki  həmin  «kəşfin»  altında 
qara niyyətlər yatır. 
 
“Elm” qəzeti, 28 fevral 2011-ci il. 
 
 
 
Sinay dağında alban yazısı 
 
Bizim  yazılı  ədəbiyyatımızın  bir  çox  qədim  nü-
munələri  xristianlıq  dövründə  yaradılmışdır.  Onların 
xeyli  hissəsi  məhv  edilmiş,  salamat  qalanlar  erməni, 
gürcü, yunan, Suriya əlyazmalarının arasında itib-bat-
mışdır.  Ona  görə  təsadüfi  deyil  ki,  alban  əlifbası  ilə 
yazılmış bir perqament Qırmızı dəniz sahilindəki Mü-
qəddəs  Katerina  monastırından  tapıldı  (Alexidze, 
2003
в
, 44-52). 
Nə  qədər  ki,  biz  türk  xalqlarının  yaratdıqları 
xristian mədəniyyətinə yiyə durmamışıq, qonşularımız 
Qafqaz albanlarının yazılı mənbələrinə, tarixi-memar-
lıq abidələrinə iddialarını davam etdirəcəklər. 
Ermənilər  son  çağlara  qədər  albanların  etnoge-
nezində  türk  nəsillərinin  varlığını  danırdılarsa,  indi 
onlar  yeni  “nəzəriyyə”  irəli  sürürlər.  Yazırlar  ki,  Al-
baniya  Şərqi  Qafqazda  dağlıq  ölkənin  adıdır.  Alban 
adlı etnos tarixən mövcud olmamışdır (Акопян 1987. 
3-303). 
Əksinə,  eradan  qabaq  782-ci  ildə  yazılan  bir 
Urartu  kitabəsində  göstərilir  ki,  albanlar  Göyçə  gölü 
Zaza 
Aleksiadzeninm 
iddiaları 
akademik 
səviyyədə 
Azərbaycanın 
tarixi 
coğrafiyasına 
qəsddir. 
Biz indiyədək 
xalqımızın 
yaratdığı kilsə 
ədəbiyyatına 
yiyə 
durmamışıq. 
Kilsə 
salnamələrinin 

---

 
 
ilə  Kür  çayının  arasında  yaşayırlar.  Mətndə  deyilir: 
Uru  kuh  albani  nissibili  –  Albanların  yaşayış  məs-
kənini  xaraba  qoydum  (Пиотровский  1959,  80,  270; 
Мещанинов 1927, 37-38;  Меликишвили 1960, 287, 
437 və s). 
Kayseri  şəhəri  yaxınlığındakı  Kül  təpədən  tapı-
lan  mixi  yazılar  göstərir  ki,  albanlar  Cənubi  Qafqaza 
gəlməzdən öncə e. ö. II minillikdə Orta Anadoluda ya-
şamışlar. Kayseri şəhəri yaxınlığında onların 30-40 ta-
lant bürünc külçələrə sahib olan tacir icması yurd sal-
mışdı (Янковский 1968, 103, 164). 
Albanlar  xristianlığı  qəbul  edəndən  sonra  mü-
qəddəs torpaqlarda monastırlar tikdirməyə və köçərək 
icmalar şəklində Yerusəlimdə, Sinay dağında yaşama-
ğa başladılar. Səkkiz yüz il keçəndən sonra onların bir 
perqamenti Sinay dağının ətəyindəki Müqəddəs Kate-
rina  monastırından  tapıldı  (Alexidze  2003
в
,  44-52; 
Aleksidze 2003
a
, 5-126). 
Düzdür,  İlya  Abuladze  1937-ci  ildə  Matenada-
ranın Eçmiadzin fonundan erməni salnamələri arasın-
dan alban əlifbası ilə yazılmış bir əlyazması tapmışdı. 
Ancaq  o  zaman  L.M.Meliksetbekov  başda  olmaqla 
erməni  alimləri  həmin  mətnin  alban  dilində  olması 
fikrinə qarşı çıxdılar (Меликсетбектов 1942. 25-55). 
Bundan 63 il sonra Gürcüstan Elmlər Akademi-
yası  Əlyazmalar  İnstitutunun  əməkdaşları  Sinay  mo-
nastırından bir əlyazması tapdılar. Məlum oldu ki, hə-
min mətn nə gürcü, nə erməni əlifbası ilə yazılmışdır. 
Zaza  Aleksidze  Mingəçevirdən  tapılan  yazılar  ilə  Si-
nay  perqamentini  tutuşduraraq  belə  nəticəyə  gəldi  ki, 
həmin  mətn  alban  əlifbası  ilə  yazılıb.  O  əlifba  ki, 
ermənilər  onun  son  nümunələrini  məhv  etdiklərinə 
əmin olmuşdular. 
Xristian  tədqiqatçılar  etiraf  edirlər  ki,  Sinay 
monastırı  və  onun  qiymətli  əlyazmaları  Məhəmməd 
peyğəmbərin  qayğısı  nəticəsində  salamat  qalmışdır. 
Sinay 
monastırının 
qorunması 
haqqında 
Məhəmməd 
peyğəmbər 
ayrıca sərəncam 
vermişdir. 

---